Терең білім–маман біліктілігінің кепілі

ЕЛБАСЫ  СТРАТЕГИЯСЫ – ЕЛДІК  СТРАТЕГИЯСЫ Қазақстандықтар Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Нұр Отан» ХДП ХІІІ съезінде сөйлеген сөзін осылай бағалап отыр * * * Америкалық белгілі антрополог Роберт Ардри: «Қол жетпейтін нәрсеге ұмтылып жү­ріп, біз мүмкін емес нәрселерді жасаймыз» деген екен. Дуалы ауыздан шыққан осы қа­нат­ты сөз алдымызға асқақ мақсаттар қойып, ылғи ішкі-сыртқы қолайлы жағдайдың бола бермеуіне, көлденең кедергілерге де қара­мастан, олардың оң шешіміне қол жеткізе білген біздің еліміздің шынайы көрінісін сипаттағандай әсер береді. Осыдан жиырма жыл бұрын біздің еліміз өзінің тәуелсіздігін жариялап, тарихи дамуының жаңа дәуірін бастады. Халқымыз жүріп өткен ауыр да әрі жасампаз жылдарға көз салсақ, Отаны­мыз­дың тәуелсіздігі үшін болған жанқиярлық күрестің, тәуелсіз даму ке­зеңіндегі маңдай тер­мен келген жетістіктеріміздің құнын те­рең сезіне түсеміз. Біз бүгін мемлекеттік және қоғамдық құрылыстың маңыз­ды ұстанымдары бекітілген негізгі заңымыз – Қазақстан Рес­пуб­лика­сының Конституциясы негізді құндылық­тарын анық­тап, ұлттық мемлекет ретінде ір­гетасын қа­лаған еліміздің тарихи қысқа ке­зең­де серпінді қадам жаса­ға­нына мақтана­мыз. Президент өкілеттігін ұзарту жөніндегі мәселе бо­йынша жалпы­халық­тық референдум өткізу баста­ма­сына байланысты аса күр­делі құқықтық коллизия және Н.Назар­баевтың бұл проблема түйінін шеше білгені Қазақстанның саяси жү­йе­сін­дегі Конс­ти­ту­цияның орны мен рөлін анық көрсетіп берді. Мұның өзі Қазақ­станда заң­ның ұлық­тылы­ғы­мен негізделген құқықтық мемлекеттің қалыптасқаны туралы сеніммен айтуымызға мүмкіндік береді. «Адам қай пристаньға барар жолын өзі біл­месе, оны ешқандай жел айдап апара ал­майды», деген екен данышпан Сенека. Сол сияқты кез келген ел өзінің даму бағытын, келешегінің көкжиегін көре білуі керек. Президент бастамасымен стратегиялық жоспарлау мен әлемнің бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына кіру бағдарламасының және елді өн­­дірістік-инновациялық дамыту стратегия­сы­­ның Қазақстан үшін тарихи маңызы бар. Со­ны­мен қатар, Президент Нұрсұлтан На­зар­­­баев­тың Қазақстан халқына жыл сайын жол­дайтын Жолдауы да елімізді дамытудың ке­пілді тамаша құжаты болып саналады. Бұл Қазақстан Республикасының әлемдік қоғам­дас­­­тықта ха­лық­аралық беделге жетуіне мұ­рын­дық қана болып қойған жоқ, мемлекеттер шекарасы мен құрлықтарға тәуелсіз адамдар үміті мен арманын ұштайтын көптеген проб­лемаларды қозғауымен өте маңызды деп білеміз. Отандастарға қамқорлық жасау, халық алдында түрлі жобалар, қиындықтар және бірлесіп жеткен жетістіктеріміз туралы есеп беру Президент мәлімдемелерінің барлығына тән. Осындай сипат оның соңғы Жолдауынан да көрінеді. Президенттің жаңа үндеуі еліміз­дің басты мақсаттары мен басымдықтары көрсетілген 1997 жылғы «Қазақстан-2030» Стратегиясының жалғасы болып табылады. Жобаланған тапсырмаларды және Үкіметтің қабылданған шараларын дер уақытында жү­зе­ге асыру арқасында әлемдік қаржылық-эко­­номикалық дағдарыстың өзі еліміздің дамуына көлденең тұра алған жоқ. Қорда­ла­нып үлгерген экономикалық әлеует тұрақ­ты­лық­ты қамтамасыз етті, жұмыссыздық дең­гейін сәл де болса азайтқан шағын және орта бизнесті тәлкекті жағдайға тастамай, еліміз­дің қаржы жүйесін қорғап қалды. Қазақстан жаңа экономиканы құруды бастаған жылдары еліміздегі ішкі жалпы өнім жан басына шақ­қанда 700 доллардан келген болатын, ал реформа жыл­дары оны біз 8000 долларға бір-ақ көтер­дік. Осыдан оншақты жыл бұрын ішкі жалпы өнімнің 10-15 мың доллар болуы біз үшін қол жетпес армандай елестейтін. Дегенмен, әлем­ге белгілі америкалық жазушы Зиг Зиглар айт­қандай, табыс дегеніміз – бұл мүм­кін­дік­терді барынша қол­­дана білу деген сөз. Біздің қысқа уа­қыт­тағы орасан та­бысы­мыз осы сөздің ізінен шығып отыр­ғандай. Қазір тәуелсіз мем­­­лекет қалыптас­ты­ру сатысы біз үшін артта қалды. Еліміздің келешектегі көкжиегі қар­қынды және қа­дымды істермен кө­рік­ті. Демократия да­муы­ның қазіргі заманғы дәрежесін ұстай отырып, әлеу­меттік мемлекет құруды келешегі зор таяу уақыт­тар­ға жасалған мақсат­тары­мыздан бөліп қарауға болмайды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев осы мақсаттарға жету жолдарын қоғамды жұ­мыл­дыру және эконо­миканы, саясатты, әлеу­­мет­тік саланы басқару­дың демократиялық құрал­дары­мен, әр қазақ­стандықтың, жалпы жұртшылықтың керемет бастамаларын жүзеге асыру тетіктерімен қамтамасыз ету арқылы оны халыққа түсінікті, ұғынықты ете түседі. Елімізді инновациялық дамытудың тағы бір маңызды жолы ішкі жалпы өнімнің ғылы­милығын көтеру болып табылады. Бүгінде Қазақстанның білім мен ғылым орталығы болуға барлық мүмкіндігі бар. Нұрсұлтан Назарбаев жақында Қазақстан халқына жолдаған Жолдауында бұл үшін қажетті ресурстар мен ел басшылығының саяси ерік-жігерінің жеткілікті екенін тағы да қадап айтты. Жолдауда білім жүйесін дамы­тудың рөліне ерекше маңыз берілді. Президент осы жүйені қаржылан­дыруды 2016 жылы ішкі жалпы өнімнің 5 па­йы­зы көлеміне дейін өсіруді тапсырды. Таяу­дағы бес жылдың ішінде елімізде 400 жаңа мектеп салынады, оның ішінде жиырмасы интеллектуалдық білім ошағы болады. Он екі жылдық білім беру базасын құрудың негізі болып табылатын бұл шаралардың бұрынғы Кеңес Одағы құра­мындағы елдерде әзірге теңдесі жоқ. Педагогтардың айлық жалақысын көбейту жоспарлануда. Қызметін бастаған және екінші білікті мұғалімдердің негізгі айлығына 150 пайыз, ал бірінші білікті педагогтерге 200 па­йыз, ал жоғары біліктілерге 300 пайыз қосым­ша ақша қосылады. Материалдық ынталан­дыру педагог мамандығына жұрттың ынтасын аудырады және мектептер мен жоғары оқу орындарына жаңа кадрлар тартуға да мүмкін­дік туғызады. Алайда алмақтың да салмағы бар, мектеп мұғалімдеріне талап та күшейеді. Мұ­ның сыртында Қазақстан мектептерін элек­трондық оқыту, интернетке кең көлемде қол жеткізу міндеттері де күтіп тұр. Алайда, мұғалімдердің мәртебесін көтеру мектептің материалдық базасын нығайту мен оқу үдерісін ұйымдастырудан ана­ғұр­лым маңызды. Бұл ой 1966 жылы Парижде өткен үкіметаралық арнайы конференцияда көтерілген болатын. Онда: «Мұғалімдердің жағдайы, мақсаты мен міндеттері айқын білім беру саласының сұранысына сәйкес болуы керек. Осы мақсаттар мен міндеттерге толық қол жеткізу үшін мұғалімдерге мәр­тебе берілуі қажет, маңдай тер төгуді қажет ететін олардың мамандығы қоғамдық құрмет көрсетуге лайық», деген пікір айтылды осы алқалы жиында. Ұстаздардың бүгінгі ұрпа­ғы­ның міндеті тек педагогтық қызметінің маңызын қайта жаңғырту ғана емес, өмірдің барлық саласына уақыт талабына сай жо­ға­ры білікті және бәсекеге қабілетті, тұл­ғалық және кәсіби әлеуеті мықты мамандар дайын­дау болып отыр. Бұл үшін мұғалімдерді әлемдегі ірі білім беру орталықтарында біліктілігін көтеруге мүмкіндік туғызу қажет. Нұрсұлтан Назарбаевтың айтуынша, еліміздегі ұстаздардың 20 пайызы осындай дайындық курстарынан өтетін болады. Сырт елдің жақсысына көз салғанда, Финляндия білім беру саласының тәжірибесі үлгі аларлық. Бұл ел мектепте білім беру жөнінен әлемде көш басынан көрініп отыр. Оларда мұғалім мамандығы өте қадірлі әрі сұранысқа ие мамандық болып саналады. Ұстаз (магистр болып саналады) жоғары ай­лық жалақы алады және еркін шығарма­шы­лық­пен жұмыс істейді. Педагог мамандығын дайындайтын жоғары оқу орындарына түсу үшін конкурста бір орынға он адамнан келеді. Фин мектептерінде емтихан деген бол­май­ды, ал үлгере алма­ған балалармен қо­сымша жұ­мыс жасала­ды. Әри­не, мұның бар­лы­ғы ақы­сыз, мектеп бағдар­ла­масы шең­берін­де жүргі­зі­леді. Әсіре­се, психологтар мен әлеуметтік педагогтар­дың рөлі өте жоғары. Қазақстанда білім саласына жасалып отырған жағдай мұнан кем емес. Бізге енді ұстаз мәртебесін бүкіл ел, жұрт болып әуезе­леу керек, ал бұл мемле­кеттің білім беру сая­сатындағы басым бағытқа айналса кәнеки. Еліміздегі білім беру ісі жөнінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Нұр Отан» ХДП-ның ХІІІ съезінде сөйлеген сөзінде де айтып өтті. Терең білімсіз білікті мамандар даярлан­бай­ды, ал білікті мамандарсыз еліміздің қарыш­ты дамуының кепілі болатын инновациялық ірі жобаларды жүзеге асыру неғайбыл. Білім мен тәрбиенің тұма бастауы балабақшада жа­тыр. Партия лидері сондықтан осы төңі­рек­тегі жетістіктер мен атқарылар істі де ортаға салған. Қазір еліміздегі сияқты Қос­та­най об­лысында да «Балапан» бағдар­ла­масы жүзеге асырылуда. Облыс бойынша бүлдіршіндердің 90 пайызы мектепке дейінгі мекемелерге қамтылған. Біздің педагогика институты білім саласының осы тармағына да мамандар да­йын­даймыз. Болашақ ұстаз­дар­дың білімін ұш­тап, біліктілігін арттыру­ды жұмысы­мыз­дың темірқазығына айнал­дыр­ғанбыз. Мұға­лім мәр­те­бесін жасауға, оның қоғамдағы беделін кө­теруге ма­те­риал­дық жағдайын жақ­сартумен қатар, ұстаздың инемен құдық қаз­ған­дай еңбегі де кепіл болады. Жас маман­дардың ой-өрісін, ішкі мә­дениетін көтеру де ұстаз мәр­тебесінің бөлінбейтін бөлшегі бо­лып санала­ды. Бола­шақ ұстаз ондай тәрбиені жоғары оқу орны­нан алады. Сондықтан бола­шақ ұс­таз­дардың студенттік шағының қызық­ты өтуі үшін түрлі қоғамдық жұмыстар мен шара­лардың ұйымдастырылуына мән береміз. Қорыта келгенде, демократиялық дамыған мойны озық елдердің санатынан көріну, сол үшін халықтың әлеуметтік-тұрмыстық дең­гейін көтеру – түпкілікті мақсат-мұратымыз. Сол үшін де бар күш-қуатты осы бағытқа жұмылдырамыз. Ұстаздар тер төгіп жүрген білім саласы соның бел ортасында. Қуат БАЙМЫРЗАЕВ, Қостанай мемлекеттік педагогика институтының ректоры, география ғылымдарының докторы, профессор. Қостанай.