Өсіп-өркендеудің бес нақты жолы

Елдің дамуы экономикаға және қолға алынған іргелі бағ­дар­ламаларға тіке­лей байланыс­ты. Соның ішінде үдемелі ин­дус­триялық-инновациялық даму бағ­дар­ламасының (ҮИИДБ) рөлі айрықша. Қа­зақстан іске асы­рып жатқан үдемелі ин­дус­триялық-инновациялық саясат ел экономикасының орнықты өсуін қам­тамасыз етуге, отандық өнім­нің бәсе­кеге қабілеттілігін арттыруға бағыт­талған.

Аталған бағдарлама Елба­сының баста­масымен қолға алын­ды. Бұл құжат Қа­зақ­стан Пре­зиденті Нұрсұлтан Назарбаев­тың «Нұр Отан» партиясының 2009 жылғы 15 мамырдағы кезектен тыс ХІІ съезінде берген тапсырма­сы негізінде әзірленді. Ал оны Қазақ­стан Прези­денті 2010 жылғы 19 наурыздағы №958 Жарлығымен бекітті. Әрине, үдемелі индустриялық-ин­но­вациялық даму бағдар­ла­масының ел экономикасына үлкен ықпал еткені шындық. Ең бастысы, біздің экономикамызға жан бітірген бағдарлама болды. Өткен жылы оның алғашқы бесжылдығы аяқталды. Нәтижесі анық көрініп тұр және елдің ішкі жалпы өнімінің өсуіне өзінің үлесін қосты. Бұған дәлел – өткен бес жыл ішінде жа­ңа­дан 690 өндіріс орнының ашыл­­ғаны. Оның ішінде үлкен де, шағын да кәсіпорындар бар. Бұл өн­ді­­ріс орындарының өнімдері тек іш­кі экономикаға емес, сыртқы сау­да­ға да оң әсерін тигізді, өз өнім­­дерін экспортқа да шығарып отыр. Үстіміздегі жылдан үдемелі ин­­дус­трия­лық-инновациялық да­му бағ­дарлама­сының екінші кезеңі бастал­ды. Биыл еліміздің өңірлерінде 75 объектіні іске қосу жоспарланған. Бұл жобалар 600 млрд. теңгедей қаражатты талап етеді. Осы жобалар жұмыс істеп кетсе, жаңадан 7500-дей адам жұмыс орнымен қамтамасыз етіле­ді деген сөз. Бұл – бір жылдың көле­мінде атқарылатын істер. Ал 2016, 2017, 2018 және 2019 жылдарға дейін осындай көлемде жаңа жобалар іске қосылатын болса, сондай-ақ, алдыңғы бес жылдықта қол жеткізілген өндіріс көлемін ескерсек, аталған бағдарламаның экономикамызға серпіліс беретінін болашақта анық көруге болады. Ең бастысы, ашылып жатқан өндіріс орындары инновациялық жетістіктерге негізделуімен ерек­шеленеді. Олар бә­се­кеге қабілетті өнімдер шығаруы тиіс. Қазіргі уақытта әлемдік эко­номи­када бәсекеге қабілеттілік үшін инновациялық жобалар болуы басты қағида. Бұған жаңа көзқарас қалыптасу үстінде. Ға­лым­дарымыз да атсалысуда. Бұл жан-жақты мәселені қамтиды. Біздің елдегі жоғары оқу орындары, сондай-ақ, кәсіптік-техникалық колледждер жаңа буын түлектерін оқытып шығаруға бейім­делуде. Осы тұста дуалды оқыту жүйесі­нің де оң әсері болмақ. Бұл – өз іші­­мізде мамандарды даярлау ісі. Соны­мен қатар, мамандарымыздың шетелдерде білімін жетілдіруіне де көңіл бөлініп отыр. Сонда отандық өндірістеріміз қа­жет­ті мамандармен толық қамтылатын болады. Экономиканың дамуын әр­та­рап­тандыру – ең маңызды бағыт. Біздер шикізатқа тәуелді болып қалмауымыз қажет. Өйт­кені, шикізаттың бүгін бағасы бол­ған­мен, ертеңгі күні түсіп кетуі мүмкін. Бүгінде жаһандағы мұнайдың, сол сияқты қазба байлықтардың бағасы құбылып тұр. Жаңа инно­вациялық жобалар негізінде өнім­деріміз өңделіп, отандық тұты­нушыларға жеткізілсе және шетелге шығарылса, анағұрлым тиімді бо­ла­ры сөзсіз. Сонда еліміздің эко­но­ми­касы да тұрақты дамитын болады. Мысалы, біз жылына 7-8 млн. тонна бидайымызды шетелге шы­ғарамыз. Ал оны өңдеп, отандық өнім ретінде экспортқа шығарсақ, көп ұтар едік. Сол секілді мал шаруашылығындағы тері мен жүн­нен қаншама бағалы өнімдер жасауға болар еді? Сонымен қатар, мұнай­ды да өзіміз өңдеп, дайын өнім ретінде шетелге экс­порт­тай­тын кез келді. Мұнай­дың құ­ра­мын­да қаншама бағалы өнімдер бар? Осы тұрғыда инновациялық жобалар іске асырылғаны жөн. Мұндай кәсіпорындардың санын арттырсақ, өзімізде қанша жұмыс орындары ашылар еді? Соған орай мамандар тәрбиеленетіні даусыз. Жаңа өнімдерді алу үшін ғалымдарымыз құлшына жұмыс істер еді. Өзіміздің мұнайымыз бен қазба байлықтарымызды, бидайы­мызды, етіміз бен сүтімізді жан-жақты өңдеп, дайын өнім түрінде шығарғанымыз дұрыс. Өйткені, біздің өнімдеріміз эколо­гия­лық, табиғилық жағынан алғанда әрқашанда таза әрі сапалы екені анық. Ол әлемдік нарықта жоғары сұранысқа ие болатынына сенімдіміз. Бәсекеге қабілетті және табиғи өнімді шығаруымыз керек. Елбасының берген тапсырмалары мен алға қойған міндеттері осындай. Сондықтан ҮИИДБ-нің біздің экономикамыз бен қоғамға, әлеуметтік жағдайды жақсартуға қосатын үлесі айтарлықтай. Сондай-ақ, әлемдік экономикада өз елімізді танытуда рөлі айрықша. Қазір, сүт өнімдері дайын ұн­тақтардан жасалатыны жөнінде жиі айтыла бастады. Ол ұзақ сақталады әрі тасымалдауға оңай. Барлық дүкендердің сөрелерінде толып тұр. Бірақ осы ұнтақтан жасалған сүт өнімі экологиялық таза, сапалы сүтті нарықтан тықсырып бара жатқан сияқты. Тұрғындар бастапқыда білмеген шығар немесе өзіміздің таза өнімдеріміз аздық еткен шығар. Ал қазір біздің өнімдеріміз жеткілікті. Өркениетті елдің адамдары тауардың бағасына емес, оның құн­дылығына, тазалығы мен таби­ғилығына қарайды. Қазақ­стан таза өнім шығарады. Бізде кейбір елдердегідей гендік түрлен­дірілген өнімдер пайдаланылмайды. Сондықтан өзіміздің, балаларымыздың денсаулығын ойлайтын болсақ, көзқарасымызды өзгертіп, отандық өнімді алуымыз керек. Бізде сүт те, ет те, айран да, қаймақ та, ірімшік те – бәрі бар. Мысалы, сүт неше күн сақ­та­латынын баршамыз жақсы білеміз. Ал шетелден келген өнімнің қанша уақыты тасымалдауға кетеді, қоймаларда және дүкен сөре­лерінде қанша тұрады? Сондықтан алты ай сақталған сүтті ішкен қандай, екі-үш күндік сүтті ішкен қандай болатынын әр адам өзі ойлауы тиіс. Оның сапасы, дәмі қалай болатыны айтпаса да белгілі. Ет өнімі де сол сияқты. Бірнеше жыл мұз болып қатып жатқан еттің сапасы да, дәмі де болмайды. Және оның адамға калориялық пайдасы да жоқ. Қазір біздің өнімдеріміз сапалы шығып жатыр. Әрине, әлемдік нарыққа шығу үшін әлі де сапасын, өзіндік құнын жақсарта түсу керек. Мемлекет басшысы Үкіметтің кеңейтілген отырысында халықтың денсаулыққа пай­далы, таза өз өнімдерімізді тұты­нуының маңыздылығын атап айтты. Осы орайда, қазір қоғам­да отандық өнімді таңдау жөнін­де жақсы бастамалар жүріп жатыр. Бұған бұқаралық ақпарат құралдары үлкен үлес қосуда. Әлемде экономикалық өзге­рістер бір-бірімен тығыз байланысып жатады. Біз де нарық заңымен өмір сүрудеміз. Әлемдік дағдарыс тек бір ғана аймақты қамтымайды, экономика саласы бір-бірімен байланысты болғаннан кейін, мұн­дай үрдіс әр елдің әлеуметтік-эконо­ми­калық жағдайына өз әсерін тигізеді. Бірақ оған біз дайынбыз ба, дайын емеспіз бе, барлық мәсе­ле осында жатыр. Қазақ «Сақтан­саң – сақтайды» деп айтады ғой. Сондықтан біз мұндай жағдай­да сыртқы әсерлерден өзіміздің эконо­микамызды, өндіріс орындары­мызды, шағын және орта кәсіп­кер­лігімізді қолдау қажеттілігі туын­дайды. Оларды алдын ала сақ­тандыруымыз қажет. Өз өндірісімізді қалыпты деңгейден төмендетіп алмауға күш салғанымыз жөн. Ең болмаса, бұрынғы деңгейде ұстап қалғанымыз абзал. Мүмкіндігінше бір, тіпті, жарты қадам болса да алға басқанымыз дұрыс. Осы мәселені Елбасы айтып келеді. Қаржы дағдарысының алдын алу үшін, экономикамызды қорғау үшін Ұлттық қордан арнайы қаражат бөлінді. Оның қандай салаларға бағытталатынын Пре­зидент өз Жолдауында нақты көрсе­тіп берді. Елбасы «Нұрлы Жол» бағдар­ла­масын ұсынды. Әлемде дағдарыс болып жатса, біз өзіміздің ішкі инфра­құры­лымдарымызды дамытуды қолға алып отырмыз. Бұл нені көрсетеді? Бұл біздің қар­сы іс-шараларды қолға алғанымызды көрсетіп отыр. Елбасы айтқандай, дағда­рыс – келеді, кетеді. Бірақ ұлт болашағы, ұрпақтар жалғастығы, мемлекеттің баяндылығы мәңгілікке қалады. Бұған дәлел Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ұлықтау рәсімі кезінде болашағы біртұтас ұлт, Мәңгілік Ел болу үшін халықтың алдында жария еткен ең өзекті бес ұлттық институттық бағдарламаны ортаға салғандығында. Аталған бағдарламада ел болашағының келешекте жарқын болуы үшін ең әуелі қазіргі заманға сәйкес кәсіби мемлекеттік аппаратты қалыптастыру, заңның үстемдігі, әділ сот төрелігін жүргізу, индус­трияландыру мен экономикалық өсім қажеттігі атап көрсетілген. Бүгінде біз қысқа мерзімде әлемге қазақ­стандық экономи­каның ғажайып үлгі­сін көрсеттік. Қазір Қазақстан – Орта­лық Азия­дағы экономикалық көшбас­шы. Алдағы шешуші міндет – халқы­­мыз­дың тұрмыс жағдайын жақсарту. Ол үшін түбегейлі құры­лымдық реформа­ларды жүзеге асыра отырып индус­трия­ландыруға негізделген экономикалық өсімді қамтамасыз етуіміз керек. Егер біз Елбасының қазіргі жүргізіп отырған көпвекторлы сая­сатын бүкіл халық болып қолдап, әсіресе, жоғарыда айтылған бес институттық реформаны және «Нұрлы Жол» бағдарламасын аса тиім­ділікпен орындап шықсақ, онда әлбет­те Елбасы айтқан 2050 жылы 30 елдің қа­тарына қосылуымыз керек деген меже мезгілінен бұрын орындалатыны күмәнсіз.

Жексенбай ДҮЙСЕБАЕВ, Парламент Мәжілісінің депутаты, «Нұр Отан» партиясының мүшесі, экономика ғылымдарының кандидаты.