Жауапкершілік жоғары болуы тиіс

Қоғамдық құбылыстарды санасына сіңіріп, жүрегінен өткізіп, сосын оны жұртына жеткізіп, ақ-қарасын, дұрыс-бұрысын талдаудан жалықпайтын бір мамандық иесі бар болса, ол – журналист. Қоғамдық ақпараттық саланың жауынгері «өз майданында» тынымсыз табанды «ұрыс» жүргізеді.            Біздің елімізде мамандық­тар­­дың мемлекеттік жіктелісі (клас­си­фикатор) деген бар. Ол – заңдық күші бар құжат. Осы құжатта қазір бір ғана «жур­на­лис­тика» деген мамандықтың шифры көрсетілген. Сол шифр бойын­ша баспасөз, теле-радио­жур­налистика және жаңа медиа мамандарын біріктіріп, бір-ақ даярлауға міндеттіміз. Мә­се­­ленің ең үлкені осында. Өз­дері­ңіз білесіздер, баспасөз бен теле-радиожурналистиканың жер мен көктей айырмашылығы бар. Екеуінің ақпарат тарату тех­ноло­гиясы бірі-бірімен сәйкес кел­­мейді. Айталық, баспасөз сту­денттердің жазу машығын қалып­тастыруды талап етсе, теле-радио­журналистика олардың сөйлеу мәдениетін, орфоэфия ережелерін жетік меңгеруін қажет етеді. Ал жаңа медиа өз алдына жатқан бір әлем. Біз қазір осылардың бар­лы­ғын бір шифрмен бекітілген жал­ғыз мамандық шеңберінде оқы­тып жүрміз. Қиындық та содан туын­дайды. Тығырықтан шығар жол қайсы? Шетелдердегідей бас­пасөз мамандарын бөлек, теле-радиожурналистер мен жаңа медиа тізгінін ұстайтындарды жеке-жеке даярлауға көшу керек. Ол үшін көп созбай еліміздегі маман­дық­тар­дың мемлекеттік жік­те­лі­сі­не өзгеріс енгізіп, жоға­ры­­да атал­ғандай журналис­ти­ка­ның үш бағыты бойынша жеке-жеке шифрмен маман әзірлеуге мүм­кін­дік жасалынуы – уақыт талабы. Ол енді Білім және ғы­лым ми­нистрлігінің құзы­ры­н­дағы шаруа. Журналистік білім беретін жо­ғары оқу орындары алдын­да шешуді қажет етіп отырған ке­ле­сі мәселе – әр сала бойынша кәсі­­­би журналистер даярлау жайы. Бұл үшін қазіргі БАҚ редак­цияларының штаты, біз­дің­ше, кемінде екі есе өсуі керек. Себебі, қазір олар әмбе­бап жур­налистер ұстап отыр, сол арқылы теле-радио бағдар­ла­ма­сын, газет-журнал шығарып жатыр. Ертең салалық маман даярланған кезде олардың әр сала бойынша маман ұстауына тура келеді. Яғни, қазіргі штаттары екі есе көбейеді деген сөз. Ал соны бұқара­лық ақпарат құралдарының бюджеті көтере ме, қаржымен қам­тамасыз ете ала ма деген мәсе­лені тереңірек зерттегеніміз жөн. Осы мәселені бес-алты жыл бұрын отандық БАҚ редак­тор­лары­­мен талқы­лаға­ны­мызда олар: «Біз оған әзірге дайын емеспіз», – деген тұжырымға тоқтаған бола­­тын. Кезінде солай дегендер қазір салалық журналистер қажет деген қоғамдық пікір қалып­тас­тырып жатыр. Соны ескеріп, біз де бейім­делу үстіндеміз. «Жур­на­листика» мамандығының модуль­дік білім бағдарламасы бізде ал­ты бағыт бойынша өрілді. Оның біріншісі – баспасөз журна­лис­­тикасы, екіншісі – радио­­жур­на­лис­тика, үшіншісі – теле­жур­на­лис­тика, төртіншісі – спорт жур­­налистикасы, бесіншісі – фото­­журналистика, алтыншысы – интернет журналистика. Бірін­­ші курстан төртінші курсқа дейін осы алты бағыттың пәндері жүйелі жалғасын тауып оқылатын болады. Бұл  – біздің университеттің журналистика және сая­сат­тану факультетінде ғана қол­данысқа енген жаңалық. Бұл жүйе сапалы мамандар даярлауға мүм­кін­дік береді деп үміт­тенеміз. Кез келген бас­таманың орын­далуы оңай бол­май­тыны бесене­ден белгілі. Алғаш енгізіп отыр­ған­дық­­тан біз мынадай қиын­дық­­тар­ға тап болдық. Бірін­ші­ден, атал­ған бағыттар бойын­ша мық­ты, сапалы білім бере­тін маман­дар тапшылығын сезіну­деміз. Екін­шіден, кейбір бағыттар бойынша оқулықтар мен оқу құрал­дары кемшін, әсіресе, мем­лекеттік тілде жетіспейді. Қазір білім ордамызда осы мәселелерді шешу бағытында жүйелі жұмыс­тар қолға алынуда. Болашақ журналистердің шеберлігін қалыптастыру өндіріс­тік тәжірибе арқылы жүзеге аса­тыны белгілі. Біз бірінші курс­тан бастап студенттеріміздің тео­рия­лық білімдерін тәжірибемен ұштастыруларына аса мән бере­міз. Бірінші, екінші курстарда олар оқу тәжірибесінен өту үшін негі­зінен жергілікті газет-журнал ре­дак­цияларына жіберілсе, үшінші, төртінші курстарда республикалық БАҚ-та міндетті өндірістік тәжі­рибеден өтеді. Студенттеріміздің теориялық білімдерін тәжірибемен ұштас­тыра шыңдауда тағы бір айрықша айту­ды қажет ететін үлкен жетіс­тігі­міз – кейбір пәннің сту­дия­лық сабақтары БАҚ редак­ция­­ларын­да өте бастауы. Бұл айту­ға жеңіл көрінгенмен, қол жет­кізу­ге келгенде қиын мәсе­ле. Ол үшін белгілі бір БАҚ редак­ция­­­­­с­ы­мен келісімшарт жасасу­ға тура келеді. Онда біраз жауап­­кер­­ші­лік жүктелетіндіктен, БАҚ бас­шы­л­арының келісімін алу қиын. Ра­дио­журналистика мен теле­жур­налистиканың аса қа­жетті студиялық сабақ­тарын сту­дент­тері­міз заманауи техни­камен жабдықталған, елімізде ғана емес, ТМД-да теңдессіз саналатын Астанадағы 20 қабатты Қазме­диаорталық ғимаратында өту мүмкіндігіне ие болуда. Сонымен бірге, баспасөзбен байланысты пән сабақтары «баспасөз және баспа ісі» кафедрасының филиалы ретінде білім ордамызбен келісім­шарт жасасқан «Егемен Қазақ­стан» газеті редакция­сында өте­тін­дігі білім алушы­лары­мыз­дың айрықша мақтаныш сезі­мін ту­ғызуда. Қысқасы, факуль­тетімізде шәкірттердің кәсіби тәжірибе жи­нақ­тауларына барын­ша жағдай жасалған. Әлемдік деңгейдегі білік­ті ма­­ман­дар тапшылығы мәс­е­ле­­­­сін пре­зиденттік «Болашақ» бағ­­­дар­ла­масымен шетелде ма­­­­ман­­дар даярлау арқы­лы ше­­шу­­ге көңіл бөле баста­дық. Кейін­гі 3-4 жылда факуль­те­ті­­­­міз­­дің алты оқытушысы «Бола­шақ» бағдарламасы аясын­да шет­ел­дің жетекші жоғары оқу орын­дарында білім алып, білік­тіліктерін жетілдіріп келді. Оқы­ту­шыларымызды қысқа мерзімдік тәжірибе алмасу мақ­сатында шетелге жіберу үрдісі де білім ордамызда мықтап қалып­та­сып келеді. Оның нәтижесі мол бо­ларына сеніміміз кәміл. Кейінгі кездері журналис­тика­мен кім болса сол айналысып кетті. Біздіңше, басқа сала ма­ман­дарының журналистикада жүруі жетістік емес, керісінше кем­шілік. Себебі, кез келген сала кәсіби маманмен қамтамасыз етіл­мейтін болса, ол саланың жұ­мысы ақсайды. Әр салада өзінің кәсіби маманы болғанда ғана сапалы өнім шығарады, сонда ғана бәсекеге қабілеттілік артады. Қазір елімізде телевизиялық БАҚ-ты әртістер жаулап алды. Олар БАҚ техникасын білсек, жұмыс істеп кете береміз деп ойлайтын шығар. Бірақ журналистиканың функциясын, жауапкершілігін, жанрларын, тілі мен стилін, олар­дың ерекшеліктерін терең білмей, қалай журналист болып жүргеніне таңғаласың. Соның салдарынан бұқаралық ақпарат құралдарын­да жанр деген жойылды. Қойырт­пақ дүниелер көбейіп барады. Әр жанр­дың өзінің функциясы, ерек­шеліктері бар. Жанрлардың көп болуы БАҚ-тың шырайын келтіреді. Қоғамның біркелкілігіне, қо­ғам­ның тұрақтылығына қызмет ететін журналистика болуы керек. Мысалы, Ақселеу Сейдімбек ағамыз кезінде осындай ала-құла­лыққа қатты күйініп жүрді. «Мына телеарна жекеменшік шығар, ал оның көрермендері жекеменшік емес қой», дейтін. Көрерменге өзінің мақсат-мүддесін, бизнестік мұратын тықпалау – олардың сана-сезімін бұзуға бағытталған әре­кет екені анық. Кейбір телеар­на­лар, тіпті, синтетикалық есірт­кінің қалай жасалатынына дейін көрсетіп жатады, сонда мұнда­ғы мақсат не? Қысқасы, журна­лис­тиканы кім көрінгеннің қо­л­жау­лығына айналдырсақ, елде үлкен қайшылықтар туады. Әр журналист жауапкершілікті терең сезінуі керек, оның дұрыс сөзі мил­лиондарды ымыраға келтіруі, керісінше, бұрыс сөзі бүлдіруі мүмкін. Алаш арысы Ахмет Байтұр­сын­ұлы: «Алаш азаматтары, білмей жазып, елді адастырсаңыздар, алты миллион қазақтың обал-сауабы сіздің мойныңызда, сон­дықтан не айтсаңыз да біліп айтыңыз, не жазсаңыз да біліп жазыңыз. Сіз адассаңыз, сіздің соңыңыздан халық адасады», – деген. Сол жауап­кершілік қазір де керек. Біз осыны оқытамыз. Жауапкершілікті терең түсінетін, айтып және жазып қана қоймай, сөз атты мәртебелі өнерді орын­ды қолданумен бірге оның тала­бына толық жауап беретін кәсіби ма­ман­дар даярлауға маңыз береміз. Қайрат САҚ, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ журналистика және сая­саттану факультетінің деканы АСТАНА