Жаза күшейсе де, мал ұрлығы өршіп тұр

Өкінішке қарай, аймақтарда ақ, адал малынан айырылып қалып отырған адамдар саны жыл өткен сайын көбейіп келеді. Мысалға, 2020 жылдың алғашқы екі айында Алматы облысы аумағында 77 қылмыс тіркелген. Осы мерзімде аймақта ірі қара мал ұрлығын «кәсіп» еткен 4 қылмыстық топ қол­ға түсіп, олардың 13 оқиғаға қатысы бары дәлелденген еді. Ал 2021 жыл­дың сәйкес мерзіміндегі қылмыс саны алдыңғыға қарағанда едәуір көбейген. Жалпы, былтыр облыс полицейлері мал ұрлы­ғы­на қатысты 583 қылмыстық істі тірке­ген көрінеді. Яғни мал ұр­лы­ғына қа­тысты қылмыстың үлесі өзгенің мүл­кіне қол салу бабы бо­йынша анық­талған қылмыс санының 12 пайызын құраған. Ал өткен жылы ұр­ланған малдың жалпы саны 2 885 бас­қа жетіпті. Оның ішінде 779 бас жылқы, 570 бас ірі қара және 1 473 бас уақ мал ұры-қарыға жем болғаны жайында нақты дерек бар.

Обалы нешік, тәртіп сақшылары мал ұрлығына қатысты арыз-ша­ғым­­дар­дың барлығын қарап, із кесуге әрдайым бейіл. Бірақ қыл­мыс­тың көбін дер кезінде анық­тап, ашу мүм­кін емес. Оның бір себе­бін малы жоғалған ағайынның ша­ғымдануға асықпайтыны мен төрт түлікті өріске қараусыз жі­бе­руінен іздеу керек сияқты. Есе­сі­не, ұрлықы малдың жедел сойылып, ба­зарларға ет күйінде сатылып ке­те­тінінен бәрі хабардар. Мұндай жағдайда мал ұрлығының бетін ашу қиынға соғады. Оның үстіне ұрылардың ұйымдасып әре­кет ететіні де анық. Яғни бұл қыл­мыс­қа баратындардың соңында кәдімгі сыбайластар тобы тұрады. Ұры-қарыға сойысқа қажетті семіз малдың жөнін нұсқайтын адамнан бөлек, қолды болған малдың ізін жасыруға қол ұшын созатын, тіпті сойып, етке өткізуге көмектесетін пысықтар және дайын тұратыны бар. Анық-қанығын кім білсін, ел ішіндегі алып-қашпа сөз мал ұрлығының дер кезінде ашылмауына кейбір тәртіп сақшыларының өздері де мүдделі дегенге саяды...

Облыстағы жағдайға оралайық. Былтыр жетісулық полицейлер мал ұрлығына қатысты 290 қылмысты дер кезінде ашып, ұрыларды анықтаған. Қолды болған 1 456 бас мал өз иелеріне қайтарылған. Ал тиісті құжатсыз мал етін сауда­лау­шы­ларға қатысты 517 әкімшілік-құқық бұзушылық бабымен хаттама толтырылыпты. Сондай-ақ мал ұстау мен бағу ережесін бұзған 5 431 тұл­ғаға түрлі шара қолда­ны­лып, шек­тен шыққандарға салынған айып­­пұл көлемі 4 278 387 теңгені құ­раған.

– Ата кәсіпке арқа сүйеген өңір үшін мал басының көбейгені керек. Бұл тұрығыдан Алматы облы­сы­ның аумағында мыңғыртып мал өсіретіндей жағдай бар. Алайда өңір­дегі мал ұрлығының саны азай­май отырғаны бұған кедергі кел­ті­ретіні анық. Полиция тарапынан қылмыстың жолын кесуге барлық күш жұмылдырылғанымен, мұндай жаман әдетпен қоғам болып күресуге тиіспіз. Ең алдымен, қылмысқа баратын адам мал ұрлығы үшін жазаның күшейгенін білуі керек. Қазір Қылмыстық кодекске енгізілген өзгеріс бойынша, ұрлықпен ұсталған адам 12 жылға дейін бас бостандығынан айырылып, дүние-мүлкі тәркіленеді. Яғни жаза ауыр. Демек мұндай жазадан сескенбейтін адам кәнігі қылмыскер деген сөз. Ал ұры түрмеде отыруға тиіс. Бұған тек тәртіп сақшысы мүдделі болмауы керек. Әсіресе мал иелері сақтықты күшейтіп, қо­лын­дағы малды қараусыз жібер­ме­гені жөн. Тұрғындарға осы заманғы техникалық мүмкіндіктерге сәйкес, мал ұстайтын қора маңына бейнебақылау камерасын орнату, ірі қара мен жылқы малына арнайы «чип» орнатып, қашықтан бақылау сияқты тәсілдерді ұсы­на­мыз. Негізінен, бұл тәсілдер мал ұрлығының алдын алуға көмек­те­седі, – дейді облыстық Полиция департаментінің басшысы, генерал-майор Арыстанғани Заппаров.

Жалпы, Жетсудағы мал шаруа­шы­лығымен айналысатын ірі шаруа қожалықтары жылқы мен ірі қара малына арнайы «чип» қон­дыруды қолға алғаны рас. Мы­са­лы, «Алакөл Асыл жылқысы» се­рік­­тестігі заманға сай технология же­­тістіктерімен жабдықталған. ­Фер­­­мада мал­ бағудың да жаңаша тә­сі­­лі жүзеге­ асып отыр. Яғни жы­л­­­қы­шы­лар­ қазір жылқыны бұ­рын­­­ғыдай құ­рыққа сүйеніп, ізінен аңдып бағудан құтылған. Бүгінде Қамбар ата баласының өрісін, жайы­лымдағы жүрісін монитордан ба­қы­лап отыруға мүмкіндік бар. Мұн­да­ғы асыл тұқымды әр жылқыға «чип» орнатылып, ол арнайы GPS құ­рылғысына қосылған көрінеді.

Алматы облысы