Күрмеуі көп көктемгі егіс

Қазіргі уақытта ауыл шаруа­шы­лығы құрылымдары егіске қажетті тұқымдарын дайындап, дер кезінде тыңайтқыш алуға келісімшарттарын жасасып, қам­данып жатыр. Өткен жыл өңір диқандары үшін біршама табыс­ты болды. Жаздың жауынды-шашынды болуы, күздің мейлінше құрғақ әрі жайлылығы диқан еңбегінің ақталуына септігін тигізді. Өңірдегі егістік алқаптың 75 пайызы немесе 3,4 млн гектары жақсы өнім берді. Сөйтіп, көктен иіп, жерден беріп, 5 млн 455 мың тонна астық қамбаға құйылды. Бұрнағы жылмен салыстырғанда, гектар берекесі де толымды болды. Орташа есеппен 11,7 центнерден айналды.

Егін орағының уақтылы өт­кізілуіне ауыл шаруашылығы құрылымдарының материалдық-техникалық базасының жақсар­тылуы да айтарлықтай ықпал етті. Өткен жылы өңір диқандары жалпы құны 73,9 млрд теңге болатын 1 909 ауыл шаруашылығы техникасын сатып алды. Оның ішінде 467 трактор, 227 сеялка, 87 егіс кешені бар. Биылғы көктемгі егіс жұмыстарына 15,1 мыңнан аса трактор, 16,6 мың сеялка, 1,5 мың жоғары өнімді кешен қатыс­тырылмақ. Шынтуайтында, бұл – өте үлкен күш. Қарымы қаптал жеткеннен кейін қар кетіп, жер дегдісімен диқандар межелеген уақытта тұқым сіңіріп үлгереді.

Биыл қаңтар айында жалпы құны 3,7 млрд теңгені құрайтын 73 ауыл шаруашылығы техникасы алынды. Осылайша жыл өткен сайын өңірдегі диқанның әлеуеті біртіндеп артып келеді. Осы орайда, мемлекет тарапы­нан диқан­дарда көл-көсір қамқорлық жасалып отырғанын екпін түсіріп айта кетелік. Тек өткен жылы ғана субсидия есебінде ауыл шаруашылығы құрылымдарына 45,6 млрд теңге қаражат бөлінді. Оның ішінде өсімдік шаруа­шылығына 12,9 млрд теңге қарас­тырылды. Қаржы болғаннан кейін мүмкіндіктің де молая түсетіні белгілі. Бүгінгі таңда техни­каның дайындығы 85 пайызды, топырақ өңдейтін құрылғылардың дайындығы 87 пайызды құрайды. Ал тұқым себетін кешендер түп-түгел дайын.

Әне бір жылдары сапалы тұқым қасқалдақтың қанындай тап­тырмай, диқандарды әуре-сарсаңға салатын жайлар да кездескен. Қазір көктемнің жайын күзде ойлап, күні бұрын қам­данатын болды. Осы жылғы көктемгі егіске қажетті 532,8 мың тонна тұқым қоры бар. Бұл жалпы қажеттілікті толығымен өтейді.

Тәп-тәуір дайындық болғаны­мен, өңірдегі ауыл шаруашылығы құрылым­дары басшыларының көңілін күпті етіп отырған да жай бар. Мәселен, олар өткен күзде жинаған сапалы, мол өнімін тиімді бағаға өткізе алмай, діңкелері құрып отыр.

Қияпат еңбекпен өсірген ақық дәннің бағасы бұрын-соңды көз көріп, құлақ естімеген қарқынмен арзандап жатыр. Өткен күзде «Азық-түлік» ҰК» акционерлік қоғамы жұмсақ бидайдың сатып алу бағасын сапасына орай әр тоннасын 121 мың теңгеден 125 мың теңгеге дейін белгілеген болатын. Ал нарықтағы баға керісінше жаңа жылдан кейін арзандай бастады. Бір тонна бағасы қосымша құн салығын қоса есептегенде, 115 теңгеге дейін төмендеді. Биыл қаңтар айын­да 105 мың теңгеге түсті.

Бидай бағасының құлауының негізгі себептері астық тасымалдайтын вагон­дардың тап­шылығы, қажетті локома­тив­тердің жетіспеуі. Ендігі бір себеп, солтүстіктегі көршіден арзан бидай заңды-заңсыз жолмен тасымалданып келіп жатыр. Көптеген трейдерлер Ресей астығын Қазақстан арқылы Орта Азия елдеріне жөнелтуде. Осылайша, біздің нарықты жаулап алғаннан кейін экспорттың бағасы төмендеп кетті.

2023 жылдың басынан бастап Қазақстан темір жолы өздеріне қолайлы бағытта ғана тапсырыс қабылдай бастады. Дәлірек айтсақ, олардың талабы бойынша бір орыннан тиелетін бидай көлемі 48 вагоннан кем болмауы керек екен. Мұншалықты вагонға шамамен 3 350 тонна астық сияды. Ал біздің өңірдегі көптеген элеваторлардың мұн­дай көлемдегі астықты артуға қау­меті жете бермейді. Сондықтан да шағын және орта трейдерлердің жұмысы тоқ­тап қалды. Тиісінше, ірі компаниялар ғана жұмыс істеп, бидайдың сатылу баға­сының төмендеуіне әсер етіп жатыр.

Астықтың бағасы толымды болмауынан ауыл шаруашылығы құры­лымдары зиян шекпек. Көк­темгі дала жұмыстарына қауырт дайындалатын уақыт болып қалғанымен, өткен жылдың астығы қоймаларда тұр. Диқандар үшін тиімсіз баға өңірдегі ауыл шаруашылығының дамуына кері әсерін тигізіп, дағдарысқа ұшыратуы мүмкін. Фермерлер қаржы тапшылығына байланыс­ты тыңайт­қыш сіңіруді, ауыл шаруашылығы техникаларын жаңартуды қысқарта бастайды. Өсімдік қорғайтын арзан химикаттарды пайдаланады. Өйткені оларға болашақ өнімнің өзіндік құ­нын қайткенде де арзандату керек. Ал ауыл шаруашылығының табысының төмендеуі әлеуметтік-тұрмыстық салаға бөлінетін көңілге де селкеу түсіруі әбден мүмкін. Кейінгі жылдары ауыл шаруа­шылығы құрылымдары елді ме­кен­дердің ажарын кіргізіп қалып еді. Бизнестің әлеуметтік жауапкер­шілігін жете түсінген олар өңір­дегі мектептер мен мәдениет үйлеріне күрделі жөндеу жүргізіп, әлденеше шақырым жолдарды жаңғыртты.

Дәл осындай жағдай 2011 жылы орын алған болатын. Сол жылы елімізде бидай бітік шықты. Астық мол болғаннан кейін әр тонна бидайдың бағасы 9-10 мың теңгеге арзандады. Мәселенің мәні­сін байыптаған Үкімет дұрыс қадамға барып, 5 млн тонна астықтың әр тоннасы 25 мыңға бағалап сатып алды. Осылайша, бидай бағасының арзандауынан сақтап қалды. Сол жылдың сәуір-мамыр айларында бидай бағасы көтеріліп, мемлекет сатып алған бидайын қосымша шығынын қоса есептеп, қайта сатты. Жұмсалған қаражат орнына келді.

Биыл да «Азық-түлік» ҰК» акционер­лік қоғамы әр тоннасы 125 мың теңгеге бағалап, жалпы көлемі 3 млн тонна астықты сатып алса, бидай бағасының арзандауына жол берілмейді. Әлемдік баға саясатын сараптасаңыз, мамыр-маусым айларында астықтың бағасы міндетті түрде өседі. Ар­баны да сындырмайтын, өгізді де өлтірмейтін ең оңтайлы жол осы!

Астықты өлкеде нан бағасы үздіксіз өсіп барады. Осы бір жай мүлде түсініксіз. Мәселен, бір тонна бидайдан 700 кг ұн шығады. 30 пайызы кебек болсын деңіз. Сонда әр кг ұнның өзіндік құны шамамен 130 теңгеден айналады екен. Ал қазір өңірдегі азық-түлік дүкендерінде ұнның келісі 450-500 теңгеден сатылып жатыр. Демек, еккеннен гөрі сатқан пайдалы болып тұр ма?!

Жоғарыда мемлекет тарапынан ауыл шаруашылығы құры­лым­дарына 45,6 млрд теңге қара­­жат­т­ың субсидия есебінде төлен­­генін ескерсек, қыруар қаржы­­­дан қарапайым халыққа ешбір жеңілдік болмай жатқанын аңға­рар едіңіз. Осы біздегі баға­ның өсуі шынайы есеппен сәйкес­пейтін­дігі шындыққа айналып тұрған жайы бар.

Ақмола облысы