Кеше орталық коммуникациялар қызметінде «Ұлт Жоспары шеңберіндегі сот жүйесінің жұмысы және сот төрелігін жүзеге асырудың 2015 жылғы қорытындылары» тақырыбында брифинг өтті. Оған Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Абай Рахметулин мен Жоғарғы Соттың мамандандырылған сот алқасының төрағасы Айгүл Қыдырбаева және Жоғарғы Сот судьясы Бағлан Мақұлбеков қатысты.
Құқық қорғау саласындағы құзырлы орган өкілдерінің айтуынша, бүгінгі таңда Ұлт Жоспарының екінші реформасы бойынша Жоғарғы Сотқа бекітілген 11 қадамның барлығы заңнамалық тұрғыдан іске асырылып келеді екен. Сонымен қатар, бұл бағыттағы жұмыстар тиісті мерзімде және лайықты деңгейде жүргізілуде дейді. Нақтылай түсер болсақ, жуырда ғана Азаматтық процестік кодекс пен «Жоғары Сот Кеңесі туралы» жаңа заң қабылданып, «Сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы» Конституциялық заң мен Қылмыстық-процестік кодекске және Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекске тиісті деңгейде өзгерістер енгізілді.
Орайы келгенде Ұлт Жоспарының 16-қадамында көзделген сот жүйесін оңтайландыру мәселесін атап өткен Абай Рахметулин, биылдан бастап халықаралық стандарттарға сәйкес сот ісін жүргізудің үш сатылы жүйесі енгізілгендігін егжей-тегжейлі баяндады. Бірінші саты – аудандық соттар, апелляциялық саты – облыстық соттар және кассациялық саты – Жоғарғы Сот. Бұл сот шешімдерінің тезірек күшіне енуіне ықпал етеді және процесті әдейі созу мүмкіндігін азайтады, – деді Абай Жамбылұлы. Оның айтуынша, Ұлт Жоспарының шеңберінде сапалы сот корпусын қалыптастыру мәселесіне де айрықша назар аударылуда. «Сот корпусы жоғары моральдық қасиетке ие ең лайықты кәсіби мамандардан құралуы тиіс. Осыған орай Жоғары Сот Кеңесі түбегейлі реформаланды, Сот төрелігі институтын Жоғарғы Соттың басқаруына беру мәселесі заңнамалық тұрғыдан шешімін тапты» дейді ол.
Брифинг барысында сөз алған Жоғарғы Соттың мамандандырылған сот алқасының төрайымы Айгүл Қыдырбаева 23-қадамда көрсетілген Жоғарғы Сот жанынан құрылған мамандандырылған сот алқасы турасында ой өрбітті. Сот алқасы ірі инвесторлардың қатысуымен инвестициялық даулар жөніндегі азаматтық істерді бірінші сатыдағы соттың тәртібімен қарайтындығын тілге тиек етті. Оның сөзінше, сондай-ақ, аталған алқа Астана қалалық сотының соттылығына жататын инвестициялық даулар бойынша сот актілерін де апелляциялық тәртіпте қайта қарауға қауқарлы көрінеді. Сонымен қатар, ол осы соттың жанынан құрылған Халықаралық кеңестің жұмысын да айрықша атап өтті. Аталған кеңес сот төрелігінің отандық жүйесін жетілдіру мәселелеріне қатысты сарапшылық консультациялар береді. Оның құрамына қазақстандық ғалымдармен қатар, шетелдік беделді судьялар мен заңгерлер кіреді және Кеңесті Жоғарғы Сот Төрағасы басқарады.
Сот жюриінің қайта құрылуы мен Судьялардың жаңа Әдеп кодексінің әзірленуіне тоқталған Жоғарғы Сот судьясы Бағлан Мақұлбеков бірінші қаңтардан бастап Сот жюриі біліктілік және тәртіптік бағыттағы екі комиссиядан тұратындығын айтады. Мұндай жүйе Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі Ыстамбұл жоспарын орындау мақсатында іске асырылатын болса, ондағы әрбір комиссияның құрамына аудандық, облыстық және Жоғарғы Соттың судьялары кіреді.
Маман пікірінше, судьялардың кәсіби қызметіне баға алғаш рет судья лауазымында атқарған бірінші жылғы жұмысының нәтижелері бойынша берілетін көрінеді. Кейіннен баға әрбір бес жыл сайын, сондай-ақ, судья жоғары тұрған соттың судьясы лауазымына, сот төрағасы, сот алқасының төрағасы лауазымдарына жарияланған конкурстарға қатысқан жағдайда беріледі деп бекітілген. Ал судьялық қызметте жиырма және одан да көп жылдық өтілі бар судьялар судьяның кәсіби қызметін мерзімдік бағалаудан босатылады.
Ал енді биыл қолданысқа енгізілген, әңгіме басында атап өтілген жаңартылған Азаматтық істер кодексі бойынша, егер сот процесінде мемлекеттің мүддесіне қарсы даулар, өзінің құқықтары мен бостандықтарын өз бетімен қорғай алмайтын азаматтар және сот немесе прокуратура сол процеске қатысуы қажет деп тапқан жағдайда ғана прокурорлар қатысатын болады», – деп нақтылады Жоғарғы Сот судьясы.
Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,
журналист.