Базалық мөлшерлеме өзгермейді

Инфляция тәуекелі төмендеген жоқ

Шілдедегі инфляция 2023 жыл­дың ақпан айынан бері алғаш рет өсіп, жылдық 8,6%-ға жетті. Үкіметтің жоспары бойынша, ин­фляция келер жылы – 5,5-7,5%, 2026 жылы 5-6%, 2027-2029 жылдары 5%-ға дейін төмендейді. Ұлт­тық банк (ҰБ) болжамдарын­да «Brent» маркілі мұнай бағасы 2024 жылы барреліне 83,5 доллар деңгейінде болатыны, 2024 жылға арналған орташа база­лық мөлшерлеме болжамы аздап, 14,5%-ға дейін көтерілетіні айтылған.

Теориялық тұрғыдан база­лық мөлшерлеме ақша-несие сая­сатына үлкен әсер етеді. Оның көтерілуі сатып алу бел­сен­ді­лі­гінің төмендеуіне, несие құ­нының өсуіне және депозиттер­дің кірістілігінің артуына әке­ле­ді. Қаржы сарапшысы Мақсат Халықтың айтуынша, оның әсе­рін ертерек сезіну үшін экономиканы басы артық қаржы­дан тазартып, салқындатып алуы­мыз керек еді.

«Инфляция тек біздің елде емес, әлемде қайта белгі беріп жатыр. Мұндай жағдайда Ұлттық банктің кез келген құбылысқа сақтықпен қарауы түсінікті. ҰБ үшін базалық мөлшерлеме­нің деңгейі емес, инфляцияны тежеп тұру құралынан айырылып қалмау маңызды. Дәл қазір ҰБ шешіміне әсер ететін факторлар жеткілікті. Олардың ішінде ең маңыздысы – ІЖӨ деңгейі, экономикалық көрсеткіштер. Біз 2023 жылы кейінгі онжылдықта­ғы ең жоғары көрсеткішке –5,1%-ға қол жеткіздік. 2024 жылы қаң­тарда ІЖӨ 3,9%-ға дейін төмен­деді. Қазіргі көрсеткішті қазіргі деңгейден төмендету ҰБ үшін екі қадам кейін шегінумен бірдей. Себебі Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі мен Ұлттық банк несие пайызын тө­мендету­ге жол ашатын қаулыға қол қой­ды. Онда банктік кепілсіз несие және микрокредиттер бо­йын­ша жылдық пайыздық сыйақы мөлшерлемесі 56%-дан 46%-ға азаяды. Ал кепілмен берілетін несие пайызы 40%-дан 35%-ға дейін төмендейді делінген. Мұндай жағдайда базалық мөлшерле­ме­ні жоғарылату күні бүгінге де­йінгі жетістіктерді жоққа шыға­ру­мен бірдей», дейді ол.

Қаржыгерлер мөлшерлеме деңгейін қолдайды

Сарапшылардың айтуынша, базалық мөлшерлемені қазіргі деңгейде сақтап қалсақ, келер жыл­дың алғашқы жартысына дейін өгізді де өлтірмейміз, арбаны да сындырмаймыз. Қазақ­стан қаржыгерлер қауымдас­тығы да осы ұстанымды жақтап отыр. Базалық мөлшерлеме­нің сақтықпен төмендеуі аясында бизнес несиелері бойынша баға шарттары біртіндеп жақсарады, бірақ негізінен орта (-130 б.п.) және ірі бизнес (-180 б.п.) мөл­шерлемелерін төмендету есе­бі­нен. Экономиканың нақты секторындағы кәсіпорындар­дың сауалнамасына сәйкес, бизнес бағалық емес жағдайлардың (несие мөлшері мен мерзімдері, қар­жылық жағдай мен қамтама­сыз ету талаптары) біршама жақ­сарғанын атап өтеді. Бөлшек сегментте пайызсыз бөліп төлеу бойынша маркетингтік акцияларды өткізуге байланысты орташа өлшенген мөлшерлемелер­дің жоғары құбылмалылығы бай­қалады. Соған қарамастан жүйе­дегі мөлшерлемелердің жалпы төмендеуі аясында активтердің кірістілігі мен қорландыру құны 2022 жылдан бері байқалған өсуді тоқтатқан.

«Halyk Finance» талдау орта­­лы­ғының сарапшысы Сан­жар Қалдаров та Ұлттық банк моне­тар­лық шарттарды жеңілдету циклінде үзіліс жасауы мүмкін деп болжаған еді.

«Маусым айынан бастап база­лық мөлшерлеме тұрақты түрде төмендеді, инфляция деңгейі шілдеде жылдық мәнде 8,6%-ды құрады. Ай сайынғы негізде инфляция 0,7%-ға дейін өсті. Бұл – 2024 жылдың басынан бері бірнеше ай тұрақты баяулау­­дан кейінгі айтарлықтай өсу. Мау­­сым, шілде теңге үшін жайлы бол­­мады. ҰБ мәліметтері бойынша, ­тамыз айында Ұлттық қор қара­жа­ты есебінен «Қазатомөнеркәсіп» АҚ акцияларын сатып алу шең­берінде бюджетке 500-600 млн доллар аударым, сондай-ақ 230-250 млн доллар көлемінде валюта айырбастау жоспарланған. Бірақ соған қарамастан теңге құн­сызданып жатыр. Ұлттық банк­тің одан әрі шешімдерге қатысты мұндай саясатына бір­неше инфляцияға қарсы факторлар әсер етуі мүмкін. Маусым-шіл­дедегі инфляция деңгейі им­порт­тық инфляцияның өсуіне әкелді. Тұрғын үй-коммунал­дық қызметтерге тариф өсімінің жоғары қарқыны және жанар-жағармай бағасының өсуі жал­ғасады. Қаржы министрлігі­нің соңғы мәліметтеріне сәйкес ­2024 жылдың қаңтар-мамыр, шілде айларында ҚҚС және КТС бо­йын­­ша тапшылық байқалды. ­Бұл факторлар да ҰБ-тың база­лық мөлшерлеме туралы шеші­міне әсер етуі мүмкін», деген еді.

Ұлттық қор мен бюджет интеграциясы

Сарапшылардың айтуынша, биылғы мәміле мұнымен біт­пейтін сияқты. Ашық НҚА» пор­талында жарияланған «2025-2027 жылдарға арналған респуб­ликалық бюджет туралы» заң жобасында 2025 жылы Ұлттық қордан республикалық бюджет­ке трансферттер көлемі 5.25 трлн теңгеге дейін көбеюі мүмкін екені айтылды. Республикалық бюджет кірістері – 21,4 трлн теңге, оның 15,2 трлн теңгесі – салықтық түсімдер, 435 млрд тең­гесі – салықтық емес түсімдер, 5,8 трлн теңгесі – трансферттік түсімдер (оның ішінде 504,2 млрд теңге – өңірлерден бюджеттік түсімдер). 2025 жылға арналған республикалық бюджетте Ұлттық қордан кепiлдендірiлген трансферт мөлшерi 2 трлн тең­ге сомасында көзделсiн деп жазылған. Ал Президент айқын­даған мақ­саттарға Ұлттық қордан нысаналы трансферт түрінде 3,25 трлн теңге бөлінбек. Демек 2024 жыл­ғы 1,6 трлн теңгеден 2 есе өсті. Шы­ғындар – 25,8 трлн теңге (2024 жылға қарағанда +10.1%). Бюд­жет тапшылығы – 4,1 трлн теңге ­немесе ІЖӨ-нің 2,7%-ы.

Көріп отырғанымыздай, Ұлт­тық қор мен бюджет арасын­да­ғы трансферттік интеграция­­ның тереңдеп кетуі экономика­­ның жағдайынан хабар беріп тұр. ­2024 жылғы қаңтар-шілдедегі қыс­қамерзімді экономикалық инди­катор 2023 жылғы сәйкес кезеңдегі 5,3%-бен салыстырғанда 4,1%-ды құрады.

«Үкіметтің мақсатты индика­торына дейін (6%) экстенсивті өсудің барлық негізгі көзі бүгін­де іс жүзінде таусылды. Негізгі капи­талға инвестиция азайып жатыр. Бұл мәселе 2025 жылы қайта қарастырылады деген болжам бар. Біздің жағдайымыз­да базалық мөлшерлеменің ең оңтайлы деңгейі – 13,5%. ҰБ жыл аяғына дейін базалық мөл­шерлемені өзгеріссіз қалды­ра­ды. 2024 жылғы проблема Ұлт­тық қор арқылы шешіліп жатқа­нын көріп жүрміз. Мәселе өткір күйінде қалып отыр. ҰБ базалық мөлшерлемеге қатысты шешім қабылдаған кезде осы мәселелер ескерілсе», дейді С.Қалдаров.

АЛМАТЫ