Бас дәрігер

Шыңғыс Жүсіпов 34 жыл басқарған Қостанай көз аурулары ауруханасын жоғары деңгейге жеткізді Қостанайдағы көз аурулары аурухана­сын­да жылына 1300 күрделі операция жасалады. Бұл үлкен көрсеткіш! Аурухананың жанын­дағы ем­ханаға келіп қаралатындар мен ем ала­тын­дар саны бұдан еселеп артады. Осы аур­у­ха­наны 34 жылдан бері Қазақстан Рес­пуб­ликасының еңбек сіңірген дәрігері Шыңғыс Зейнелұлы Жүсіпов басқарып келеді. 34 жыл! Бір адамның өмірі дерлік уақыт. Ол осы қызметке кіріскен өткен ғасырдың 70-ші жыл­дарынан бері уақыт та, заман да өзгеріп кетті. Өзгермеген Шәкеңнің өзі ғана шығар. Қар­шығадай шағын, шымыр денелі кісінің сөзі де, қимылы да шапшаң. Нық сөйлейді, нақты жауап талап етеді. Өмірде әділетсіздікке, жай­ба­сар­лыққа, екіжүзділікке төзбейді. Адал еңбек­ті, достықты, адамгершілікті, намысты ту етеді. Соның барлығын да өмірде өз ісімен көрсетті. 1974 жылы Қарағанды медицина институ­тын бітіріп, Қостанай көз аурулары ауруха­насына интернатураға келді. Осы ауруханаға қызметке қалғанда ондағы жалғыз еркек кіндік те, жалғыз қазақ дәрігері де өзі болды. – Осы аурухана ұжымының арасында ұл­ты қазақ жалғыз медбике бар екен. Зей­нет­керліктің алдында жүрген қартаң кісі. «Шың­ғыс шырағым, мыналарға дәрігердің қан­дай болатынын көрсет, қазақтың қандай екенін біліп жүретін болсын!» деп қайрайды, – дейді Шыңғыс Зейнелұлы өткен күндерді еске алып. Расында, Шыңғыс жас кезінен өзі жүрген ортада шырт мінезімен көзге түсіп қалатын. Қазақтар өз тілінде сөйлессе, оларға басқаның алдына түсіп кеткендей одырая қарап, биіксінетін «ұлы халықтың» өкілдері Шыңғысқа келгенде кідіретін. Өйткені өзге­нің менменсігенін бұл да көтермейтін, кесетін алмастай өткір көзі жалт ете қалғанда, кез келгеннің мысын басатын. Шақ-шақ етіп айтып тастайтыны тағы бар. Ал мұндай мінез адамды ортасына аса сүйкімді етпесе де, кімді болсын өзімен санасуға мәжбүрлейді. Сырт көзге оның «мінезі» боп көрінетін бойына сыймаған ұлтшылдығы екен. Оған бала кезінен көріп, көңіліне тоқып өскен көріністердің әсері де болған шығар бәлкім. Балалық шағы Қостанайдан шалғайда жатқан Қамысты ауданында өтті. Әкесі шала сауатты шаруа адам еді, анасы сауатсыз болды. Елуінші жылдардың орта тұсында бірінші сы­нып­қа барды. Дәл сол уақытта ауылды тың кө­те­руге келгендер басып қалды да, қазақ мектебін әй-шайға қаратпастан жауып тастады. Орысша білмейтіндер өз жерінде төменшік­те­ді. Қазақ мектебінің жабылғанына күйін­ген­нің бірі әкесі Зейнел ақсақал еді, бірақ қолдан келер қайран жоқ. Тырмысып жүріп, мектепті, Қарағанды медицина институтын бітіріп келді. Қатардан қалмай дәрігерлік қызметке бар ынтасымен кірісіп кетті. Шыңғыс Зейнелұлы келгенде көз ауру­ла­ры ауруханасын Галина Ласкутникова деген картаң кісі басқарады екен. Сол кісі зейнеткерлікке шыққаннан кейін облыстағы денсау­лық сақтау басқармасының бастығы қызметін енді бастаған жас дәрігер Шыңғысхан Жүсі­повті бас дәрігер болуға шақырды. Ал ол интернатурадан кейінгі бір жарым жылда ауруханада барлық күрделі операцияларға қаты­сып, оларды өзі жасай беретін дәрежеге жеткен болатын. – Галина Федоровна мен туралы: «Ауру­ханаға келген уақыттан бері хирургиялық емдеу әдістерін І категориялы дәрігер деңгей­інде меңгерді» деген мінездеме жазып беріпті. Басқарма бастығы мені шақырып алып, «сен ауруханаға бас дәрігер боласың» деді. Менің зәрем ұшып кетті. «Келісім бере ал­маймын, институтты бітіргеніме екі жыл да толған жоқ, дәрігерлік тәжірибемді шыңдау­ым керек» дедім. Осыдан кейін ол кісі тағы екі рет шақырды. Алғашқысында «сен бас дәрігер бол, кезексіз үй бергіземін» деді. «Үйім бар, керек емес» дедім. Онан кейінгі шақырғанында «аурухананы қабылда, кезексіз мәшине бергізейін» деп қызықтырды. Тағы да келісім бермедім, мәшинені ала ал­маймын дедім. Содан облыстық партия комитетіне шақырды. Хатшы Аханов деген ағамыз менің аурухананы қабылдауыма ақыл-кеңес берді, ептеп қайрап та жіберді. Сонымен аурухананы қабылдадым, – дейді Шәкең. Коммунистік партияның тұсында бірінші басшылардың барлығы да коммунист болуы тиіс-тін. Оның үстіне коммунист болудың өзі әркімнің шыққан биігі секілді адамдарға мақтаныш сезімін де ұялататын. Бас дәрігер лауазымына келген жас Шыңғысқа да осын­дай ұсыныс-талап айтылды. Бірақ ол бірден «партияға өтпеймін» деп қарсы жауап берді. Тағы да қалалық, облыстық партия комитетіне шақырылды, бір емес, бірнеше рет. Оны­мен сөйлескен қалалық комитеттің нұсқау­шы­ларына «мен партияға өтпеймін, егер жұ­мысым ұнамаса, қызметті қайтып алыңыздар. Ал дәрігерлік дипломым – өзімнің еңбегім, оны ешкім менен тартып ала алмайды. Ұс­та­нымым солай, партияға кірмеймін» деді шорт кесіп. Үш-төрт рет шақырғанда осындай жауап алған соң, олар да соңына түсуді қойды. Коммунистік партияның түкірігі жерге түс­пей тұрғанда Қостанай облысы бойынша бірінші басшылардан оның қатарына өтпеген жалғыз Шыңғыс Жүсіпов болды. – Ол кезде Қостанай облысында аудан­дық, қалалық партия комитетінің және ша­руашылықтардың басшылығына қазақтарды жолата бермейтін. Облыстық, қалалық партия және оның атқару комитеттерінде «саясат үшін» деп, бір-екі қазақты ұстайтын. Ал ол­ардың арасында көлеңкесінен қорқатын аға­ла­рымыз отырушы еді. Екіншіден, Қостанай қаласында қазақтарға пәтер үйлердің жоғар­ғы 5-ші немесе ең төменгі 1-ші қабатынан берілетін. Қазақ мектебінің бәрі жабылды. Ал орысша білмеген ағайынның күні тағы күн емес. Осындай кереғар көріністердің бар­лы­ғын да менің ішкі ойым Коммунистік партия­ның басшылығында отырғандардан көретін. Оның үстіне көлеңкесінен қорқатын ағала­ры­ма ренжитін едім. Бірде белсенді коммунист бір ағама «ассалаумағалейкум!» деп қазақша амандассам, алакөзденіп қарап, қолын бермеді. Келесіде тағы да қазақша амандассам, тағы да қарамады. Сосын менің де мінезім белгілі, үшінші рет көптің көзінше өзім аман­даспадым. Мәжілістерде сондай ағала­рым­ның сөзін естігім келмегендіктен де партия қа­т­а­рына өткім келген жоқ, – дейді Шәкең күліп. Жас дәрігер көз ауруханасының ұйымдас­тыру жұмысына арыстандай қайраттанып кіріскен. Коммунизмнің боларына қалтқысыз сеніп жүрген 70-ші жылдары Қостанайдағы көз аурулары ауруханасына керекті заттың, азық-түліктің барлығы да оның балан­сын­дағы қабырғасын санап алардай арық жылқы жегілген ат арбамен тасылатын. Сыры әбден кеткен ескі үстелдердің бетіне ақ төсек жаймалар жабылатын. Міне, осының барлығы да үш жылдың ішінде жөнге келді. Қаланың шетіне көшірілген аурухана тарлық еткен соң, оған қосымша ғимарат тұрғызылды. – «Жыламаған балаға емшек жоқ» демей ме халқымыз? Өзің жүгірмесең, сең де ор­нынан қозғалмайды. Алдымен жегін жылқы мен ат арбадан зорға құтылдық. 70-ші жыл­да­ры жылдық құрылыс жоспарына тек тұрғын үй салу ғана кіргізілетін, ал әлеуметтік ны­сан­дар өте аз қамтылатын. Сол кездегі об­лысты басқарған Бородинге сұранып жүріп зорға кірдім. Ол кісі кабинетінде қалғып-шұл­ғып отыр екен. Көз аурулары ауруха­насының жанынан емхана керек екендігін түсіндіріп айтып, сол кісінің тікелей көме­гімен жылдық жоспарға көлденеңнен кіргіздіріп жібердім. Сол жылы емхананы салып та алдық, – дейді Шәкең. Бір аурухананы басқаруға отыз төрт жыл аз уақыт емес екенін айттық. Сондықтан осы жылдар ішінде аурухананы республикадағы ең озық емдеу орнының біріне айналдыра білген білікті басшы Шәкеңнің мақтанып айтса да, марқайып айтса да сыйысатын істері жетерлік. Айналасы үш-төрт жылдың ішінде көз аурулары ауруханасын жаңғақтай етіп, тап-тұйнақтай еткен соң ба, Көз аурулары ғылыми-зерттеу институтының басшылары оны КСРО офтальмологтары қоғамының бас­қарма мүшелігіне сайлады. Сол уақытта мұн­дай биік мәртебеге Қазақстанда бес офтальмолог дәрігер ғана ие болды, оның үшеуі профессор, екеуі қатардағы дәрігер болатын. Шыңғыс Зейнелұлы сол бесеудің бірі еді. – Жыл сайын әлгі қоғамның пленумы бо­лады, онда көзді емдеудің түрлі жаңа тәсіл­дері, жаңа технологиялары айтылады. Мен жүгіріп жүріп, әлгілерді алып келемін де, шамам жеткенше аурухана дәрігерлеріне үйре­тіп, тәжірибеге енгіземін. Осындай ізденіспен біздің аурухана Тәуелсіздікке дейін де біраз алға кеткенін мақтан етемін, – дейді ол. Ауруханада жаңа аппаратуралар, яғни мате­ри­алдық базаны нығайту мен кадрлар біліктілігін жетілдіру ісі бір мезгіл тоқтаған емес. КСРО офтальмологтар қоғамы басқармасына мүше боп жүргенінде, 1982 жылы Мәскеуден көрген көздің қан қысымын өлшейтін «авторкерориторф» деген компьютерлік аппаратқа тек 2002 жылы ғана қол жеткізді. – Айналайын елімнің Тәуелсіздігінің ар­қа­сында біздің ауруханаға ешқандай аппаратура қат емес. Америкадан, Жапониядан қан­дай озық құрал алдырамыз десек, еркімізде. Ал бұрын қазіргідей аппаратураларды табу, оны Мәскеу арқылы алу қиямет болатын. Қа­зір операция жасайтын микроскопиялық құ­рал­дар кешенін ауруханадағы жеті хирургтің әрқайсысына жеке алып бердім. Олар операция жасайтын кезде ешкімнен ештеңе сұра­майды, өзінің жеке мүлкі сияқты күтіп ұс­тайды. Нәтижесінде ауруларды кідіріссіз емдейді. Ал мұндай құралдар біздің саладағы өзге емдеу орындарында бір-екеу ғана бо­ла­ды. Өйткені бұл қымбат тұратын құралдар. Ал оның қаржысын табу, иінін келтіру – ұй­ым­­дастырушы ретіндегі менің шаруам, – дейді бас дәрігер. Шыңғыс Зейнелұлының айтуынша, Қазақ­станда облыстық деңгейдегі көз ауруханасы тек Қостанай қаласында ғана бар. Қалған об­лыстарда көз ауруханасы облыстық ауру­ха­наның бір бөлімшесі болып саналады. Шың­ғыс Зейнелұлы аурухананы жас кадрлармен 90-шы жылдардың басында-ақ жабдықтап алған. Айтпақшы, нарықтың таяғы денсаулық сақтау саласының басына алдымен тиіп, облыстық ауруханалардағы төсек саны қыс­қарып, кейбір емханалар жабылып жатқанда, бұл көз ауруханасына дүре тиген жоқ. – Сол жылдары облыста төсек саны қыс­қармаған стационарлық емдеу орны жоқ шы­ғар. Оның барлығы да қаржының тапшы­лы­ғына, оның ішінде сол емдеу орындарының коммуналдық қарызының көбейіп кетуіне бай­ланысты болды ғой. Ал біздің облыстық көз аурулары ауруханасының ешқандай қары­зы болған жоқ. Тіпті, сол ауыр жылдары біз жаңа аппаратуралар алып жаттық, – дейді Шыңғыс Зейнелұлы. Ол осынша жылдан бері ұжымды да бір атаның балаларындай тату, ынтымақты етіп ұстап отыр. Ұжымда біреудің басына қиын­дық туса, бас дәрігермін деп шіренбейді, оның жанынан алдымен табылады. Әкесінің: «Балам, қолыңнан келсе, жауыңа да жақ­сы­лық жасауды әдет қыл. Ол түсінбесе де жұрт біледі» деп отыратын. Әкесінің жеке адам­ның ой деңгейінен қоғамдық пікірдің жоғары тұратынын ескерткен осы сөзін көңілге то­қып қалды. Шыңғысқа әкеден мұра болған тағы бір қасиет – атқұмарлық. Өзінің бауыр­ла­рымен бірге баптаған сәйгүліктер Тәуел­сіз­дік алғалы бергі жиырма жылды санағанның өзінде отыздан аса мәшине ұтыпты. – Мен қазақ десе жылқыны, жылқы десе қазақты ойлаймын, – дейді ол. Бас дәрігер Шың­ғыс Жүсіповтің әділдік пен ар таза­лы­ғын, адалдықты, намысты өзіне берік ұс­та­ным еткені де осы ойының жалғасы іспеттес... Нәзира ЖӘРІМБЕТОВА, Қостанай.