Елордадағы Жастар театрында Жамбыл облыстық қазақ драма театры көрерменге Мұхтар Əуезовтің "Қилы заман" повесін жаңа қойылымда ұсынды.
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, режиссер Болат Ұзақов сахналаған шығарма желісінің ерекшелігі – тарихи шындыққа, архивтік деректерге құрылуында. Қойылымның тарихы туралы, бүкіл Ұлы Даланың тамырын бүлкілдеткен көтерілістің Жетісудағы бір ошағы жайында Нұрлан Оразалин қысқаша баяндай келіп: «Халқымыздың азаттыққа деген құштарлығын жырлаған шығарманы Мұхаң небәрі отызға жетер-жетпес жасында жазып, екі жылдан соң түрмеге қамалған болатын», – деді.
Жазушы спектакльдің алғашқы нұсқасы 1987 жылы жарық көруі тиіс болғанын, алайда, режиссер Қадыр Жетпісбаев сахналаған туындыға рұқсат етілмей, тоқтатылғанын айтты. «Ал енді кейін оның жарық көруіне кеңес саясаты қалай рұқсат етті десек, 1972 жылы Шыңғыс Айтматов «Новый мир» журналында өзі шығармаға алғысөз жазып, «бұл әлемдік жауһарларға талассыз қосылатын, баяндау үлгісі, табиғаты бөлек өте құнды туынды» деген баға беріп, ұстаз алдындағы шәкірттік міндетін орындады. Сондағы адамдардың ұрпағы қазір залда отыр. Соның бірі мен өзіммін. Менің бабаларым осы Қарқара түрмесінде атылған кісілер... Ал мына спектакль Тәңіртаудың етегіндегі қанды оқиғаның куәсі болған қыршындардың рухын жаңғыртып, 1997 жылы қайта түледі. Ол уақытта туындыны Әубәкір Рахимов сахналады. Одан бері арада 20 жылға жуық уақыт өткеніне қарамастан, бұған ат ізін салған театр ұжымы болған емес. Міне, енді Тәуелсіздіктің 25 жылдығы тойланатын қарсаңда мұны бізге тараздық театр тарту етіп отыр», – деді.
Спектакльдің декорациясы, яғни мұндағы барлық оқиғаның киіз үй үлгісіндегі шаңырақта өрбуі, өршіл рухы, отты, жалынды динамикасы ұнады. Бұл жерде қазақтың киіз үйі символикалық рөл атқарады. Осы арқылы бүкіл қазақ даласындағы жағдай баяндалды. Тарихи туындының бүгінгі қоғам идеясымен тұтасқан ұлттық мұраты жігерлендіреді. Қойылым соңында экран арқылы Алаш ардақтылары мен Желтоқсан көтерілісіне қатысушы жас боздақтар бейнесінің көрініс табуы еркіндік жырын шарықтата көтеретін сәтті деталь еді. Автор мен режиссердің өзара түйсік-түсінігі қалтқысыз қабысып, межелеген мұратқа қапысыз жеткен деуге толық негіз бар.
* * *
Тәуелсіздік мерекесіне орай Жамбыл облыстық театрлары мұнан да басқа рухани тартулар, мәселен, облыстық қазақ драма театры М.Әуезовтің «Еңлік-Кебек» спектаклін, Жамбыл облыстық орыс драма театры С.Маршактың «Марғаудың үйі» ертегісін, Ш.Айтматовтың «Теңіз жағалап жүгірген тарғыл төбет», Ф.Буляковтың «Күйеуге шыққан кемпірлер» қойылымдарын алып келді.
Қарашаш ТОҚСАНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
Суреттерді түсірген
Орынбай БАЛМҰРАТ,
«Егемен Қазақстан»