Баяғы заманда екі жолаушы сапарлас болып жол үстінде кездесіп қалады. Екеуі жөн сұраса келе баратын жері де бір болып шығады. Жолаушының біріншісі – ақ пейіл әрі қайырымды, екіншісі қаныпезер, өте сараң жан болады. Бірінші жолаушы таңертеңгі, түскі және кешкі асқа отырғанда серігінен бұрын дастарқан жайып, жолға алып шыққан тамағын ортаға салады. Бір күн емес, арада төрт-бес күн өтеді. Не керек, бірінші жолаушының азығы таусылады. Екінші жолаушы серігіндей емес, дәм-тұзын ортаға салмай, қапшығынан өзі ғана алып жеп отыра береді. – Ау, досым, мендегіні екеулеп жеп тауыстық. Енді сенің кезегің емес пе? – депті ол. – Мен сенен тамақ сұраған жоқпын. Өзің: “Жол азығым алып жүруге ауыр болады” – деп ортаға салдың. Мен сенің азығыңның таусылғанына кінәлі емеспін. Барар жеріміз әлі ұзақ. Азығымды саған беріп, өзім аштан өлуім керек пе? – дейді әлгі бет-ауызы бүлік етпестен.
Ашық қол, ақ пейіл жолаушы іштен тынып, екі-үш күн шыдайды. Ақыры аштан өлетін халге келген соң серігіне жалынады.
– Қылқылдап қоймадың ғой, егер бір көзіңді ойып тастауға келісім берсең, сонда бір рет тойғаныңша тамақтандырамын – депті ол.
– Бір басқа бір көз де жетер – деп ол амалсыздан көнеді. Қатыгез серігі оның бір көзін ойып алып, өзін тойдырады. Арада екі күн өтеді. Бірінші жолаушының өзегі талып, қарны ашып, әбден әлсірейді. Келесі күні серігіне тағы жалынады. –Бұрынғы келісім бойынша екінші көзіңді ойдыр – дейді ол. Амалсыздан тағы келісіп: – Ақыры болары болды, бірақ сенен өтініш – мені тамақтандыр да анау қорымға апарып тастап кет, – дейді.
Опасыз әрі қатыгез серігі бірінші жолаушының екінші көзін де ойып алып, тамақтандырады да оны қорымға тастап кетеді.
Соқыр сорлы Аллаға жалынып-жалбарынып: “Ей, Алла, ес білгелі бір өзіңнің жолыңа шын беріліп, отыз күн ораза мен бес уақыт намазымды үзбей оқып, ғайбат сөз айтпай, кісінің ала жібін аттамай, жетім-жесірлерге қайырымдылық жасап келемін. Ақ жолдан еш тайғаным жоқ, арамдыққа да бармадым, біреудің көңілін қалдырмадым. Мұндай мүсәпір халге қай пейілімнен тап келдім?! – деп, мінажат етіп жылайды. Сөйтіп жатып, ол ұйықтап кетеді. Түс көреді. Түсінде қолында аса таяғы бар бір ақ киімді ақсақал кісі келіп: “Әй, балам, көтер басыңды! Көп қамыға берме. Осы жатқан қабіріңнің оң жағын сыйпаласаң, алақандай қайрақ тас қолыңа ілігеді. Сол таспен көзіңді үш рет сүртсең, екі көзің де шайдай ашылады. Содан кейін қорымнан шық та, сапарыңды қайта жалғастыр. Көп ұзамай бір қалаға тап боласың. Осы қаланың ханы әбден қартайған кісі. Сол ханның жалғыз қызы қатты ауырып, өлім алдында жатыр. Сен осы қызды емде. Ол үшін қаланың сыртқы батыс жағындағы үйдің көк иті бар. Ханға айтып, сол итті сойып, терісімен қызды ора да етін пісіртіп жегіз әрі сорпасын ішкіз. Ал, өзің сол иттің жүрегін қуырып же. Содан кейін қыз кеселінен құлан таза айығып кетеді. Хан қызын саған беріп, өзіңді хан етіп сайлайды” – дейді. Оянып кетсе, түсі екен. Әлгі ақсақалдың айтқандарының бәрін орындайды. Соқыр жолаушының екі көзі шайдай ашылып, ханның қызына үйленіп, өзі хан болып сайланады.
Күндердің күнінде хан уәзірлерімен серуендеп келе жатса, баяғы екі көзін ойып алған, сөйтіп өзін қорымға тастап кеткен серігіне кенеттен кездесіп қалады. Ол қайыршы болыпты. Дорбасын иығына асынған ол бұлардың қасына келеді. Хан оны бірден таниды да, уәзірінің біріне: – “Мына қайыршыны алып бар да моншаға түсіріп, дұрыстап киіндіріп, тамақтандыр. Бүгін бұл қайыршы демін алсын. Ертең менің алдыма алып кел!” – деп бұйырады. Тапсырмаларды уәзір толық орындайды. Сөйтіп, ертесіне қайыршыны ханның алдына кіргізеді. Хан қатыгез серігіне болған оқиғаның бәрін баяндап, енді оған өзіне уәзір болуды ұсынады. Ол келіседі, бірақ ертесіне оның басына: “Мен неге осындай болмаймын? Қой мен де сол қорымға барып, Аллаға жалынып-жалбарынып көрейін” – деген ой пайда болады да, баяғы қорымға келіп түнейді. Сол маңайға үйір болған аш қасқырлар оған тап болып, оны талапайлап жеп қояды.
Мінеки, оқырман қауым, ой жіберіп қарасаңыз осы аңыздың астарында тәлім-тәрбиелік мәні зор үлкен ойдың жатқаны белгілі.
Құрметті оқырман қауым, өздеріңіз байқап отырған шығарсыздар, осы аңыздың көтеріп отырған тақырыбы – имандылық. Осы иман деген сөздің қазақша мағынасы: адалдық, әділдік, ар, ұждан, ұят, намыс, мейірім сияқты ұғымдарды білдіреді.
Иә, осындай жат та жағымсыз әрекеттерге байланысты Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) “Зәредей де астамшылығы бар адам жәннатқа кірмейді” деген екен. Шын мәнінде, тәкаппарлық, өзімшілдік – адамды бұзатын ең үлкен күнәнің бірі. Бірақ “О дүниедегі жәннаттан бұл дүниедегі қызығым артық!” деушілер жоқ емес, бар. Әттеген-ай, “бұл дүние” деп тұрғаны шектеулі, алдамшы дүние екенін түсінбейді-ау сол пақырлар! Бұл дүние адамға сынақ үшін берілген. Жалған дүниеде байлықтың қызығы мен буына мастанып, арам жолмен мал тапқандар тозаққа, ал қиямет пен ақыретті мойындап, адал тіршілік еткендер жәннатқа бармақ. Өйткені, “Маған дұға оқыңдар. Дұғаларыңды мен қабыл етемін. Астамшылдық жасап, маған ғибадат етуден бас тартқандар қор болып жаһаннамға кетеді” – дейді Құран Кәрімнің Ғафур сүресінің 60-аятында.
Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) “Бір-біріңді күндемеңдер, біріңді-бірің жек көрмеңдер, біріңе-бірің теріс қарамаңдар. Біреудің саудасының үстіне екінші біреу саудаласпасын. Иә, Алланың пендесі, өзара бауыр болыңдар” – дейді.
Расында да қай елде, қай дәуірде өмір сүрсең де ауызбірлік пен татулықтың мәні өте жоғары. Анығын айтсақ, тап қазір қазақ еліндегі ұлт өкілдерінің татулығы мен достығының арқасында Отанымыздың көркейіп, гүлденіп келе жатқанына қуанамыз. Алла Тағала тіл-көзден сақтасын! Елімізде қанша ұлт бар, солардың тілі, діні, мәдениеті сақталып, барлығының тыныс-тіршіліктері татулықта, бірлік пен достық жағдайында өтіп жатқанын күнделікті көріп отырмыз.
Жан-жақтағы көршілердің бастары қосылмай, өзді-өзі жауласып жатқандарын да өте жақсы білеміз. Сондықтан, мұсылман бауырлар, “біреуге ор қазсаң, өзіңе көр қазылады” деген халықтық қағиданы басшылыққа алып, бәріміз бір ата-анадан туып, бір шаңырақта өскендей, бір-бірімізбен тату-тәтті тіршілік етіп, жарасымды да жақсы өмір сүргенімізге не жетсін.
Елтай БИМАХАНБЕТҰЛЫ, Түркістан қаласының құрметті азаматы.