Қарыз қайтсе қайтады?

Қарағандылық кеншілердің еңбекақысы кешеуілдеп жатыр «Түйенің арқалағаны алтын, жегені жантақ». Дәл осын­дай кеп­ті бүгінгі күнде қараған­дылық «Ге­фест» кәсіпорнының кеншілері киіп отыр. Жеті қат жер астында көмір қыртысын қопарған жұмыс­шылардың еңбекақы дегенді көр­меген­деріне, міне бірнеше айдың жүзі болыпты. Зады «Гефест» көмір өнер­кәсібі кәсіпорындарының қауым­дас­тығының құрамына бақандай 29 кәсіпорын кіреді екен. Міне, осы кәсіпорындардың көбісін екі жылдан бері мазасыздық жайлаған. Бұлай болмай қайтсін, «Гефесің» қол астындағы жұмысшыларының еңбекақыға деген 82 миллион теңге қарызын қалай қайтарарын білмей дал болып отырса... Шыдамның да шегі бар, таяуда қашан жабыламын деп күн санап отырған «Киров» шахтасының кеншілері алғаш­қылардың бірі болып бас көтерді. Бұл шахта Қара­ған­дыдағы байырғы кен орын­дарының бірі – қабырғасы 1934 қаланған. Ал «Гефестің» құрамына кәсіпорын 2007 жылы енген болатын. Еңбегі еш, тұзы сор кенші қауымын да түсінуге болады: Егер де ақысыз еңбек дем­­­алысына кетер болсақ, та­бан­ақы, маңдайтермен тапқа­ны­мыздың өзін ала алмай сорлап қаламыз ба деп қауіптенеді олар. Содан, әншейінде қара жер қозғалса да қозғалмайтын кенші ағайын ереуілге енді шы­ғайын деп жатқанында, кәсіп­орынға Қарағанды қаласының әкімі Нұрлан Әубә­кіров пен компания бас­шы­лығы сау етіп келе қалсын. Қала әкімі мен әбден ашын­ған кеншілер арасында қа­лыптасқан ахуалды қызу тал­қылаған әңгіменің өрбігені рас еді. Әкім Әубәкіровтің айту­ынша, кәсіпорынның еңбек­ақы жөніндегі қарызы­ның өзі 82,2 миллион тең­геге жеткен. Бұған әлеумет­тік және зейнетақы бойын­ша төлемдерді, банк қарыз­дары мен коммуналдық қыз­мет­терге деген берешекті қосы­ңыз. Жағдайдың бұлайша қалыптасуына көрші елдегі рубльдің девальвацияға ұшы­рап, ондағы көмір және кокс қоспасы нарығының көз­ден бұл-бұл ұшуы бірден-бір себепкер көрінеді. Десе де, таяу­да кәсіпорын қыс­тан бергі үзілістен кейін «Арсе­лор­Миттал Теміртау» компаниясына там-тұмдап өнім жеткізе бастаған. Бірақ бұл тырбанған әрекеттің тығырықтан алып шыға қоюы екіталай. Әңгіме барысында қала әкімі мәселені төтесінен қой­ды. «Бүгінгі күнде «Арсе­лор­Миттал Теміртау» АҚ-тың дебиторлық қарызы 40 млн. тең­гені құрайды. Оған қоса, мамыр айында жөнелтілген өнім­ге төленетін алғашқы транш 13 маусым күні түсе бас­­тайды. Бұл кезде сәуір ай­ын­дағы еңбекақы бойынша қа­­рыз толықтай жабылуы тиіс», – деп шегеледі қала әкімі. Жалпы, атқарушы билік шығар-шықпас жаны бар кәсіпорын дегенде қолдан келген көмектен аянып жатқан жоқ. Мәселен, монополистермен келіссөздер жүр­гізіліп, «Гефес» кеншілерінің ком­­мунал­дық қызметтер алдын­дағы қарыздары үшін электр энергиясын қидырмауға қол жеткізілді. Сонан соң кәсіпорынның өзіне электр энергиясын жеткізуші компаниямен мәмілеге келудің сәті түсті. Соның нәтижесінде монополист төлем кестесінің мерзімін талай бұзған бизнес­менге қарызын бөліп-бөліп төлегенше кешіріммен қарай тұрмақ. Сондай-ақ, қара­ған­дылық билік «Гефест» үшін электр энергиясын жеткізу тарифі мен тасымалдау төле­мін төмендету жөнінде Үкімет­тің өзіне ұсыныспен шық­пақшы. Бірақ та бұл шара­лардың шиеленіскен мәселе­лердің шешімін біржолата таба қоярына дәл қазіргі уа­қытта сенім аз... Шынтуайтына келген­де, мәселенің тым тереңге тамыр тартып кеткенін мойын­да­масқа амалы қалмағандай әкім мырзаның: «Өнімді арттырмайынша, кәсіпорын мен байыту фабрикасының қызметін жандандырып, жетілдірмейінше және де кокс қоспасын шығару көлемін көбейтпейінше кәсіпорынның болашағы бұлдыр. Сондықтан біз қазірдің өзінде алдағы жағдайдың пессимистік бағытта өрбитін жолын да қарастырып жатырмыз. Ол дегеніңіз, жұмысшыларды қыс­қарту және оларға ең­бекпен қамту басқармасы арқы­лы алдағы уақытта жұмыс тауып беру. Қазірдің өзін­де аталған басқармаға әр жұмыс­шының үйіндегі балалар мен студенттер санын және де кеншілердің біліктіліктерін еске­ре отырып, олардың әлеу­мет­тік портреттерін жасау тапсы­рылған», – деуінің өзі осылайша топшылауға негіз береді. Әңгіме былайша өрбігенде кәсіпорынның басшылығы да қарап қалмай өз уәжін айта отырды. «Біз жұмыс істеп тұрған және көмір таситын техниканы есепке алмай отырмыз. Дизель отынын, материалды сатып алу керек, – деді кәсіпорынның қаржы директоры Наталья Иванова. – Сіздер біздің шығындарымыз тек еңбекақы мен салықтан ғана тұрады деп ойлайсыздар ма? Мен сіздерге бірден айтайын: егер біз 13 маусымға дейін сіздердің еңбекақыларыңызды жабатын болсақ, онда көмір тиеуді тоқтатуға мәжбүр боламыз. Нәтижесінде шілде айының басында түсуі тиіс ақша мүлде түспейтін болады...». Әлбетте, қала әкіміне мұн­дай ауандағы әңгіменің ұна­мағаны рас. «Сіздер вагондарды да жөнелтесіздер, сәуірдің еңбекақысын да төлейтін боласыздар! Сол үшін де сіздер басшы болып отырсыздар! Ал мұны менеджермен қо­сылып қалай істейсіздер, онда жұмысшылардың шаруа­сы жоқ!», – деп қала әкімі Әу­бәкіров әңгімені шорт кесті. Рас, сол күні кеншілердің қолына наурыз айының еңбек­ақысы түгелімен тиді. Ал қалған қарыздың қашан өтелетінін әкім де, кәсіп­орынның әкімшілігі де тап ба­сып айта алмады... Қайрат ӘБІЛДИНОВ, «Егемен Қазақстан»    ҚАРАҒАНДЫ