IT саласының үміттері

Кейінгі жылдары есірткі саудасы белең алып келеді. БАҚ беттерін парақ­тасақ, есірткі сатушылардың ұстал­ғаны туралы дерек көбейіп кетті. Өйткені БҰҰ мәліметтеріне сүйенсек, кейінгі 10 жылда есірткіге тәуелді адамдардың саны 22 пайызға өскен. Ал қазіргі уақытта әлемде шамамен 275 млн нашақор бар көрінеді. Сол сияқты жыл сайын 500 мыңнан астам адам есірткіден қайтыс болады екен. Ал еліміздегі мәліметтерге тоқталсақ, қазір республикада есірткіге тәуелді 110 мың адам есепте тұр делінген. БҰҰ дерегінде кейінгі 30 жылда есірткі заттарынан болатын өлім 134 пайызға артқаны айтылады. Бұл фактор әсіресе Шығыс және Оңтүстік Азия, Солтүстік Америка елдері үшін аса қауіпті. Ескере кететіні, БҰҰ баяндамасында 2013-2016 жылдары Орталық Азияның басқа елдеріне қарағанда Қазақстанда психобелсенді заттар көбірек тәркіленгені жазылған. Ахуалдың күрделілігін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев былтыр қыркүйек айында «Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам» атты Қазақ­стан халқына Жолдауында да баса айтты.

«Синтетикалық есірткі тұтынатын­дардың көбеюі ұлт саулығына зор қауіп төндіріп келеді. Қазіргі ахуал өте күрделі, кейінгі үш жылда тәркіленген «синтетиканың» көлемі 10 есе артқан. Уақыт өткен сайын мұндай есірткі арзан әрі қолжетімді бола бастады. Нашақорлар оны әлеуметтік желі мен түрлі мессенджер арқылы емін-еркін сатып алып жатыр. Есірткіні, тіпті, үйге әкеп беретін­дер бар. Бұл – аса қауіпті әрі ауқымды әлеуметтік кесел. Синтетикалық есірткіні өндіруге және таратуға қарсы күрес жал­пыұлттық деңгейде жүргізілуге тиіс. Сон­­дықтан нашақорлықпен және есірткі сау­дасымен күресудің кешенді жоспарын әзірлеу қажет», деген еді Мемлекет басшысы Жолдауында.

Биыл шілдеде де Президент ШЫҰ-ның 2024-2029 жылдарға арналған есірт­кіге қарсы жаңа стратегиясын әзір­леуді және қабылдауды ұсынды.

«Біздің партия нашақорлыққа, әсіресе жастар арасында жағымсыз әдетке берік тосқауыл қоюға, жан-жақты қарсы тұруға мүдделі. Заман қарқынды дамыған сайын зиянды заттарды таратудың жолы көбейді. Сондықтан жастарды есірткіге қарсы күреске белсенді араласуға ғана емес, сонымен қатар озық IT-технологияларды үйренуге және пайдалануға шақырамыз. Алдағы уақытта осы хакатонның аясын кеңейтіп, әр өңірде өткізуді көздеп отырмыз. Күш біріктіріп, заманауи технологияны пайдалану арқылы бұл сын-қатердің жолын тежеп, қауіпсіз қоғам құра аламыз», деді «Amanat» партиясының Атқарушы хатшысы Дәулет Кәрібек.

Осы мақсатты басты бағдар еткен отан­дастарымыз жиында бірқатар интеллектуалды IT-шешім әзірледі. Мәселен, дарынды жастар желіде есірткінің таралуы туралы ақпаратты автоматты түрде қадағалауға арналған мамандандырылған бағдарламалар жасап шықты. Бұл жаңашылдық онлайн-кеңістіктегі есірткі саудасы туралы хабарландыруларды оперативті түрде анықтап, оны құқық қорғау органдарына бірден жолдауға мүмкіндік береді.

«Біз есірткі сатушылардың операторын «бұғаттауға», осылайша олардың саудасын тежеуге мүмкіндік беретін бағдарлама әзірледік. Telegram әкімші­лігі жеке парақшаны бұғаттау туралы өтінішті қарап жатқан кезде, олар­дың жұмыс істеуіне жол бермейміз. Себе­бі олар виртуалды клиенттерді нақты клиенттерден ажырата алмайды», деді «АСК» командасының мүшесі Уәлихан Айғожин.

Ал «Amanat tech» хакатонның қаты­­су­шысы, 11-сынып оқушысы Ұлжан Хами­долла есірткіге тәуелді адамдарды оңалтуға арналған қосымша әзірлеген.

«Бұл қосымшада психологтер мен әлеуметтік қызметкерлердің кеңесі 24/7 режімінде қолжетімді болады. Сондай-ақ аталған қосымша enbek.kz. порталымен интеграцияланды. Яғни сауығып кеткен адам осы қосымшаны пайдалана отырып оқыту курсынан өтіп, жұмыс таба алады», деді «Futurista» командасының мүшесі.

Озық шыққандарды Астана қала­сы Полиция департаменті Есірткі қыл­мы­­сына қарсы іс-қимыл басқармасы басшысының орынбасары Еркеш Қалы­қов, «Astana Hub» атқарушы кеңсесінің директоры Дания Ахметова, блогер Яков Федоров, «Blockchain Center» директоры Айдана Қасқырбек, «Аmanat tech» үйлестірушісі Сұлтан Аллабергенов және «Құқық» қоғамдық қорының директоры Гүлмаржан Шунаева анықтады.

Тартымды жобалар тартысқан алаң­да «Futurista» командасы I орынды иеле­ніп, 1,4 млн теңге көлемінде жүлдені қанжы­ғаларына байлады. II орынды және 1 млн теңгенің сертификатын «AntiTox» командасы, III орынды және 800 мың теңгенің сертификатын «Shalkyma» командасы жеңіп алды. Сондай-ақ «Best market ready solution» және «The best scaling potential» аталымдарында «АСК» және «IB Sila» командалары үздік деп танылды. Әр командаға 600 мың теңге көлеміндегі қаржылай сыйақы бұйырды.

Жалпы, жыл басынан бері «Жастар рухының» мыңнан астам мүшесі «Есірт­кіге жол жоқ» жобасы аясында есірткі жарнамаларын өшіріп, үнемі рейдке шық­қан. Нәтижесінде, республиканың 20 өңі­ріндегі осындай форматтағы 5 мыңнан астам «хабарландыру» жойылған. Бұған қоса белсенділер түрлі оқу орындарында есірткі заттарының зияны туралы дә­ріс ұйымдастырып, «Bir Tolqynda» са­раптамалық алаңдары және жастардың көш­басшыларымен пікірталас және депу­тат­тармен кездесулер өткізген.

Бұған дейін партия жа­нындағы Жас­тарды қолдау жөнін­дегі респуб­лика­лық кеңес мүше­лері жас­өс­пірімдер мен жас­тардың денсаулы­ғы­на зиян кел­тіретін электрондық темекілер­дің, алко­гольдік ішімдіктердің, есірткі­лер­дің және өзге де зиянды заттардың тара­луы, заңсыз айналымы үшін жауап­кер­шілікті қатаңдату мақсатында заңна­маға түзетулер енгізуді ұсынған болатын. Мәсе­лен, Мәжілістегі «Amanat» партиясы фрак­циясының мүшелері есірткі мен түрлі психотроптық және күшті әсер ете­тін заттардың заңсыз айналымына қарсы іс-қимыл жөніндегі заң жобасы бойынша жұмыс істеп жатыр. Құжат күшті және улы заттарды, психотроптық заттарды, аналогтерді, прекурсорларды, оларды дайындауға арналған құралдар мен жабдықтарды заңсыз әзірлеу, қайта өңдеу, сатып алу, сақтау, тасымалдау және жөнелту әрекеттері үшін жауап­кер­ші­лікті қатаңдатуды көздейді. Сондай-ақ бас бо­стандығынан айыру мерзімі мен айып­пұл көлемін арттыру да талқыланды.