Табысы мол кеніш «Росатомға» неге сатылды?

Байлыққа бөккен олжалы ке­ніштің сатылғаны «ҚазАтом­Пром» ҰАК» АҚ-ның 2022 жылға арналған қаржылық есеп­тілігінен белгілі болды. 450 беттен тұратын қаржылық есептен кеніштің «Роса­томға» өтіп кеткенін ә дегенде аңғару да қиын. Өйткені оған қатысты ақпа­рат елеусіз берілген екен.

«Буденовское» кен орны Түр­кіс­тан облысында орналасқан. Енді бірнеше жылдан соң кеніш­тің жыл сайынғы өндіріс көлемі 6 мың тоннаға жетпек.

Бұған дейін де, нақтылағанда ақпан айында үш уран кәсіпор­нын­дағы ірі үлес ресейлік ком­па­­ния­ларға берілген еді. Ол компаниялар да «Росатом» құры­лымына кіреді. Бірақ Үкімет бұған қатысты қандай да бір алаң­­даушылық туындамауы керек деп есептейді.

«Бұл топ ішіндегі мәміле­лер болып саналады, өйткені барлық компания «Росатом» корпорациясының құрылымына кіреді. Осыған байланысты мәмі­лелерді жүзеге асыру бенефи­циар­лардың өзгеруіне, сондай-ақ жауапкершілігі шектеулі серік­тестіктерді басқару мен қыз­метіне көзқарастардың өзгеруіне әкеп соқпайды», делінген Үкімет­тің ресми хабарламасында.

Хош, негізгі әңгімеміз «Бу­деновское» кенішіне келейік, атал­ған кен орнының 49 па­йызы «Росатомға» берілген. Мә­міле құны – 1,5 млрд доллар. Мәміле 2022 жылы желтоқсан айында жасалған. Бірақ бұл туралы еш жерде айтылмаған, хабарланбаған.

Ресейлік «Ураниум Уан Груп» («Росатомға» қарасты компания) «Буденовское» БК-нің 49 пайызы тиесілі «Степногорск тау-кен химия комбинатының» 100 па­йыз үлесін сатып алған. Мұнай-газ саласының сарапшысы Нұрлан Жұмағұлов мәміле 2022 жылдың 8 желтоқсанында жасалған болуы мүм­кін деп есеп­­тейді. Өйткені тап сол күні «Бу­деновское» БК-де жер қой­науын пайдалану бойын­ша келі­сім­­шартқа өзгерістер енгізіл­ген.

«2022 жылдың 9 желтоқ­санында «Ураниум Уан Груп» АҚ тіркелген және 2023 жылы 4 қаңтарда 160 млрд теңге сомаға (шамамен 350 млн доллар) табыс салығын төле­ген. Нәтижесінде, тау-кен химия комбинатын сатып алу бойынша мәміле (салық төлемдерін қо­са алғанда) 1,6 млрд доллар бол­ған. №6 және №7 учас­келердегі уран қорларына қарап, жақсы мәміле деп байлам жасауға болады. Отандық БАҚ Александр Клебановтың фамилиясына мән беріп жатыр, бірақ Ани­симовтің белсенділігін де назар­дан тыс қалдыруға болмайды. Ол алғашқылардың бірі болып «Буденовское» кен орны учаскесінде уран барлау бойынша «ҚазАтомПром» серіктесі қатарына кірді», дейді ол.

Айтуынша, 2000 жылдары Василий Ани­симов Қаратау (50 пайыз) және Ақбастау (50 пайыз) кен орын­дарына қаржы құйған. 2009 жылы, келісімшарттар барлаудан өндіріске ауысқаннан кейін ол Қа­ратау мен Ақбастаудағы өз үлесін «Ураниум Уан Групқа» сатқан.

«2012 жылы В.Анисимов Кле­ба­новпен бірге комбинаттың 100 пайыз үлесін сатып алған. Не болмаса жаңа инвесторлар арқы­лы ресми заңдастырған. Тек 2017 жылы комбинат «Буденов­ское» кен орнындағы барлау келісім­шартындағы (№6 және №7 учаскелер) 49 пайызын алды. Аталған учаскелер – «Буденовское» кен орнындағы ең бай нысандар болып саналады. Неліктен «ҚазАтомПром» №6 және №7 учас­келерді игеру бойынша өзінің ба­сым құқығын пайдаланбады немесе өздігінен ол жерді зерттемеді, бұл енді риторикалық сауал. Кез келген жағдайда «ҚазАтомПром» үшін «Буденовское» БК-де 51 па­йыз үлес қалады», дейді ол.

Кеніш 7 учаскеге бөлінген, оларға әртүрлі компания иелік етеді. «Қаратау» ЖШС – №2 учаскеге, «Ақбастау» БК» АҚ – №1, №3 және №4 учаскелерге, «Буденовское» БК» ЖШС №6 және №7 учаскелерде жұмыс жүргізеді. №5 учаске Энергетика министрлігінің балансында.

Мұнай-газ саласының сарап­шысы Абзал Нарымбетовтің ай­туын­­ша, іске қосылғаннан кейін «Буденовское» бірлескен кәсіп­­орны әлемдегі уран өндірісі бойын­­ша екінші кенішке айналады.

«2022 жылдағы жағдай бойын­­ша әлемде уран өндіру бойынша үздік ондыққа енетін кеніш­тердің тең жартысы Қазақ­станда орна­ласқан. Олар – Cigar Lake (6 928 тонна), Husab (3 358 тонна), Инкай (1-3) (3 201 тонна), Olympic Dam (2 813 тонна), Қаратау (2 560 тонна), Rössing (2 255 тонна), SOMAIR (2 020 тонна), Мыңқұдық (1 650 тонна), Южный Инкай 4 (1 600 тонна) және Хорасан 1 (1 580 тонна). «Буденовскоеның» мұнай өндірісіндегі аналог ретінде аса ірі Гавар кен орнын атауға болады. Ол тәулігіне 4 млн баррель өндіреді. Біздің Теңіз кен орны тәулігіне 600-700 мың баррель өндіреді және бұл көрсеткішпен әлемдегі алғашқы ондыққа да енбейді. Гавар 1978 жылдан бері Сауд Ара­бия­сының ұлттық компаниясы – Saudi Aramco-ның қарамағына кіреді. Тиісінше мұндай ірі кен орны­ның шағын бөлігінің басқа ком­панияға сатылуын тіпті елес­тету мүмкін емес. Басты сұрақ – бұл мәміленің жүзеге асуын бол­­­д­ыр­­мауға құ­қы­ғы бар Үкімет, «Са­мұрық-Қа­зына» немесе «Қаз­Атом­Пром» өз құқықтарын нелік­тен пайдаланбады?» дейді сарапшы.

Ресейлік «Росатом» компа­ния­сына санкция салынуы мүм­кін екені туралы арагідік айтылып қалып жүр. Мамырдың соңында Ұлыбритания Ресейге қарсы санкциялар аясын кеңейтті. Санкцияға «Росатоммен» байланысты компаниялар да (алдыңғы қатарлы материалдар мен технологиялар өндіретін – ред.) ілікті. Жалпы, Ұлыбритания «Росатомға» қы­сым­­ды күшейтіп жатыр. 2023 жылы 24 ақпанда компания басшысы А.Лихачев пен басқа да жетекші­леріне жә­не компанияға қарасты Бүкіл­ресейлік эксперименталды фи­зиканың ғылыми-зерттеу инс­­ти­ту­тына санкция салған болатын.

АҚШ тарапынан да «Рос­а­томға» шектеу енгізудің алғы­шарт­тары аңғарылады. Биыл 12 сәуірде Құрама Штаттар РФ-ға қар­сы санкцияларды кеңейтті және оған «Росатомның» 5 құры­лымын кіргізді.