Қазақтың Қаратайы

Елордадағы Президенттік мәде­ниет орталығында мемлекет және қо­ғам қайраткері Қаратай Тұры­сов­қа ар­налған әдемі кеш өтті. Оған қоса мар­құмның 75 жасқа толуына орай шы­ға­рылған «Азамат» атты кітаптың тұса­уы кесілді. Онда Қа­ратай Тұрысов жай­­лы елімізге та­ны­мал қайраткер­лердің, қалам­гер­лер­дің тағылымды ой-толғаныс­та­ры, әлемдік экономикалық ойдың көр­некті өкілдерінің берген ба­ға­ла­ры, азаматтың көзі тірісінде мерзімді басылымдарда жарияланған ма­қалалары мен сұхбаттары жи­нақ­талған. Еске алу кешінде алдымен ел аға­сының жарқын бейнесі сақтал­ған фильм көрсетілді. Фильм авто­ры тележурналист Мақат Садық қай­­раткердің тұлғасын аша түсу үшін Кеңес Одағы тұсында оның КСРО Жоғарғы Кеңесіне екі дүркін депутат болып сайланғанын, Бүкіл­одақ­тық кәсіподақтар Орталық ко­ми­тетінің хатшысы қызметін абы­роймен атқарғанын, тәуелсіздің тұ­сында Министрлер Кеңесі Төр­аға­сының орынбасары, Парламент Мә­жі­лісінің депутаты болғанын тілге тиек ете келіп, оның сол кезең­дер­де­гі бейнесін жасапты. Фильмде ре­сейлік және қазақстандық әріп­тестерін, за­мандастарын сөйлеткен кадрлар да бар. Кезінде Қиыр Шы­ғыстағы бү­лікшілікке басу айтып, адамдарды райынан қайтарған, БҰҰ-ның кезекті жиынында Кеңес Ода­ғы аты­нан сөз алып, ең ал­дымен, ядролық қарусыз әлемді насихаттап, полигон мәселелеріне ал­қалы көпші­лік­тің назарын бұр­ғыз­ған қазақтың азаматы мәскеулік әріп­тестерінің де жадында екен. 10 минуттық қыс­қа­ша фильм ол кісінің әр жылдардағы бейнесін көрер­мен­дер­ге қауыштыр­ды. Кешті жүргізген Президенттік мәдениет орталығының директоры Мырзатай Жолдасбеков ел ағасы атан­ған қайраткер туралы айта келіп, сахна төріне сенатор Қуаныш Сұлтановты шақырды. Алайда, сенатор естелік ай­туды тай-құлындай шұрқырасып өскен достарына қал­дырып, кешті ұйым­дастырған аза­мат­тарға, сондай-ақ шаш­пай-төк­пей, аса кәсібилікпен, жан жылуын төге отырып азаматқа ар­налған кі­тапты құрастырған белгілі қаламгер Сауытбек Абдрахмановқа ри­за­шы­лық сезіммен алғыс айтты. «Бұл Тұ­рысовтар әулетінің сөресінде ға­на тұратын емес, бүкіл қазақ қы­зы­ғу­шылықпен оқитын, қазақ бала­сының ой өресіне әсер ететін бай кітап бо­лыпты», – деді. Мәжіліс депутаты Кенжеғали Сағадиев те әңгімені әріден бас­тады. Сонау 70-ші жылдары Торғай облысы алғаш ашылған тұста жоғары партия мектебін бітірген 26 жас жігіт өңірге келіп еді, соның ішінде Қаратай Тұ­рысов та бар бо­латын-деген ол одан әрі тапқанын, соның бірқатары «Мәс­кеу біздің Қаракеңді БҰҰ-ның жиынына жәй жібере салған жоқ. Депутаттардың арасынан таңдап, осы батыл сөйлей алады ғой деп жіберген. Біз сонда Алматыда оты­рып БҰҰ-ның жиы­нында қазақ аза­матының батыл ой­лар айтқанына, именбей сұрақ қоя білгеніне мақ­танып едік. Кейіннен Қиыр Шығыс­тағы көтерілісті орыс­тар өзі баса алмай, араағайындыққа Қара­тайды жіберіп, ол өзінің дип­ломат­тық тамаша қасиетін таны­тып, кө­терілісті басып қайтқаны туралы жаңалық та ел ішінде дүр ете қал­ды. Бұл да бізге мақтаныш сезімін туғызған. Ол шын мәнісінде тұлға болатын. Кеңестік кезеңде де, тә­уелсіздік жылдарында да барын са­лып еңбек еткен азамат. Әсіресе, Қазақстан тәуелсіздігін алған ал­ғаш­қы жылдарда Елбасының ша­қыруымен елге оралып, елдің әлеу­меттік-экономикалық концеп­ция­сын жасады. Оған дейін мұндай тұ­жырымдама болған емес. Әлеу­мет­тік саланың ғылыми негізін салды. Парламентте екі шақырымда да бюд­­жет саласын басқарды. Ол кезде қазіргідей ақша көп емес-тін. Сон­дықтан қаржының орны-ор­ны­мен бөлінуіне ықпал ете білді. Бұл аса қиын шаруа. Қаратайдың ел тари­хындағы орны бөлек», – деді. Кеш барысында ақын Кәкімбек Салықов та сөз кезегін алып, өмір жолында сапарлас, дәмдес-тұздас болған азамат жайлы әңгіме айт­қан­да, алдымен тәуелсіздікке, Ел­басы Нұрсұлтан Назарбаевқа тоқ­тал­мау мүмкін еместігін, өйт­кені олар тәуелсіздік алған тұста ең елеулі еңбектерді атқарған тұлғалар екенін баяндады. «Қаратайдың ма­ман­дығы геолог. Бізді сол кезде Мәскеуге жетелеген күш – Қаныш Сәтбаевтай геолог болсам деген арман еді. Содан екеуміз де осы салада оқу бітірдік. Мәскеуде де, елде де жолымыз түйіскен кездер аз бол­ған жоқ. Екеуміз әңгімелесе қалсақ, түсті металлургия тақырыбын, со­ны елдің мүддесіне қалай пайдалану жайын айтатынбыз. Қаратай жаны дарқан, ақкөңіл, еңбекқор жігіт еді. Адамсүйгіштігі бір бөлек әңгіме. Нұрсұлтан «ең алдымен эко­номика» деді. Соны теориялық жағынан негіздеген осы Қаратай. Ол үлкен ғалым. Ғылымға тео­риялық тұрғыдан емес, тәжірибе арқылы келген. Бұны зерттеу жас ұрпақтың еншісінде», – деді ақын ағамыз. Бұдан кейін қазақтың талантты ақын қыздары Фариза Оңғарсынова мен Ақұштап Бақтыгереева да ел ағасының жомарт мінезін, аза­мат­тығын, руға, жүзге бөлмейтін дархан пейілін еске алып, көрермен ықы­ласын аударды. Ал «Егемен Қазақстан» рес­публи­калық газеті» АҚ басшысы Сауытбек Абдрахманов кітапты құ­растыру барысында ол кісінің аса мұқияттығына, мақала, сұхбат­тар­дан бөлек, басшылық қызметте жүргенде жазған баяндамаларының да сақталғанына тәнті болғанын әңгімеледі. Оның азаматтығын, ел арасында сыйлы болғанын көр­сететін оқиғалардан да көпшілікті хабардар еткен қаламгер: «Кітап­тың алғысөзінде «Тұрысовтың та­биғатын танытып тұратын бір ғана түйінді сөз іздер болсақ, біз қа­зақтың «азамат» деген асыл ұғы­мын алдымен ауызға алатынымыз анық», деп Елбасы жазған жолдар бар. Біз Елбасының берген бағасын кітаптың атауы етіп алдық» – деді. Айгүл СЕЙІЛОВА.