Поэзия ханшайымы

Атырауда қазақтың аяулы ақыны Фариза Оңғарсынованың шығармашылық кеші ақын қыздардың республикалық мүшәйрасымен жалғасты АҚЫНЫН ІЗДЕГЕН ЕЛ БАҚЫТТЫ. Халқымызда “Әкімі ақы­нын іздеген ел бақытты” деген тәм­сіл бар. Атырау облысының бас­­­шылары қазақтың аяулы ақыны, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Фариза Оңғарсынованы туған жері­не арнайы шақырып, шығармашы­лық кешін өткізуге ұйытқы болды. Әр кез “О, Туған жер, кеңпейіл, құ­ша­ғың кең, Саған көңіл бұлқы­нар күш-ағынмен. Сағынышымды қанат қып саған қарай, Балапандай тал­пы­нып ұшамын мен” деп алтын бесі­гіне ерекше аңсармен келуге асыға­тын ақынды алдымен облыс әкімі Бергей Рысқалиев қабылдап, “Қа­зақ­тың әр перзенті сіздің жыр­лары­ңызбен қанаттанады. Рухани нәр алып, ананы қадірлеудің, туған жер­ді қастерлей білудің ұлағатын ұғына­ды” деп шығармашылық табыс тіле­ді. Осыдан кейін облыс­тық әкімдікте өткен басқосуда драматург-жазушы Рахым­жан Отарбаев Фариза ақын шығарма­шы­лығының қыр-сырын терең талдаған баяндама жасады. – Фариза апа әп дегенде әде­биет­ке өз дауысымен, дара білім-болмысымен келген. Кең арнада көсілген асау толқындай аласапы­ран көңіл-күй, буырқанған сезім, еш­кім­нің ығына жығылмас мінез, ба­рыңды баптайтын, жоғыңды таптай­тын мынау, бейдауа тіршілік­ке де­ген соны көзқарас – бәрі-бәрі бас қос­қан ұлы өнердің бастауына ай­нал­ды. Оңғар­сынованың поэ­зия­сы көбіне бірінші жақтан “мен” деп бас­­талады да, адам­ның алуан мұ­ңы мен шері қозға­ла­ды. Өлең­деріндегі “менінде” қара бастың қа­мы емес, барша әлеу­меттің Алаш­қа айтары жатыр. Ақын арқалаған жүк қашан жеңіл болып еді? Сол парызды се­зін­геннен ғана азаматтық әуез, арқалы жыр дүниеге келеді. Кешегі Кеңес дәуірі кезінде ақын поэзия­сын оқып отырып, цензурадан қай­мықпай қалың елдің мұңын мұң­дағанына тәнті боласыз. Сол тұста жер тепкілеп ағатын асау бұлақ не дейді? “Асау ғасыр іріні үгіп демің, Бара жатсам сөнеді үміттерім. Мен тілеймін күңкіл мен ұсақтық­тан, Сақтағай деп даламның жігіт­терін”, –дей келе Рахымжан Отар­баев одан әргі ойын былайша әдіптеді: – Сіздің жаратылысыңыз, дү­ниені қабылдауыңыз ерекше бөлек. Сол бөлектіктен де шығар, жал­қыны жалпының түсінбей жата­тыны. Бәз біреулер “Апамыздың мінезі қиын, жақын келсең өртейді, алыс кетсең тоңасың” дейді. Мен айтар едім, сәл-пәл салқындық апа­мыз­дың сыртқы қор­ғаныш қабаты ғана. Ал жанына енсең, жүрегіне бойласаң, одан –жұмсақ, одан – мейірімді адамды таба аласың ба деп?.. Фариза ақынның жыр­­лары жанам дейтін жүрек­терге от береді. Ердің намы­­­сын қамшылайды. Адас­­қанға бағыт-бағдар сілтейді. Ақын жүрегінің мейірімі ешкімді бөле-жар­майды, ешкімді алаламай­ды. Жан-жағына шуағын молынан шашып, қазақ­тың елім дей­тін ұл-қы­зы­ның маң­дайы­нан сипай­ды. Ақын жүрегі­нің мейі­рімі әсіресе, туған жеріне ар­нал­ған сағынышқа толы жырларынан анық байқа­ла­ды. Ақынның жы­рын бәрі оқиды. Оның кестелі орамалдай әдемі өріл­ген, көркемдік шебер тілмен жазыл­ған поэзиясы жаныңды баурайды, жүрегіңді елітеді. Бір өлеңінен кейін бір өлеңін оқи бергің-ақ келеді. Себе­бі, Фариза апа жай ғана оқи салатын өлең жазбайды. Жүректе ғана жат­талатын, шөліңді қандыра­тын кәу­сар жырлары ақынды поэзия падиша­сына айналдырды. Әр өлеңіндегі ақын үні магниттей тарта­тын тылсым бір күш секілді. Әйт­песе, қазақтың ақиық қыран-ақыны Мұ­қағали Мақатаев “Фариза, Фари­за жан, Фариза қыз” деп мұң шағар ма еді?! Бұл –дәлелдеуді қажет етпес ақи­қат. Ақ шағала ақын құрбысы Ақұш­тап Бақтыгереева “Фаризаның шығарма­шылығын терең түсінуге ерекше бір талғам керек” деді ақын­ның Махам­бет Өтемісов атындағы драма театрында өткен “Поэзия па­ди­шасы” атты шығармашылық кешінде. Осы кеште ақынның өзі шешіле сыр тарқатты. Туған жерге деген са­ғы­нышы әр сөзінен, орынды әзілі­нен байқалып тұрды. Поэзия ханшайымы туған топырақты, ал жұртшылық аяулы ақынын сағы­нып қалыпты. Сол сағыныштың куәсін­дей, Фариза ақынның құша­ғы шоқ-шоқ алқызыл гүлдерге тол­ды. Тіпті, ақын жырын сүйетін жұрт­шылық гүл ұсыну үшін кезек­ке тұрды. Кеш басталар алдында театр фойесінде ақынның шығар­ма­шылығына ар­нал­ған көрме ұйым­дастырылды. Онда ақын­ның әр кезеңде жарық көрген кітап­тары, тұтынған заттары қойыл­ды. Өлеңдерінің қаламмен жазылған түпнұсқалары кездесті. Шығарма­шы­лық кеште Парламент Сенаты­ның депутаты Қуаныш Сұлтанов ақын­ның адами болмы­сына кеңі­рек тоқталды. Фариза ақын­ның “Қыз ғұмыр” шығарма­сының кейіп­кері, Қыздар педагоги­калық университеті­нің ректоры Шәмша Беркімбаева өткеннен сыр тарта әңгімеледі. ӨЛЕҢ, МЕН СЕНІ АЯЛАП ӨТЕМ! Ақын қыздардың респуб­ли­калық жыр мүшәйрасы дәл осылай аталған екен. Мүшәйраға әр өңір­ден 11 ақын қатысып, алдымен Фа­ри­за ақынға арналған өлеңдері­мен сыр бөлісті. Рас, кейбірі мұң шақ­қан­дай да көрінген. Алайда, орын­ды мұңды түсіне білу де керек қой. Әрине, поэзия тек мұңнан құ­рал­май­ды десек те, әр өңірдің про­б­ле­масы, толғауы тоқ­сан тіршілік­тің кейбір түйткілдері ойлы өлең шу­мақ­тарында өріліп жатса, айып па? Жыр-десте ала­бында Фариза ақын­ның “Өлең, мен сені аялап өтем” дейтініндей, келе­шекте өзін­дік үні­мен жарқырап көрінетін жас ақын қыздардың жаңа бір шоғыры қа­лып­тасып келе жатқанына көз жетті. Мәселен, мүшәйраның бірінші бөлі­мінде поэзия ханшайымына жыр арнаумен басталды. “Заман­дағы зар мұңға, Қарманатын қару күй. Алатаудай алдымда, Аппақ шашты ару тұр” деп бастаған Сыр өңірі­нің жас таланты Назгүл Берді­қожа ақынға арналған жырында “Кө­пірмесіз көбік тіл, Жат болға­сын бойыңа. Өлең-патша келіп тұр, Өз қызының тойына” деп түйін жасады. Өзгелері де текеметке ою ой­ған­дай кестелі жыр шумақтары­мен жиналғандарды бір серпілтті. Әсіресе, астаналық ақын Нұргүл Оқашеваның “Сырласуы” мен жер­гілікті жыр жүйрігі Бақытгүл Ба­баш­тың “Аңсары” жұртшылық­тың ыстық ілтипатына бөленді. Көкше жерінің аруы Әйгерім Нұрмағам­бетованың да, ақтөбелік Гүлжайнар Қалдинаның да жырларынан айтар ой, бағдарлы бағыт байқалады. “Жүйріктен жүйрік озар жарыс­қанда” дегендей, мүшәйраның екін­ші бөлімінде ақын қыздарға та­қы­рыпқа байланысты жыр шумақ­тарын кестелеуге үш минөттік уақыт беріл­ді. Ешқайсысының да қалыс қалғы­сы жоқ. Жұртшылық­тың ықыласы­нан қызылордалық Назгүл Берді­қо­жаның “Ақын және Ей, Нарын” та­қы­ры­бын­дағы шу­мақтары өте сәтті ба­ғалан­ға­нын аң­ғар­дық. Оқып көрелік. “Шар­тарап төккен кезде шұғыласын, Тотыдай түрленесің, құбыласың. Ей, На­рын топырағыңа ою салып, Құда­йым қолдан құйған құмыра­сың. Ал, сіз ше... іздеп жүріп ізгі ар­манын, Қы­зысыз құлатпаған құздан жанын. Қырдан жаңа жұлынып құрмет­пенен, Құмыраға салынған қызғал­дағың” дейді Назгүл. Оның бұл шу­ма­қтарын ақын Оңайгүл Тұржанова бастаған қаз­ы­лар алқасы орынды, әрі әділ бағалады. Қай бәйгенің де мәресін бірінші боп қиятындар бар. Мұнайлы өңірде поэзия падишасының шы­ғар­машы­лы­ғына арналған ақын қыздардың республикалық мүшәй­расында бас жүлде Сыр сүлейлері­нің сарқытындай жаңа қанаттанып келе жатқан жас талант Назгүл Бердіқожаға берілді. Ал бірінші жүлдені елорданың еңсе­ленуіне жауқазын жырларымен үлес қосуды мұрат тұтқан Нұргүл Оқашева иеленді. Бұдан кейінгі жүлдені Жа­йық жағасын сырға толы жырлары­мен көмкермекке ұмтылған Бақыт­гүл Бабаш еншіледі. Үшінші жүл­деге қос құрбы –ақтөбелік Гүлжай­нар Қал­дина мен жергілікті Сый­лыгүл Нау­рыз­бекова лайық деп табылды. Мү­шәйраға қатысқан өзге ақын қыз­дардың талабы ынталан­дыру сыйлығымен аталып өтті. Осылайша, поэзия ханшайымы мен өнерсүйер қауым бір-бірімен сағыныса қауышты. Жүрек тербе­ген сол қауышу ақын жырына шөліркеген жұртшылыққа мол рухани азық сыйлады. Өмір жо­лын­да өлеңді аялаудан бір танбаған поэзия падишасы өзін сағынған, асқақ рухты жырларымен мейір қандырған жұртшылықтың сол сәт ыстық ықыласына бөленіп тұрды. Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ. Атырау облысы. _______________ Суреттерде: ақын мен әкім; үш құрбы: поэзия ханшайымы мен жас талант. Суреттерді түсірген Ерлан АЛТЫБАЕВ.