Салмақты ойлар мен сындарлы пікірлер алаңы

Қоғамды дамытуға арналған орта

Қасым-Жомарт Тоқаев жиын­ға қатысушыларды ХІ Азаматтық форумның ашылуы­мен құттықтады. Мемлекет бас­шы­сының хатын Мәжіліс төр­а­ғасы Е.Қошанов оқып берді.

«Жиырма жыл ішінде бұл форумның тиімділігі мен қа­жеттілігі дәлелденіп, салмақты ойлар мен салиқалы пікірлер айтылатын алаңға айналды. Осында көтерілген жасампаз бастамалар мен ұтымды ұсы­ныс­тар азаматтық қоғамды дамытуға және жалпыұлттық келісімді нығайтуға тың серпін береді. Үкіметтік емес ұйымдар және қайырымдылық қорлары, белсенді азаматтар мен еріктілер ел тағдырына бейжай қарамай, қоғамның өзекті мәселелерін шешуге барынша атсалысып жүр. Олар ынтымақтастық пен нағыз отаншылдықтың озық үлгісін танытып, еліміздегі бірлік пен татулықты сақтауға зор үлес қосып келеді. Қазақ­станда жүргізіліп жатқан ауқым­ды өзгерістер қоғамда жаңа этика қалыптастыруды талап етеді. Осы орайда әділдік пен гума­низм, өзара сенім мен жауап­­кершілік, заң мен тәртіп, еңбекқорлық пен білімпаздық жаңа этиканың өзегі болуға тиіс», делінген Мемлекет бас­шы­сының үндеуінде.

Президент мемлекет пен үкіметтік емес сектордың тығыз ынтымақтастығы елімізді жан-жақты дамытуға ықпал етіп, Әділетті Қазақстанды құруға жол ашатынына сенім білдірді.

Бұдан кейін Мәжіліс төрағасы кейінгі жылдары Мемлекет басшысының тікелей бастамасымен ауқымды сая­си реформалар қолға алынғанын атап өтті. Елімізде мемлекеттік билік тармақтарын жетіл­діруге, азаматтық қоғамның дамуына бағыт­талған ірі қадамдар жасалғанына назар аударды. Осындай өзгерістің бәрі ба­тыл да байыпты, прагматикалық жол­мен жүзеге асырылып жатқанына тоқталды.

«Президенттің саяси реформалар пакеті – ашықтық пен әділдікке, тең мүм­кіндіктерге, заң мен тәртіп үстемдігіне жол ашады. Оның жемісін қазірдің өзінде көріп отырмыз. Бірінші, елдегі билік институттары толықтай трансформациядан өтті. Екінші, көппартиялы Парламент жасақталды. Қазіргі уақытта Парламент пен мәслихаттарда барлық әлеуметтік топтың мүддесін қорғайтын саяси күштер, тұлғалар жеткілікті.

Үшінші, Үкімет пен орталық мем­лекеттік органдар, жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі жаңа жағдайларда жұмыс істеуге бейімделіп келеді. Төртінші, Конституциялық реформа азаматтардың елді басқаруға қатысу мүмкіндіктерін барынша кеңейтті. Билік пен қоғам, азаматтар арасындағы диалогтің жаңа мәдениеті қалыптасып келеді.

Ең бастысы, халқымыз Мемлекет басшысының реформаларына сенім көрсетіп, оң өзгерістерді қуаттап, қолдап отыр. Бұл – үлкен жетістік. Біздің ендігі міндетіміз – осы сенімді ақтап, осы жетістікті мүмкіндігінше еселей түсу болмақ. Өйткені мемлекет пен қоғам ара­сында, азаматтардың ортасын­да өзара сенім болмаса, жүйелі мәселе­лерді еңсеру де, алға жылжу да мүмкін емес. Сондықтан біз алдымен өз азамат­тары­мызға, азаматтық қоғамға арқа сүйейміз.

Президент айтқандай: «Азаматтық қоғамға қолдау көрсетіп, оның әлеуетін ны­ғай­та түсу керек. Аса маңызды жал­пы­мемлекеттік міндеттерді шешу үшін талқы­лау жұмыстарына азаматтық қоғам­ның мүмкіндіктерін кеңінен қолдану қажет».

Бұл тұрғыда сіздердің – азаматтық қоғам өкілдерінің рөлі орасан зор екенін баса айтар едім. Өйткені әлеуметтің көңіл күйін, жағдайын өздеріңізден артық білетін ешкім жоқ. Мүмкіндікті пайдаланып, осы бағытта жасап жатқан пайдалы, қыруар жұмыстарыңыз үшін алғыс білдіремін», деді Е.Қошанов.

Мәжіліс спикері форум жұмысына жинал­ғандарға ел, қоғам алдындағы ық­палы да, жауапкершілігі де өте жоға­­ры екенін еске салды. Еліміздегі азамат­тық қоғам өкілдері жікке бөлуші емес, мем­ле­кетті, ұлтты жұмылдырушы, бірік­тіру­ші күшке айналу заман талабы деп мәлімдеді.

«Үкіметтік емес ұйымдар, болашақ үшін Президенттің маңызды шешімдері мен реформаларының драйвері болса дейміз. Бізде ондай тәжірибе бар. Былтырғы Президент сайлауы кезінде Азаматтық қоғам өкілдері Мемлекет басшысын қолдау үшін коалиция құрдық. Ел тағдыры таразыға түскен кезде бір тудың астында жиналып, бірліктің үлгісін көрсеттік. Ортақ мақсат жолында халқымызды ұйыстыра білдік. Бұл игі үрдісті жалғастыру қажет. Біз өз тарапымыздан азаматтық қоғам өкілдерімен, үкіметтік емес ұйымдармен үнемі тығыз қарым-қатынаста, қоян-қолтық жұмыс істеп келеміз. Мұны өздеріңіз де жақсы білесіздер. Мәжілістің есігі сіздерге әрдайым ашық.

Бүгінгі кездесу – азаматтық қоғамды дамытудың жаңа тәсілдерін әзірлеуге және пікір алмасуға берілген жақсы мүмкіндік. Елде конституциялық реформа өткізілгеннен кейін үкіметтік емес ұйымдар алғаш рет бас қосып отыр. Қазір азаматтық сектордың елді өзгер­туге қатысуға нақты мүмкіндігі бар. Сон­дықтан қазір жаңа Мәжіліс пен азамат­тық сектордың тең әріптестер ретінде бірлескен жұмысын дұрыс құрылымдау маңызды. Ал бұл жұмыс қазірдің өзінде жүріп жатыр», деді Е.Қошанов.

Қоғамдық палата – билік пен халық арасындағы алтын көпір

Төменгі палата спикері былтырдан бері Мәжілісте Қоғамдық палата қызметі іске қосылғанын атап өтті. Оның құрамына мемлекеттік емес ұйымдардың, сарапшылық қоғамның 40-қа жуық өкілі кірген. Қоғамдық палата құрамы тұрақты түрде жаңартылып отырылмақ.

«Қоғамдық палатаның қызметі тек заң шығару жұмыстарымен ғана шектелмейді. Мұнда қоғамның ең өзекті мәселелері талқыланады. Бұл – әртүрлі позицияны білдіруге арналған «тірі» және ашық алаң. Оның үстіне біз Мәжі­лістің жалпы отырыстарында Қоғамдық палата мүшелерінің атынан депутаттық сауалдарды жариялау тәжірибесін енгіздік. Яғни Қоғамдық палата қоғам мен мемлекет арасындағы нақты байланыс арнасына айналады.

Президент мемлекеттің ең өзекті мін­деттерін талқылауға азаматтық қоғам­ды тартуды бірнеше рет атап өтті. Сондықтан біздің мақсатымыз – қоғамды толғандыратын бүкіл талқылауды Парла­мент қабырғасында көтеру. Қоғамдық палата – түрлі мәселеге қатысты өз ұста­нымын жеткізуге жол ашатын ҮЕҰ, сарапшылар мен ғалымдарға таптырмас мүмкіндік. Кездесулердің бірін еліміздегі азаматтық секторды дамытуға арнау дұрыс болады», деді Е.Қошанов.

Мәжіліс төрағасы қазіргі таңда заң шығару барысында қоғамдық пікірге ерекше мән берілетінін атап өтті. Төмен­гі палатада саяси көзқарастың көп болуы, сан алуан ұстанымның айтылуы маңыз­ды екеніне тоқталды.

«Бұған сіздермен бірлесіп қана қол жеткізе аламыз. Әріптестеріңіз заң жобаларын талқылайтын жұмыс топтарына мүше. Біз бірлесіп азаматтық қоғамды нығайтудың негізін заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз етеміз. Жақында «Қоғамдық бақылау туралы» заң қабыл­данды. Құжат азаматтарға мемлекеттік істер­ді басқаруға қатысуға жаңа мүмкін­діктер берді. Петиция институты енгі­зілді. Бұл туралы қоғамда көптен бері тал­қыланып келеді. Ақыры аталған мә­селеге заңды нүкте қойылды. Енді мем­лекет қоғамның қазіргі сұранысына жауап беруге міндетті болады. Азаматтар жер­гілікті деңгейде де, республикалық деңгейде де өз талаптарын қоя алады

Сондай-ақ депутаттар үкіметтік емес ұйымдарды тіркеу және есеп беру үдеріс­терін айтарлықтай жеңілдетті. Кон­курс­­тық рәсімдердің ашықтығы мен қол­­жетімділігі заңнамалық тұрғы­дан қамта­масыз етілді. Қоғамдық бірлес­тік­тер әлеу­меттік кәсіпкерлікке белсен­ді арала­са алады. Депутаттар волон­тер­лік қыз­метті ынталандыруға қатысты елеу­лі өзгеріс енгізді. Сонымен қатар қоғам­дық бірлестіктер туралы заң жобасы азаматтық қоғамды одан әрі дамытуға бағытталған. Қоғамдық бірлестік құру бастамашыларының санына қойылатын талапты он адамнан үш адамға дейін қысқартуды жоспарлап отырмыз. Бұл тақырып ҮЕҰ арасында да қызу талқыланып жатқанын білемін», деді Е.Қошанов.

Палата спикері қазіргі таңда Мәжіліс қабыр­ғасында тұтынушылардың құқық­тарын қорғау туралы заң жобасы қызу талқы­ланып жатқанына екпін берді. Сон­дай-ақ ерекше қажеттіліктері бар адам­дарға да үлкен көңіл бөлінетінін жет­кізді. Президенттің бастамасымен жүзе­ге асқан реформа нәтижесінде әр пар­тия өз тізіміне оларды енгізгенін атап өтті.

«Мәжілісте алғаш рет «Инклюзивті Парламент» депутаттық тобы құрылды. Топ кедергісіз ортаны құруға, оның ішінде заңнамалық деңгейде де тығыз араласады. Бұл – депутаттар мен ҮЕҰ арасындағы бірлескен жұмыстың тағы бір маңызды бағыты. Жалпы, ашық диалог пен барлық заң шығару үдерісінің ашықтығы – бүгінгі күнгі депутаттар жұмысының басты ұстанымы. Онсыз халықтың сеніміне қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан барлық мүдделі тарапты Мәжілістің заң шығару жұмысына қатысуға шақырамын.

Бүгінгі форумның «Әділетті Қазақ­стан: әрқайсысымыз және баршамыз үшін» деп аталуы бекер емес. Мемлекет басшысы айтқандай, біздің таңдауымыз – Әділетті Қазақстан құру және біз осы жолдан айнымаймыз. Ал оның  іргетасы – мықты азаматтық қоғам. Елдегі үкімет­тік емес ұйымдар осы бағытта қыруар шаруа атқарып жатқанын жоғарыда айтып өттім. Үкіметтік емес ұйымдардың қызметі бүгінде қоғамның барлық саласын қамтиды. Әсіресе балалар үйлері мен дағдарыс орталықтарын қолдау, мүмкіндігі шектеулі азаматтарды оңалту, тұрмыстық зорлық-зомбылықпен кү­рес, әлеуметтік кәсіпкерлікті дамыту бағы­тындағы жұмыстарыңыз зор құрметке лайық», деді Е.Қошанов.

Азаматтық бастамалардың бесігі

Пленарлық отырысқа төрағалық еткен Мәдениет және ақпарат мини­стрі А.Балаева форум жұмысына қатысу­шы­ларды алда келе жатқан мәртебелі мереке – Республика күнімен құттықтады.

«Сөз жоқ «республика» мен «азамат» – егіз ұғым. Сондықтан осынау маңызды мей­рам қарсаңында өтіп отырған Аза­мат­тық форумның орны да, орайы да ерекше. Осыдан 20 жыл бұрын қоғамдық мүддені жоғары қойған ұйымдардың басын алғаш рет қосқан бұл диалог алаңы бүгінде ірі мемлекеттік және азаматтық бастамалардың бесігіне айналды. Осы сәтті пайдаланып, форумға қатысып отырған барша үкіметтік емес ұйымға, квазисектор мен бизнесқауымдастық өкілдеріне, халықаралық миссиялар мен бұқаралық ақпарат құралдарына ризашылығымды білдіремін», деді А.Балаева.

Сала басшысы іргелі жиынды ұйым­дастырған Қазақстан Азаматтық альянсына алғысын жеткізді. Министрдің айтуынша, аталған ұйым Мемлекет басшысы ұсынған қоғамды жаңғыртудың жаңа бағытын жүзеге асыруға мол үлес қосып келеді.

«Кейінгі жылдары Азаматтық форумда азаматтық бастамаларды дамытудағы, соның ішінде Мемлекет басшысы атап өткен көптеген маңызды мәселе шешіл­геніне бәріміз куә болдық. Тек соңғы үш жыл ішінде Форумның шешім­дері бірқатар стратегиялық құжат пен заң қабылдауға негіз болды. Олар­дың қатарында Азаматтық қоғам­ды дамы­тудың 2030 жылға дейінгі тұжы­рым­дамасы, «Қоғамдық бақылау туралы» заң бар. Онлайн-петицияға жауапты бірыңғай институт құруға қатысты заңнамаға, қоғамдық кеңестер, бейбіт жиналыстар, қайырымдылық, волон­терлік қызмет, мемлекеттік әлеуметтік тап­сырыс және үкіметтік емес ұйым­дарды гранттық қаржыландыру туралы заңнамаға түзетулер енгізілді. Осы орай­да заң шығару жұмысына қосқан ора­сан зор үлесі және бастамаларды шы­найы әрі мүдделі қолдағаны үшін депутат­тарымызға көпшілік атынан ерекше алғыс айтқым келеді», деді А.Балаева.

Бұдан кейін Қазақстандағы БҰҰ Даму бағдарламасының тұрақты өкілі Катаржина Вавьерниа мінберге көтеріл­ді. Баяндамашы Қазақстан азаматтық қоғам мен үкімет арасындағы тиімді серіктестік арқылы тұрақты дамуда ілгерілеп келе жатқанын атап өтті.

«Тұрақты дамудың 2030 жылға дейінгі күн тәртібіне қол жеткізуде жол­дың бел ортасынан аудық. Яғни тұрақ­ты даму мақсаттарын жүзеге асыру жолында барымызды салатын маңыз­ды кезеңге аяқ басып отырмыз. Форум Қазақстанның тұрақты даму мақ­сат­тарына деген табандылығы мен адал­дығын көрсетеді. БҰҰ Даму бағдар­ламасы бұл тұрғыда Қазақстанға қолдау көрсетеді.

ҮЕҰ бұл үдерісте маңызды рөл атқарады және билік пен азаматтар ара­сындағы көпір қызметін атқарады. Олар­дың өзара тиімді әрекетін қамта­масыз етеді. Қазақстанда әртүрлі салада белсенді жұмыс істейтін 18 мыңға жуық үкіметтік емес ұйым бар. Бұл – елдегі адам капиталы мен тәжірибенің әлеуеті үлкен екенін білдіреді. Осы үкіметтік емес ұйымдардың үштен бірі халықтың әлеуметтік осал топтарын қолдаумен айналысады», деді К.Вавьерниа.

БҰҰ өкілі тұрақты даму мақсаттарын орындау барысында Қазақстан күш-жігерді өзінің өңірлік ерекшеліктеріне бейімдеуге талпынуының маңызына тоқталды. Үкіметтік емес ұйымдармен бірлесіп, табысты жұмыстар атқарылып жатқанын, соларды келешекте нығайту қажеттігіне назар аударды.

Жиын барысында Мемлекет басшы­сының бастамалары, оның ішінде «Аза­маттық қоғамды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасы», «Қоғамдық бақылау туралы» заңды әзірлеу, онлайн-петициялардың бірыңғай заңды институтын құру бойынша заңнамалық түзе­тулер енгізу, қоғамдық кеңестер тура­лы заңнамаға өзгерістер енгізу мәселе­лері айтылды. Сондай-ақ мемлекеттік әлеу­меттік тапсырыс және ҮЕҰ гранттық қаржыландыру туралы бірлестіктердің тиімді жұмысы жөнінде де сөз болды.

Мәселен, 16 жылдан бері ауыл халқы­ның өмір сүру деңгейін арттыру бойын­ша белсенді жұмыс істеп келе жат­қан «Еңбекшіқазақ ауданының жер­гілікті қоғамдастықтар қорының» жұмыс нәтижелері таңғалдырады. Қордың 70-тен аса жобаны іске асыруының арқасында ауданның дамуына 1 миллиард теңгеден аса инвестиция салынған. Қор Шелек ауылындағы «Агробизнес орталығы» сияқты білім беру жобаларына ерекше көңіл бөледі, оның негізінде 5 мыңнан аса адам арнайы оқудан өткен. Қордың жанынан құрылған «Шелек фермерлері» өндірістік кооперативі жобаға 400-ден аса адамды тарта отырып, ауыл шаруашылығы өнімдерін табысты өткізіп жатыр. Қор басшысы Бақытгүл Елшібаева барлық қоғамдық ұйымның ел басшылығы бастаған ауқымды экономикалық реформаларға белсене қатысуға дайын екеніне сендірді.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың билік, қоғам және бизнес арасындағы өзара іс-қимыл мәселелеріне ерекше мән беретінін еске салған Мәдениет және ақпарат министрі: «Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындау барысында «біз сұраймыз – сіздер көмектесесіздер» қағидаты бо­йынша емес, «мәселе бар – бірге шешеміз» қағидаты бойынша құрылатын «қоғам және бизнес» тиімді диалогін құруға қолжеткізу өте маңызды. Азаматтардың өмір сүру сапасының жоғары стандарттарына қол жеткізу 3 тараптың әлеуетін тиімді өзара шоғырландыру негізінде ғана мүмкін болады. Олар: үкіметтік емес ұйымдар, бизнес қоғамдастық және мемлекет. Бұл бағытта біз бизнес қоғамдастыққа үлкен үміт артып отырмыз», деп атап өтті.

Сонымен қатар жиын барысында Қазақстан азаматтық альянсының президенті Бану Нұрғазиева, «Орда» Астана қаласының аутизмі бар бала­лардың ата-аналарының қоғамдық бірлес­тігі» ҚБ төрағасы Салтанат Есмаған­бетова сөз сөйледі. Бұдан бөлек, Еуразия технологиялық универси­т­етіндегі адам құқықтарын зерттеу, ин­клюзия және азаматтық қоғам ор­талығының директоры Халида Әжіғұлова, кәсіпкер, қоғам қайраткері, «Сенімен болашақ» ата-аналар РҚБ құрылтайшысы Нұркен Асанов өз пікірлерін ортаға салды.

Елге қызмет етудің мәні мен әр аза­мат­тың егеменді мемлекеттің дамуы­на үлес қосуының маңыздылығына кеңі­­нен тоқталған Нұркен Асанов бизнес­тің әлеуметтік маңызы бар жобалар мен бағ­дарламаларға белсенді түрде қатысу­ға дайын екенін атап өтті.

Жиынды қорытындылаған Мәдениет және ақпарат министрі А.Балаева мерей­лі форумда азаматтық қоғам сала­сын­да жүргізілген ауқымды істердің нәти­желері назарға ұсынылғанын жеткізді.

«Осында өз ойы мен тәжірибесін ала келген барша қатысушы алға қойған мақсат­тарымен бөлісті. Бір нәрсе айқын. Көптің тілегі – бұл бағыттағы жұмыс­тарды одан әрі өз деңгейінде жалғас­тыруды талап етеді. Ендеше, тағы да барша­ңызды келе жатқан Ұлт­тық мереке – Респ­ублика күнімен құттық­тай­мын! Бұл – барша қазақтың сан ғасыр­дан бергі дәстүрінің жаңғырғаны, арман­дардың ақиқатқа айналған күні деп бі­леміз. Осы жерде айтылған барлық бас­­та­ма мен ұсыныс, болашақта ұлты­­мыз­дың дамуы­на, болашағымыздың ба­тыл қадам басуына үлесін тигізеді деген ой­дамыз. Егемен еліміздің тағдыры – біз­­дің тағдырымыз екенін есімізден шы­ғар­­майық», деді А.Балаева.