Менің полициям мені қорғай ма?

– Біздің елде полиция өз мін­детін лайықты атқармайды, – деді бір күні менің әріптесім. – Қалайша?! Неге? – деп сұрадым мен. – Сол. Айнала толған келең­сіздік. Мен, мысалы, олардың көмегіне сүйенбей-ақ құқымды заң­ды да, заңсыз да өзім қорғап жүр­ген жанмын. Бұл жағынан маған қолұшын беретін достарым да, танысым да баршылық. Ал полиция түк бітірмейді, қолынан алудан басқа ештеңе келмейді, – деді қалталы әріптесім. Мен үнсіз қалдым. Өйт­кені, осылай деп айтатын тек менің әлгі бизнесмен танысым ғана емес. Сондықтан,  олармен бұл тақырыпта сөз талас­ты­ру, соған сәйкес дұрыс, бұрысты дәлел­­деймін деу – бос әуре. Бірақ уақы­т­­тың өзі ненің дұрыс, ненің бұ­рыс екенін бір күні, әйтеуір бір көрсетіп береді ғой. Сол айтқан­дай, менің әлгі қалта­лы әріптесім кәсібін күшейте­мін деп жүргенде бір дөкейдің алдын «кесіп» кетіпті. Ал ол дөкей қой­сын ба, әріптесімдікі жөн болса да қарсыласқан мұны тақырға отыр­ғызып, тіпті, түрменің «иісін» сездіріпті. Содан «Өзіңнен зор шықса, екі көзің сонда шығады» дегендей, бұл қанша қамданса да түк өнбепті. Әділдікке жетем деп талпынғанымен, дөкейдің тоқпағы қазық қып қаға берген. Ал мұны батқан батпағынан суы­рып алар, яғни, қиналғанда қасы­нан табылар достары мен таныстары ізім-қайым жоғалған. Сөйтіп, «Байтал түгіл бас қайғы» күйде жанын сақтау үшін, амал жоқ, полицияға көмектесіңдер деп қол созады. Ішкі істер органына арыз түскен соң, ол міндетті түрде тек­серіледі. Екі арадағы белден басу­дың қаупі артып бара жатқаны ай­қын­далады. Сөйтіп, не керек, бұ­ған полиция ғана араласып, жан ал­қы­мынан алған ажалынан арашалап қалыпты. Қазір ол бұрынғыдай емес, «Біздің елде полиция міндетін лайықты атқара алады» дейді. «Қалайша?» деп сұрасақ, өз басынан өткерген әлгі әділетсіздіктен құқын полиция қорғап қалғанын жасырмай айтады. Иә, расында солай. Мұндай жағдайды бас­тан өткергендер аз емес. Түптеп келгенде, құқы бұзылған жанға, өміріне қауіп-қатер төнген адам­ға, ең алдымен, көмекке поли­ция қызметкерлері жетеді. Кеудесін отқа тосатын да солар. Мәселен, елі­міздің елордасы – Астана қала­сында тыныштық, қоғамдық тәртіп бірінші орында тұруы қажет. Әйтпесе, қандай бейбіт тұрмыс-тіршілік болмақ? Мұны Астана қаласы ішкі істер департаменті бастығының бірінші орынбасары, полиция полковнигі Жанболат Олжабаев та үлкен сеніммен айтады. «Еліміздің бас қаласында кез келген құқық бұзушылық пен қылмыстарды болдырмау, олардың алдын алу және дер уақтылы ашу – полицейлердің негізгі мақсаты. Қаламыз қанатын кеңге жайып күн өткен сайын халық саны өсіп келеді. Осыған қарамастан жалпы тәртіп, яғни қылмыстық ахуал тұрақты қалыпта тұр. Биылғы жылдың жартыжылдығында ауыр және аса ауыр қылмыстарды ашу былтырғы жылмен салыстырғанда едәуір жақсарды», дейді ол. Иә, қандай қылмыстар бол­ма­сын оларды дер кезінде ашу­дың жақсарғаны дұрыс. Заң бұзушылардың қылмыстары ашылған сайын, құқық бұзушы­лықтың алдын алу да арта түс­пек. Демек, жиі қайталанатын қыл­мыс­тарға тосқауыл қойылады. Әйтпесе, жасыратыны жоқ, елорда болса да мұнда қалта, пәтер және автокөлік ішіндегі заттарды ұрлау көбейіп кеткен. Мұны уақ-түйек деп әсте қарауға болмайды. Барлық қылмыс көзі осы уақ-түйектен бас­талады. Жұмыс күшін дұрыс жұмылдыру арқасында тонау, пәтер ұрлығы, бұзақылық бірнеше пайызға азайған көрінеді. Әрине, «Алтын көрсе періште жолдан таяды» дегендей, жылтырағанға жаны құмартып, орайы келсе қағып кетуді қалайтындар аз емес. Мұндайда ұры-қарының көз құр­тын оятатын, көбіне, жәбір­лену­шілердің өздері болып табылатынын көпшілік ескере бермейді. Сөмке, кейс, барсетка секілді заттарын «сақтықта қорлық жоқ екенін» ескермей көлік ішінде қалдырып кетеді. Ал мұның арты ұрылардың назарын аударғандықтан бармақ тістеуге әкеп соғады. Сол сияқты пәтер ұрлықтары­ның алдын алу мәселесі де өте ма­ңызды. Жеке үйлердің тұрғын­дары терезелерін темір тормен бекітуі, бейнебақылау камераларын орнатуы қажет, ал көп қабатты үйлердің тұрғындары пәтерлеріне сақтық шараларын күшейтіп, күзет фирмаларымен келісімшарт жасасуы, сөйтіп, қауіпсіздікті сенімді күзет қолына тапсырғандары жөн. Алайда, бұған тұрғындар көбіне құлақ аса қоймайды. Бұған қоса, өзге де кемшіліктер етектен тартып, қол байлайды. Соның бірі, мәселен, елорданың көптеген үй­лерінде консьерждердің жоқ­тығы пәтер ұрлықтарының жасалуы­на, сондай-ақ, үйлердің кіре­беріс­терінен тұрғындардың жеке мүлік­терінің ұрлануына (велосипед, балалар арбасы, электр сымдары және т.б.құнды заттар), күдікті пәтер жалдаушылардың тұруына әке­ліп соғуда. Статистикаға жү­гінсек, қала бойынша жасалған пәтер ұр­лықтары көбіне консьерждер жоқ жерде жасалған екен. Жалпы, біле-білсек, Астанадағы тәртіп баяғыда бір арнаға түскен. Мұндағы тұрғындар «тәртіпке бас иген құл болмайтынын» да жақ­сы түсінеді. Әйтсе де, қылмыс жасала береді. Оның сырын да Жан­болат айтып берді. Астанадағы қыл­мыс­тардың дені басқа аймақ­тар­дан келген адамдардың қолымен жасалады дейді ол. Елдің әр түк­пі­рінен адамдар елордаға әртүрлі мақсатта келеді, оның ішінде ақша табудың жеңіл жолын іздейтін, көбінесе криминалдық жолмен тап­қысы келетін азаматтар да жет­кілікті. Елордаға уақытша келіп, түрлі қылмыстар жасап, жауап­кер­шілікке тартылған қыл­мыс­кер­лердің басым пайызы басқа облыстардың тұрғындары болып табылатынын статистикадан да байқауға болады. Бірақ ешкімге елордаға келме деп айта алмайсыз ғой. «Сондықтан, елорданың мәртебесіне байланысты тіркеу институтын енгізу қажет, бұл елі­мізде көші-қонды бақылау про­цесін жеңілдетер еді. Оның ішінде ІІО есебінде тұрғандар да қамтылуға тиіс», дейді. Бар мәселе жасалынуы мүм­кін қылмыстардың алдын алу мен болған қылмыстарды ашуда жатыр. Соның нәти­жесінде, қала­да пәтер ұрлығын жасаған 35 қыл­мыстық топ құ­рықталды. Оның ішінде сегіз қылмыстық топ пәтер то­науға машықтанғандар болса, жеті топ автокөлік салонынан аза­маттардың жеке мүлкін ұр­лау­шылар екен. Мәселен, Дос­жанов басқарған қылмыстық топ 21 пәтерге түскен. Оларды ізін қуалай жүріп құрықтағанда ұр­ланған 300-ден аса түрлі алтын бұйымдар табылған. Мұны айтасыз, кез келген автокөлікті кез келген уақытта дымын білдір­мей айдап кетуге кәніккен төрт топ тағы ұсталды. Олардан әлі бөлшек­теп немесе сырлап сатуға үлгере алмай қалған 13 көлік тәркіленіп, иелеріне қай­та­рылды. Мұндай жұмыстар атқа­рылған соң айту да парыз. Өйткені, Елбасы құқық бұзу­шы­лықтың алдын алу шарасын күшейту қажеттілігі туралы бірнеше рет атап өтті, ұсақ құ­қық бұзушылықтарды анықтау мә­селесіне ерекше көңіл бөлді. Сон­дықтан да, ең алдымен, Мем­лекет басшысының тапсырмасын іске асыру Астана қаласы ішкі істер департаментінің ерекше назарында тұр. Сол сияқты, Елбасының әр Жолдауында міндеттелетін сыбайлас жемқорлықты жоюға және кез келген тәртіпсіздікке «нөлдік төзімділікті» қалыптастыру қа­жет­т­ілігі де басым бағыттардың бірі болып қала бермек. Ал осы бағыт­тағы басты тренд – әр азамат­ты қоғамдық тәртіпті сақ­тау ісіне тарту, жұмылдыру болып табы­лады. Елордалық полицейлер наша­қор­лықпен күресте де кенде қалып жатқан жоқ. Жыл басынан бері талай есірткі қылмысы анықталып, заңсыз айналымнан түрлі есірткі заттары тәркіленген. Елбасының құқық қорғау органдарына қойған талабының тағы бірі – халықтың полиция қызметіне сенімін арттыру. «100 нақты қадам» – Ұлт Жоспарының 31-тармағына сәйкес, ІІД консультативті-кеңес органы жұмыс істейді. Ішкі істер саласының негізгі құрылымы саналатын қылмыстық іздестіру қызметкерлерінің ортасын нығайту мақсатында тәлімгерлік институты қызмет атқарады. Тәлімгер­лер жас қызметкерлерге жан-жақ­ты практикалық, әдістемелік және моральдық көмек көрсете­ді. Жанболат Олжабаев та осындай тәлімгерлер тәрбиесін алған жан. Қа­зіргі күні ол ішкі істер саласы­на өмірінің 37 жылын арна­ған өз ісінің білгірі саналады. Қыл­мы­с­­тық іздестіру қызметінің хас шебері. Әрине, еліміздің қай түкпірінде болмасын, ішкі істер органдарында өз ісінің шебері, адал ма­мандардың болуы, ең алдымен, халыққа пайдалы. Халықтың сенімі ақталса, билікке деген құр­мет нығаяды. Соның нақты дәлеліндей, менің, яғни, жоғарыда ай­тылған танысым билікке дән риза. Өйткені, құқы бұзылса қа­мын қамдайтын, әділдікті орнатып, тәртіпті сақтайтын полиция бар деп бек сенеді. Александр ТАСБОЛАТОВ, «Егемен Қазақстан»