Біз – білімді жұртпыз

Жоғары білімділер қатары артты

Кез келген мемлекеттің даму деңгейін анықтау үшін әлемдік тәжірибеде Адами даму индексі қолданылады. Бұл индекс үш негізге сүйенеді. Біріншісі – халық­тың денсаулығы мен өмір сүру ұзақтығы, екіншісі – білім дең­гейі мен халыққа білім беру жү­йесі, үшіншісі – адам басына шақ­қан­дағы ішкі жалпы өнімі. Елі­міз өткен жылы 0,825 индексін көр­се­тіп, даму деңгейі өте жоғары мем­ле­кеттердің қатарына енген еді.

Ұлттық статистика бюросы жариялаған құжатты парақтап отырып, 2009 жылдан бері елімізде жоғары білімі бар адамдар қатарының артқанын байқап отырмыз. 2009 жылғы санақ қорытындысы бойынша жоғары білімді 2 407 523 адам болыпты. Бұл сол кездегі жалпы халықтың шамамен 15 па­йы­зын құрады. Ал 12 жылдан кейін, яғни 2021 жылғы санақ бо­йын­­ша жоғары білімді жұртшы­лық қа­тары 3 731 201 адамға жетті. Бұл жалпы халықтың шамамен 19 па­йызы. Яғни қазір халқымыздың бестен бірі жоғары білімге ие.

Одан бөлек, 2021 жылы елімізде жоғары оқу орнынан ке­йінгі білімі бар халықтың саны 120 896 адамды құраған. Ал 219 мың адамның аяқталмаған жоға­ры білімі бар. 1 млн-нан астам адам техникалық және кәсіп­тік білім алған болса, 3 млн-ға жуы­ғы орта кәсіптік білім алыпты.

Өңірлер бойынша қарасақ, еліміздегі жоғары білімі бар адамдардың ең көбі Алматы облысы (404 мың адам), Алматы қаласы (390 мың) және Түркістан облысында (340 мың) тұрады екен.

Инфографиканы жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ, «EQ»

Сауаттылықтан алғашқы үштіктеміз

Сауаттылық – адамның бастапқы оқу мен жазу қабі­леті. Біздің халқымыз қан­шалықты сауатты? 2021 жыл­ғы санақ қорытындысына көз жүгіртсек, респуб­ликамызда 10 жастан асқандардың 99,8 пайызы сауатты деп танылыпты. Яғни халықтың 15 259 520-сының қолынан оқу мен жазу-сызу келеді дегенді білдіреді.

Ғаламтордағы ашық де­рек­көздерге зер салсақ, бұл тұрғыда біз әлемде үшін­ші орындамыз. Алғашқы орын­да – Люк­сембург, Лих­тенш­тейн, Норвегия, Грен­ландия және Испания секіл­ді елдер тұр. Оларда халық­тың 100 па­йызы сауатты. Екінші орында – Латвия. Латыш­тардың 99,9 пайызы оқып, жаза алады екен. Үшінші орында бізбен қатар Әзербайжан, Беларусь, Литва, Украина, Польша, Эс­тония, Грузия, Тәжікстан секілді елдер бар. Ресей 99,7 пайызбен төртінші орында болса, қытайлардың 96 па­йызы ғана сауатты.

Елімізде 6 жасқа дейінгі 1 121 592 бала мектепке дейін­гі тәрбие және білім бе­ру ұйымдарына, яғни бала­бақ­шаға барады. Ең көбі – Түр­кістан облысы мен Ал­маты қаласында. Бұл өңір­лерде сәйкесінше 194 және 134 мың­дай балдырған уақы­тын пай­далы өткізіп жүр.

Қазақша оқитындар көбейді

Ұлттық статистика бюросы жария­лаған «Қазақстан Республика­сындағы білім беру» жинағында оқушы­лар мен студенттердің қан­ша пайызы қай тілде білім алатыны туралы мәлімет бе­рілмеген. Дегенмен осы­ған дейін жа­рық көр­ген «Қа­зақстан Рес­пуб­лика­сын­дағы ұлттық құ­рам, діни на­ным және тіл­дер­ді мең­геруі» атты жинақ дерек­те­ріне қарасақ, елімізде 15 жас­қа дейінгі 5 644 442 бала бар болса, соның ішінде 4 493 107-сі қазақ. Бұл – жалпы сан­­ның 79,6 пайызы. Орыстар 491 145 адамды құраған. Бұл жалпы ха­­лық­­­­тың бар болғаны 8,7 пайы­­зы. Қалғаны – өзге ұлт өкіл­дері. Ал 2009 жылғы са­нақ нәтижесінде қазақ­тар жал­пы ел халқының 63,1 па­йы­зын құрағанда қазақ балалары 70,2 пайыз болған еді.

Биыл Ұлттық бірыңғай тестілеуді тапсырған талап­керлердің 75 пайызы қазақ тілін таңдағанын бұған дейін жазған болатынбыз. Оқу-ағарту министрлігі Орта білім комитетінің мәліметінше, биыл 172 мың бала мектеп бітірсе, оның 120 мыңнан астамы, немесе 70 пайызы қазақ мектебінің түлегі болды. Ал былтыр қазақ мектебін бітіргендердің үлесі – 68,8, 2020-2021 оқу жылында 74 па­йыз болған еді.

Осыдан 10 жыл бұрын, яғни 2013 жылы қазақ мекте­бін бітіргендер қатары бар болғаны 49 пайызды құраса, 30 жыл бұрын, 1993 жылы балаларымыздың 37 пайызы ғана қазақша білім алған болатын.

Елімізде қазақша бөлім­дерде оқитын студенттер са­ны да едәуір өскен. Қазіргі күні республикада 119 жоғар­ы оқу орны жұмыс істейді. Онда 570 мыңнан аса студент біліп алып жатыр. Олардың 377 мыңнан астамы немесе төрттен үш бөлігі қазақ тілінде оқиды. Ал осыдан 20 жыл бұрын 597 мың студент­тің 214 мыңы немесе 35 па­йызы ғана қазақ тілінде білім алған еді.