Тарихи тұлғаларды қорғаймыз ба, әлде?..

Олай дейтініміз, екі мың жылдан астам тарихы бар делінетін көне шаһар Тараз­дың төрінде тұлғаларды қор­ғаудың орнына қорлау сияқ­ты дүниелер көбейіп барады. Тараз қаласы дегенде, көп­тің есіне әуелі Қарахан мен Айша бибі оралады. Ға­сыр­дан ғасырға жеткен аңыз да әлі күнге халық санасын­да сақтаулы. Тіпті осы облыс орталығындағы Қарахан кесенесі мен Жамбыл ауда­ны­ндағы Айша бибі ке­се­несіне тәу етіп барушылар да аз емес. Десе де, сұлу­лықтың символы болған Айша бибінің рухына лайықты құр­мет көрсе­тіл­мей ке­леді. Өткен жылы Та­раз қаласындағы Айша би­бі көшесінің басынан Айша бибінің ескерткіші салынды. Бұл облыс әкімінің бастамасымен қолға алын­ған «Таразға тарту» жобасы аясында бой көтерген. Ескерткіш тұрған жер Тәуке хан көшесімен қиы­лысатын тұс, яғни қала­ның негізгі көшелерінің бірі. Ал Тәуке хан көшесі Тараз қаласынан Шымкент, Түркіс­тан қалаларына шығатын жол­ға жал­ғайды. Енді Шым­кент жақтан Таразға қарай ке­ле жатқан әрбір жолаушы теріс қарап тұрған Айша бибі­ні көреді. Бірақ ескерткіш емес, қуыршақ қана іспетті шала дүние көптің сынына да ұшыраған болатын. Сәні де, сәулеті де келіспеген бұл ескерткіш тарихи тұлғаны қор­ғап емес, қорлап тұрғандай әсер береді. Сәулеттік келбетін айтпағанда, қыз баласы ескерткішінің жолдың бойында тұруы ерсі жағдай. Ежелден сұлулықтың, әдемі­ліктің, нәзіктіктің символы болған Айша бибінің бұл тұрқы тіпті келіспей қал­ған. Көрген адам көзақы берер­ліктей емес, сөз етіп кететіндей жағдайда тұр. Бір әттеген-айы, бұл тағы ұлы жолдың бойында орналасқан. Айша бибінің рухы мәңгі дамылдаған жер, аңыз бен ақиқат қатар өрілген мәңгілік махаббат хикаясының өткен мекені деп алып-ұшып Таразға келген адамның аптығы бірден басылатын көңілсіз көрініс.

Жалпы, тарихи Тараз қала­сының туристік нысан­дарға кенде емес екені жиі айтылады. Бүгінде көне шаһарды туристік орталыққа айналдыру мақсатында түрлі жұ­мыс­тар да атқарылуда. Рас, ұлттың ұлы тарихының бір бөлшегі осы Әулиеата айма­ғында қалып­тасқан. Ұлы тари­хы­мыздың ұлы шежіресіне Тараз өлкесінің де қосқан үле­сі көп. Бірақ сол тағы да Тараз­дың өзінде, тағы да сол Тәуке хан көшесінің Саңырық батыр көшесімен қиылысатын тұсында орналасқан автотұрақ нысанындағы жағдай да айтпай кетуге болмайтын жайдың бірі. Аталған нысанның сырт қабырғасына Төле, Әйтеке, Қазыбек секілді ұлы билердің суреттері салыныпты. Бұл су­рет­тер тура Тәуке хан көше­сіне қарап тұр. Мұның негізгі көшелердің бірі екенін жаңа айттық, бұл жерден күніне өтушілердің қарасы мыңдап саналады. Сонда әрі-бері өткен жұрт не ойлайды екен деген ойға қаласың кей­де. Автотұрақтың артқы қа­быр­ғасы да аласа екен. Тіпті қазіргі жағдайда қазақ тарихында мәртебелі орындары бар біртуар билердің суреттерінің жауын-шашының салдарынан бояуы ағып, оңып, аяныш­ты жағдайға жеткен. Көрер көзге қораш мұндай нәрсе­лерді мұндай жерге салу кімге не үшін керек болды екен деп те ойлаймыз. Енді тура сол қабырғаға Абылай ханның және бірқатар қазақ батырларының да суреттері салыныпты. Бұл да жай ән­шейін салына салған нәрсе екені көзге ұрып тұр. Қазір­гі уақытта автотұрақ ғимарат­та­ры­ның төбесінен су ағып, әлгі суреттердің сиқы одан бетер қашқан. Заманында ұлт­тың ұлт, елдің ел бо­­­луы­­на өл­шеу­сіз үлес қосқан тарихи тұлғаларға деген құр­метіміз осы болса, онда өзгеге өкпе артудың қажеті жоқ шығар. Көне шаһардан мұндай тұлғалардың суреттері салынатын көрнекті жер табылмай қалған ба? Аталған Тәуке хан көшесінің дәл іргесінде әуе­жай тұр. Күн сайын қалың нөпір көлік қала мен қалалардың арасын жалғап ағылып жатыр. Өңірге күн сайын есепсіз қонақ келіп-кетіп жүр. Осындай көңілсіз көріністерден соң көпшіліктің Тараз туралы ойы қандай болуы мүмкін. Тіпті облысқа жұмыс сапарымен келген Мемлекет басшысы да, өзге лауазымды тұлғалар да қала ішіне осы Тәуке хан көшесі арқылы кіреді. Ал бір көшеде орын алып тұрған екі бірдей көңілсіз көріністің жағ­дайы жергілікті атқамінерлерге сын болып тұр.

Қазіргі кезде Тараз қаласын барынша абаттандыру, оның сәулеттік келбетін арттыру сияқты жұмыстар жүргізілуде. Тарихи тұлғаларға құрмет ретінде шаһар көшелеріне суреттері басылған және қа­натты сөздері жазылған бір­қатар баннер де ілінді. Тұр­ғын үйлердің қасбеттеріне Әбу Насыр әл-Фараби, Абай сияқты ұлы тұлғалардың бейнесі бар муралдар да салынды. Әрине, бүгінгі жас ұрпақ үшін қазақ тарихындағы тұғырлы тұлғаларды дәріптеу, олардың өмір жолын насихаттау керек дүние. Бірақ ол да жөнімен, жолымен болса дейміз. Мәселен, осыдан екі-үш жыл бұрын «Тектұрмас» кешенінде салынған Әулие-Ата ескерткішінен басқа әлі күнге дейін Тараз қаласында еңселі ескерткіш жоқ. Айтпақ­шы, Төле би даңғылында тұрған Төле бидің ескерткіші бар. Ал бұрынғы орталық базардың маңынан алынып, облыстық әкімдіктің алдына қойылған Жамбыл Жабаев ескерткішінің «жырын» бүкіл жұртшылық жақсы біледі. Биыл көрнекті жазушы Шерхан Мұртазаның туғанына тоқсан жыл. Жауапты тұлғалар осы мәселеге назар аударып, Шер-ағаның қасқайып тұрған бір ескерткішін тұрғызуға үлес қосса, өте дұрыс болар еді. Жөнді, жөнсіз әр жерге бір ескерткіш емес, қуыршақ сияқты бірдеңені орнатып, тағы бір көрінген жерге тұғырлы тұлғаларымыздың суреттерін сала берсек, одан ұтпайтынымыз анық...

Жамбыл облысы