Дүние жүзі көз тіккен Дубайдағы ЭКСПО-2020 көрмесіне бара қалсаңыз, көретін қызық пен тамашалайтын таңғажайып дүниелер бірден елітіп әкетеді. Бір орынға шоғырланған әлем елдерімен танысудың тамаша мүмкіндігі дерсіз.
«Болашақты бірге қалыптастырамыз»
Бір жыл бойы тоқтап қалған тіршіліктің қайта жанданғанын осында көрдік. Дубайдағы көрменің ерекшеліктерінің бірі де осы. Ол адамдарды қайта байланыстырып, соңғы жылдары болған жаһандық пандемия мен өзге де табиғи апаттарды ұмыттырып, халықтың есін жиып, келешекке үмітпен қарауына мүмкіндік берген, дер кезінде ұйымдастырылған іс-шараға ұқсайды. Ұлттық павильондарды аралап жүріп, адамзат иелігіндегі мұралар мен байлыққа тамсанбау мүмкін емес. Оларды қалай технология мен өндіріске жұтқызбай, сақтап қалуға болатынын, болашақ ұрпаққа дәл қазіргі қалпында жеткізуді ойлайсың. Экология, биология, энергетика, технологияның өзара байланысын бағамдап, алпауыт жүйенің кішкентай бөлігі ретінде мен не істей аламын деген ой туады.
Биылғы ЭКСПО-ның мақсаты да осы. Басты тақырыбы «Ақыл-ойымызды біріктіре отырып, болашақты бірге қалыптастырамыз» дегенге саяды («Connecting Minds, Creating the Future»). Ал ұйымдастырушылар оған тұрақтылық, мобильдік, яғни іс-қимылға ширақ болу және мүмкіндік секілді үш қадам арқылы қол жеткізуге болатынын айтады. 192 елдің әлеуеті осы басты үш павильоннан («Sustainability», «Mobility», «Opportunity») көрінеді. Қазақстан павильоны «Мүмкіндік» аумағына жайғасқан.
Келушілердің назарын бірден аударатын нәрсе – әр елдің қайталанбас архитектурасы. Әр павильонның сыртқы көрінісі бір-біріне ұқсамайтын, сол елдің ұлттық ерекшелігін байқататындай етіп жасалған. 30-дан астам павильонды аралап шығып, кейбірінен ортақ дүниелерді түртіп алдық. Павильондарды екіге бөліп қарастыруға болады. Бірі шетелдік қонақтарға өз елінің туристік әлеуетін көрсетіп, мәдени, тарихи құндылықтарын таныстырып жатса, енді бірі адамзатты алаңдатқан жаһандық мәселелерге көбірек мән береді. Дамыған озық елдердің павильоны көбіне қоршаған орта, экология, технология мен болашаққа арналған болса, кейбір елдердікі заманауи технологияларды ұтымды қолдана отырып жасаған музейге көбірек келеді. Болжам бойынша 25 млн адам келетін көрмеде өз еліңді таныстырудың еш әбестігі жоқ, әрине.
Әр ұсыныстың өз тұтынушысы бар секілді әлем мәдениетімен танысып, өзіне жаңа елдерді ашу мақсатымен Дубайға ат басын бұрғандар саны көп. Сол келушілердің бір бөлігі болсын энергетика, экология саласындағы басты мәселелерден құлағдар болып, өзінше әрекет ете бастаса ол да жеңіс.
Келуші ретінде павильондарды бір-бірімен салыстырып, баға бере бастау – заңды құбылыс. Көрме қазан айында ашылғаннан бері келген 3 миллион қонақтың өзінше ой түйіп, түрлі қорытындыға келгені анық. Ең басты назар аударатын нәрсе – идея мен стратегия. Себебі әр әлдің айтар ойы бар. Мәселен, балалар мен ересектердің көңілінен бірдей шыққан неміс павильоны «Германия кампусы» деп аталады. Қызықтыра отырып оқыту бағытын ұстанған немістер әр келушінің аты-жөнін, елін, тілін тіркеп, отыз минуттық бағдарлама барысында әр «оқушымен» жеке-жеке байланыс орнатуымен ерекшеленеді. Инновация, энергетика, биоалуандылық, қоршаған орта секілді тақырыптарды меңгеріп шыққан балалар мен ересектер соңында керемет көңіл күйде оқу бітіру рәсіміне қатысады. Ал 1,5 сағат кезекте тұрып, жапон павильонына келе қалсаңыз, инновация мен технологияның түр-түрін көресіз. Жалпы, ЭКСПО көрмесін үлкен көлемді экран, дыбыс секілді заманауи элементтерсіз елестету мүмкін емес. Жапонияның басты тақырыбын «Идеялар тоғысатын орын» деп алған. Бұл 2025 жылы Осака қаласында өтетін дүниежүзілік ЭКСПО көрмесіне дайындық деуге де болады. Дубайда жиналған пікірлер мен ұсыныстардың бір бөлігі төрт жылдан кейін Жапониядағы көрмеде ұсынылуы әбден мүмкін. Бұл 200-ге жуық павильонның екеуі ғана.
Домбыра, ұлттық би мен жусан иісі
Көрмеге кірген бетте біз көруге асыққан бір павильон бар. Ол – Қазақстан. Алыстан келе жатып таныс домбыраның күмбірлеген үнін естисің. Жақындап келіп, ұзын-сонар кезекке тап боласың. Келушілер сырттағы уақытты бос өткізбей, арнайы дайындалған бағдарламаны тамашалап тұр. Дубай төрінде қазақтың қара домбырасы, ұлттық аспаптардың сүйемелдеуімен өнер көрсетіп жатқан бишілер. Бұл көрініс еш қазақстандықты бейжай қалдырмасы анық. Қазақтың ұлттық күйі мен биін тамашалаған қонақтар әрі қарай залға шақырылады. Кіреберісте үлкен экранда Ұлы даланың тарихы мен Қазақстан жайлы мәлімет алған келуші әрі қарай жусан иісі аңқыған кең далаға жүргендей әсерде қалады. Ұлттық павильонда еліміздің мәдениеті, тұрмыс-тіршілігі, өндірісімен танысқан қонақтар энергетика, экономика, қоршаған ортаны қорғау секілді түрлі салада атқарылып жатқан бағдарламалар мен жетістіктерді шолуға мүмкіндік алады. Ал сапар соңы адамзат пен технологияның нәзік байланысын, өзара қарым-қатынасын суреттейтін арнайы шоумен аяқталады. Бір сөзбен айтқанда, Қазақстан павильонында еліміздің мәдени құндылықтары мен жаһандық өзекті мәселелер шебер үйлесім тапқан.
Қазақстан ұсынған көрмені тамашалап жүріп, кейбір келушімен тілдесудің де сәті түсті. 30 жыл бұрын Алматыда болған Германия азаматы еліміздің аз уақыт ішінде өзгеріп кеткенін айтты. Сөйлескен қонақтар арасында Қазақстан жайлы мүлдем естімегендері де бар екен. Мәселен, Румыниядан келген апалы-сіңлілі Малина мен Солина еліміз жайлы көбірек мәлімет алғанын айтты.
– Павильон маған ұнады. Шынымды айтсам, осыған дейін Қазақстан туралы білмеген едім. Осы көрмеде елмен, мәдениетімен таныстым десе де болады. Павильонның сыртқы келбеті мен арнайы дайындалған шоуды ерекше атап өткім келеді. ЭКСПО-да қатты ұнаған павильондардың бірі болды, – дейді румыниялық Малина.
Қазақстан астанасында өткен көрмеден кейін келесі ЭКСПО іс-шараларының барлығына баруды мақсат еткендерді кездестірдік. Ресейден келген отбасы мұндай жаңа қызығушылықтың 2017 жылғы көрмеден кейін пайда болғанын айтады.
Қазақстан павильонын үздіктердің қатарына жатқызғандар аз емес. Германия павильонындағы қызметкердің бірі Қазақстаннан екенімізді естіп қалып, бірден біздің павильонды мақтай жөнелді. «Ең сүйікті павильондарымның бірі» деп қалды. Ал Дубайдағы көрмені тамашалау үшін Франциядан арнайы келген жас отбасы да тамаша әсерін жасыра алмады.
– ЭКСПО-дағы алғашқы күніміз. Көлемі таңғалдырды. Бір қалада барлық мемлекет орналасқандай әсерде қалдым. Әзірге аралаған елдердің арасында Қазақстан – ең сүйікті павильоным. Кіре бергенде көрсетілген алғашқы видео бірден баурап алды. Есік ашылғанда өте тыныш, бейбіт кеңістікке түстім. Осыған дейін Қазақстан туралы ешнәрсе білмедім. Көрмеден қазақтардың мәдениеті, тарихы, салт-дәстүрі, киім-кешегі, болашаққа жоспары жайлы көп ақпарат алдық, – дейді олар.
Осыдан кейін ЭКСПО адамдарды, түрлі халықтарды өзара жақындастыратын, достастыратын орын екеніне сеніміңіз арта түседі. Әлем елдерін толық аралап, барлығының мәдениетімен етене танысып шығу мүмкін емес дерсіз. Алайда келушілер дәл осы халықаралық іс-шараны саяхаттың бір түріне айналдырған. Мумбайдан Дубайға конференцияға келген Бравеш Котари өзін саяхаттап жүрген туриске теңейтінін жеткізді.
– Мен үшін мұнда әр елдің мәдениетімен танысу өте маңызды. Өйткені ол елдердің барлығына саяхаттауға мүмкіндігім болмауы мүмкін. Ал көрмеде түрлі адамдармен танысу арқылы сол мемлекетті тереңірек түсіне бастаймын. Бұл да саяхаттың бір түрі. Бір ғана елге келіп, 200-ге жуық мемлекетті аралап шығуға болады. Қазақстан да солардың қатарында. Саяхаттап бармасам да, бүгін қазақ ұлты, мәдениеті жайлы көп нәрседен хабардар болдым, – дейді Б.Котари.
Расымен, ұлттық павильондар архитектурасы, ішкі мазмұны, өзіне тән ерекшеліктері, тағамы, мәдениеті, құндылықтарымен, тіпті қызметкерлері мен ұйымдастыруы секілді көзге көрінбейтін майда-шүйде арқылы өз елін айшықтап, келушілерге таныстырып тұрады. Қай павильонға барсаңыз да, сол ердің аумағына өтіп кеткендей әсерде қаласыз. Мұнда уақыт пен кеңістіктің өз өлшемі бар секілді. Дубайда өтіп жатқан ЭКСПО-2020 көрмесіне сапардың әркімге әртүрлі әсер қалдырары анық, десе де ұйымдастырушылардың бірлікке, ынтымақтастыққа шақырған үндеуі баршаға бірдей жететініне сенім мол.