Оқу-тәрбие жұмысы түзелді ме?

Алдымен осыларға баға беріп алу керек. Білім беру саласында терең жан-жақты ойластырылма­ған сынақтарды өткізуге жол беруге болмайды. Осы орайда қазақтың ұлы ақыны, ағартушы, ұстаз Ахмет Байтұрсыновтың «жастардың оқу-тәрбие жұмысы түзелмей, жұрт ісі түзелмейді» деген қағидасын қа­шанда есте ұстағанымыз жөн», деген-ді Қасым-Жомарт Тоқаев «Ор­та білім беру жүйесінің жай-күйі, проб­лемалары және заңнамалық реттеу перспективалар» тақырыбына арналған парламенттік тыңдау барысында.

Мектептердегі мәселені шешуге басқарманың шамасы жетпейді

Өткенді еске салуымыздың өзін­дік себебі бар. Бүгінде салада жиі жасалатын реформалардың кейбірінің тиімсіздігі байқалып та, айтылып та жүр. Білім саласын үнемі наза­рында ұстап, сапалы жұмысты талап етіп келе жатқан Мемлекет бас­шысы шілдедегі Үкіметтің кеңей­тілген отырысында Білім және ғы­лым министрлігін екіге бөлу қор­даланған мәселелерді шешу үшін қа­жет болғанын атап өтті. Қала және ауыл мектебінің арасындағы айыр­ма­шылықты қысқарту, балалар тұра­тын орны, әлеуметтік статусына қарамастан сапалы білім алуы қажеттігі, ауылдағы шағын мек­теп­терге кәсіби білікті мамандарды апару керектігі әлі де маңыз­ды. Жуырда Түркістан облысына Amanat партиясының депутаттарынан құрылған арнайы топ келіп, білім саласына қатысты жиындар, кездесулер өткізді. Бірқатар аудан, қалалардағы білім ошақтарының тыныс-тіршілігімен танысты. Ар­найы топ анықтаған кемшілік аз емес. Құрамында Мәжіліс депутаттары Жұлдыз Сүлейменова, Қайнар Абасов, облыстық мәслихат депу­таттары бар арнайы топ облыс әкімі Өмірзақ Шөкеевпен кездесіп, білім саласындағы қордаланған мәсе­ле­лерді шешу жолдары төңіре­гін­де жан-жақты әңгімелесті. Иә, мем­лекеттің білім саласына жасап жатқан қамқорлығы жыл санап арта түсуде. Дегенмен бұл саланың әлі де болса шешілмей жатқан проблемалары жетерлік. Соңғы жылдары енгізілген реформалар жөнінде ел пікірінің әрқилы екендігі рас. Мәселен, кейінгі кезде аудандық, қалалық білім беру бөлімдері жергілікті әкімдіктердің қарамағынан бөлініп, тікелей облыс­тық адами әлеуетті дамыту бас­қар­масының құзырына өтті. Бұл өзге­рістің халық тығыз қоныстанған Түркістан облысында біраз қиын­дық туғызып отырғанын айтушылар көп. Облыста 900-ден астам мектеп бар. Балабақшалар санының қанша екенін қарапайым халық түгі­лі облыстың білім саласына жауапты басшылардың өздері де нақты білмейтінін байқап жүрміз. Бұған білім бөлімдеріне қарайтын басқа да ұйымдарды қосыңыз. Осыншама мектептің, балабақшаның, бас­қа да білім беру мекемелерінің жұмы­сын үйлестіруге, бақылауға жалғыз басқарманың, ондағы саусақпен санарлық маманның шамасы жете ме? Білім ұяларындағы қысқа дайын­дық, шаруашылық, жөндеу жұмыс­тарын жалғыз басқарма толығымен үйлестіріп кете алды ма? Бір ғана мысал, шамамен 40 мыңнан астам оқушы білім алатын 80-нен астам мектебі, 220 мектепке дейінгі меке­месі бар Сарыағаш ауданында жер­гілікті әкімнің өзі қат-қабат шаруадан барлық мектептің жағдайымен түгелдей танысып шығуға уақыт табуы қиын. Ал егер, айтқан жерден аулақ, мектепте бала өміріне қауіпті төтенше жағдай орын алса, жұрт бірінші кезекте жергілікті билікті кінәлайтіні мәлім. Мектептердің директорлары әкімге бағынбайды, яғни жергілікті билікпен қатынас, бақылау жоқ. Сала мамандары бұл жүйе кадр мәселесіне де кері әсерін тигізіп жатқанын айтуда. Яғни аудан­дардағы білім бөлімдерінің жергілікті әкім­діктен алынуы өзін ақтамаған өзгеріс ретінде бағаланып отыр. Бү­гінде облыстық басқарманың мың­ға жуық мектептің шаруасын үйлес­тіріп, сапалы білімге мүмкіндік жа­сау­ға шамасы жетпейтіні айтылуда.

Екінші мәселе, қазір ұстаздар­дың жалақысы еселеп көбейді. Кез­десуде Мәжіліс депутаты Жұлдыз Сүлейменова кейбір мұғалімдердің 750 мың теңгеге дейін жалақы алатынын тілге тиек етті. Десе де, 750 мың теңге жалақы алатын мұғалім аз шығар, бірақ 300-400 мың теңге жалақысы барлар жетерлік. Әрине, мұғалімнің әлеуметтік жағдайы жо­ғары болғаны жақсы, жұрттың қалауы да солай. Бірақ мұғалімнің жалақы­сы көбейгенімен, білімнің сапасы көтерілді ме? Мұғалімнің біліктілігі жоғарылады ма? Егер жалақыға сай біліктілік те жоғарыласа, онда ата-аналар неге жаппай мектеп біті­ретін ұл-қызына қыруар ақша тө­леп «репетитор» жалдайды? Неге ауылдық жерлердегі мектеп бітіретін оқушылар қалаға келіп, сабақтан қол үзіп, пәтер жалдап, ҰБТ-ға дайындалады? Қазіргі білім көрсеткіші болып тұрған ҰБТ нәтижесі төмен болса, мектеп директорларына неліктен шара қолданылмайды? Ауылдағы білім сапасы, материалдық базасы қаламен теңесетін күн қашан туады? Жекеменшік білім ошақта­рын ашу бизнесі кеңінен етек алған тұста қандай бағыт-бағдар ұстанған жөн? Ұстаздық еңбек асқан талғам­паздықты, мол адами қасиетті, рухани тазалықты қажет ететін, жауап­кершілігі мол, аса күрделі мамандық екені мәлім. Кез келген адам жақсы ұстаз бола алмайды. Жоғарыда айтып өткеніміздей, ауылдағылардың қаладан мықты маман (репетитор) жал­дап білімін жетілдіруі мұғалім­дердің білім деңгейінің бүгінгі талапқа сай еместігін аңғартады. Жуырда облыста мемлекеттік аттес­таттау жүргізілген білім беру ұйы­мының 92,2 пайызы аттестаттаудан өте алмады. Түркістан облысының білім саласында сапаны қамтама­сыз ету департаментінің басшысы Ғ.Алма­товтың мәліметінше, биыл 98 балабақша, 67 мектеп, 2 кол­­ледж мемлекеттік аттестаттаудан өте алмаған. Бұл дерек те көп жәйтті аңғартады. Білім саласын орта­лық­тандырудың негізінде сыбайлас жем­қорлыққа жол бермеу мақсаты жатқаны да рас. Дегенмен облыс­та сыбайлас жемқорлық фактілері білім ошақтарында тыйылмай отыр. Таяуда бір ауданның білім бөлімінің басшысы парақорлығы үшін сотталса, тағы бір ауданда білім бөлімі­нің басшысы кісі өлтіруге тапсырыс бер­ді деген айыппен қамауда сот үкі­мін күтіп отыр. Тізе берсек, білім са­ласындағы жемқорлық жеке тақы­рыпқа жүк боларлық тақырып.

Партияның облыстық филиалын­да өткен жиында да білім саласындағы өзекті мәселелер талқыланды. Айта кетелік, Жұлдыз Досбергенқызы бастаған Мәжіліс және мәслихат депутаттары осы жолғы сапары ба­ры­сында Бәйдібек, Ордабасы, Сауран аудандары мен Кентау қала­сындағы бірқатар білім ұяларын да аралап, олардың жай-күймімен танысты. Нәтижесі бойынша, тиісті шешімдер мен нақты қадамдар жасау ұйғарылды.

Апатты мектептер ахуалы алаңдатады

Жаңа оқу жылы жақындаған сайын мектептердің дайындығына қатысты мәселелер де жиі қозғалу­да. Білім ошақтарының жетіспеуші­лігі, апатты жағдайдағы және үш ауысымды мектептердің мәселесі көптен бері айтылып келе жатқаны белгілі. Облыста 2 жоғары оқу орны мен 54 колледжде жалпы саны 35 700-ге жуық студент білім алады. Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетіне қарасты жатақхана құрылысы бүгінде тоқтап тұр. Аталған университетке қарасты 7 жатақханаға қосымша 316 орындық 2 жатақханамен қамту үшін келіс­сөз­дер жүргізілуде. Ал 1 300-ден астам студенті бар Халықаралық туризм және меймандостық университе­ті­не қосымша биыл 202 орындық жатақхана қолданысқа берілмек. Алдағы үш жылда Түркістан өңірінде мемлекет өз күшімен жаңадан 200-ге жуық мектеп салу қажеттілігін өтеуге мүмкіндігі жете ме? Жалпы, облыстық құрылыс басқармасының басшысы Т.Үсібалиевтің берген мәлі­меттеріне сүйенсек, биыл өңір­де 59 мектептің құрылыс жұмыс­тарын жүргізуге 20,5 млрд теңге қа­ралған. Жыл соңына дейін 21 мек­теп пайдалануға беріледі. Оның ішінде бес нысанды қыркүйек айы­на дейін пайдалануға беру жос­пар­лануда. Алайда 9 мектептің құры­лыс жұмыстары тиісті деңгей­де жүр­гізілмегендіктен, мердігер мен тех­никалық қадағалаушы мекемелерге жалпы 7,1 млн теңге айып­пұл салынған. Яғни кейбір мек­теп­тің құрылыс жұмыстары тиіс­ті деңгейде жүргізілмеуде. Мы­са­лы, Жетісай, Қазығұрт және Оты­рар аудандарындағы 3 мектептің құры­лысы жосықсыз мердігерлердің кесі­рінен тоқтап тұр. Құрылыс жұмыс­тарын жандандыру ісі келесі жылға қалдырылып отыр.

Ал апатты жағдайдағы мектеп­терді жою туралы әңгіме жылда қоз­ғалып жатқанымен, мәселе әлі де толық шешімін таппай келе­ді. Облыстық адами әлеуетті дамы­ту басқармасының басшысы Д.Болат­ханұлының айтуына қарағанда, қазіргі таңда облыста 4 апатты мектеп жұмыс істеп тұр. Жыл соңына дейін 2 мектеп, ал қалған 2 білім ошағы келесі жылы пайдалануға берілмек. Алайда апатты мектептердің тізімі толық еместігін айтушылар көп. Мы­салы, Төлеби ауданы Қостөбе ауы­лындағы білім ошағының жай-күйі сын көтермейді. Бұған де­йін арнайы комиссия мүшелері мек­тептің апатты жағдайда екеніне көз жет­кізіп, орнына жаңа ғимаратты салу қажеттігін айтқан болатын. Аталған мектепке күрделі жөндеуді жүргізу үшін жобалық сметалық құжатын әзірлеуге, техникалық зерттеп-зерделеу жұмыстарын жүргізу туралы шешім қабылданып, тендер де өткізілді. Апатты мектепті қанша жерден жөндесең де толық жаңаланбайтыны бесенеден белгілі ғой. Кейін оның күрделі жөндеуге жатпайтыны анықталып, маусым айында тиісті басқармаға мектептің апатты жағдайда екені жайлы арнайы хат та жіберілген. Алайда қазір тамыздың ортасы болса да апатты мектептер тізімінде Қостөбе мектебі жоқ. Сондай-ақ Төлеби ауданындағы Ханарық ауылындағы мектептің құрылысы – «Жол картасына» енген, облыстық мәслихаттың сессия­сында бекітілген жоба. Өкінішке қарай, құрылыс жұмыстары сол күйі басталған жоқ. Биыл нысан­ның жобалық-сметалық құжатының жарамдылық мерзімі аяқталады. Алайда Ханарық ауылы «Жайлы мектеп» қанатқақты жобасына еніп кеткен. Жоба бойынша мектеп құрылысын қолға алу 2025 жылға дейін созылуы мүмкін. Де­мек Ханарық ауылының балалары үш жылдай үш ауысыммен оқуға мәжбүр болады деген сөз. Бір түкпірде орналасқан Ханарық ауы­лының пилоттық жобаға қалай еніп кетуінің өзі түсініксіз. Кемеқалған ауылдық округі аумағындағы Қара­төбе мектебінікі де солай. Қара­төбеліктерге мектептің ауадай қажет­тігі алқалы жиындарда, ақпарат құралдарында жиі айтылып жүр. Аудан орталығы Ленгір қаласы, ел көп шоғырланған Көксәйек, Бірінші Мамыр, Алатау ауылдық округтерінде үлкен мектептер салуды, сол білім ошақтарына көршілес ауылдардан балаларды «Жайлы мек­теп» жобасына сәйкес тасып оқыту түсінікті, алайда ауданның бір түкпірінде жатқан Ханарық мектебінің бұл жобаға қалайша еніп кеткеніне жұрт түсінбей дал. Дәл осы мәселені білім беру және денсаулық сақтау жөніндегі республикалық қоғамдық кеңестің жиынында Оқу-ағарту бірінші вице-министрі Шол­пан Қаринаға да жеткізген болатынбыз. Оның айтуынша, жобаға енетін мектептерді жергілікті білім бөлімдері таңдайтын көрінеді. Яғни қателіктер көбіне жергілікті жерлерден жіберіледі деген сөз.

Облыс әкімдігінің хабарлауынша, мектептердің құрылыс жұмыстарына, оның ішінде саны емес сапасына, бала санының өсіміне байланысты талдаулар жүргізілуде. Соған сай жыл соңына дейін бюджетті жоспарлау барысында нақты мәліметтермен жұмыс атқарылмақ. Жергілікті билік алдағы 5 жылда мектеп құрылысы мәселесі түбегейлі шешілетінін мәлімдеп отыр. Мектептер салынар, бірақ өңірде білім беру сапасы, оқу-тәрбие жұмысы қашан түзелетінін жергілікті билік нақты айта алмайды. Өйткені бұл мәселе қаржыға ғана емес, сала жұмысын дұрыс ұйым­дастыра-үйлестіре білумен, яғни өзгерістер енгізуде жергілікті жер­дегі жағдайды, демографиялық өсім мен халықтың тығыз орналасуын ескерумен қатар жауапкершілік пен сананың өзгеруіне де тікелей байланысты.

Түркістан облысы