Президенттің Жер кодексін күшіне енгізу мерзіміне мораторий жариялауы, осы мәселені егжей-тегжейлі талқылап алу қажеттігі тұрғысынан келгенде, өте орынды деп ойлаймын.
Жер мәселесі қай уақытта болса да маңыздылығымен ерекшеленген. Бірақ та бұл өзекті мәселе төңірегіндегі пікірталас, ұсыныстар негізсіз, жалған деректерден ада болып, нақты жер құндылықтарын қайткенде еліміз экономикасын көтеруге, халқымыздың мүддесіне сай пайдалана аламыз деген мақсатта өрбісе дұрыс болар еді.
Рас, бүгінде елімізде ауылшаруашылық жерлерін пайдалану тиімділігі сын көтермейді, пайдаланусыз жатқан ауылшаруашылық жерлерінің ауқымдылығын айтпағанда, бүгінгі ауылшаруашылық құрылымдары иелігіндегі жерлердің орта есеппен 30%-ға жуығы мақсатты пайдаланылмайды деуге болады.
Мысалы, елімізде 100 млн. гектарға жуық жайылымдық жерлер пайдаланусыз жатыр, негізінен бұл шалғайда орналасқан жерлерді ауылшаруашылық өндірісі айналымына қоса алсақ, ғылыми тұрғыда негізделген болжамға сай 1 млн. тоннаға дейін мал шаруашылығы өнімдерін өндіруге болады екен.
Осыған орай, елімізде ауылшаруашылық жерлерін пайдаланудың тиімділігін арттыру мақсатында кешенді іс-шараларды атқару қажеттілігі еш күмән келтірмесе керек.
Бірақ, басты мәселе ауылшаруашылық жерлерінің меншік түрлеріне байланысты болып тұр ма, елімізде ауылшаруашылық жерлеріне жекеменшік институты енгізілгеннен бері біршама уақыт өтсе де неге жерді өз меншігіне сатып алушылар қатары көбеймей отыр. Еуропада ең дамыған елдің бірі – Германия бүгінде ауылшаруашылық жерлерін жалға пайдалану жүйесіне неге бетбұрыс жасап отыр деген сұрақтар да толғандырмай қоймайды.
Сонымен қатар, жалпы, ауылшаруашылық тауарлы өндіріс жерлерін саяжай, саябақ, орман, қорық мақсатында пайдаланылатын жерлер ерекшеліктерімен салыстыруға болмайды, яғни олардың аумағы үлкен, экологиялық қауіпсіздік тұрғысында күрделі іс-шараларды, сапалы, мол ауылшаруашылық өнімдерін өндіру үшін ауқымды материалдық-техникалық жабдықтауларды қажет етеді.
Менің ойымша, осыдан да өнім өндірушілер тарапынан ауылшаруашылық жерлерін жекеменшікке алуға ниеттілік төмен болып отыр. Сонымен қатар, ауылшаруашылық жерлерін жекешелендіру кезінде мемлекеттік ауылшаруашылық құрылымдарын жекешелендіргенде жіберілген кейбір қателіктер қайталанбай ма деген күдіктің болғанын да жасырудың реті жоқ. Тегін берген затта құн болмайды деген сөз бар ғой. Әлемдік тәжірибе қай уақытта болмасын ауылшаруашылық жерлерінің өнімділігін, пайдалану тиімділігін арттыру және түрлі экологиялық апаттардан қорғау мемлекеттік көмек, қолдау, бақылаусыз мүмкін бола бермейтіндігін көрсетеді. Сонымен қатар, нарықтық экономикада ауыл шаруашылығы саласының негізін мемлекеттік емес меншік иелігіндегі шаруашылық құрылымдары қалыптастырып отырғанда, жерді жалға беру еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін тұрақты бақылауда ұстауға байланысты мемлекеттің ауылшаруашылық өнімдерін өндірушілерге әсер ете алатын бірден-бір тетігі екенін де ұмытпаған жөн.
Кәкімжан САРХАНОВ,
Қазақ ауыл шаруашылығы кешені экономикасы және ауылдық аймақтарды дамыту ғылыми-зерттеу институты Астана филиалы директоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы