Ал біздің бай рухани қазынамызбен әлем қашан сусындамақ? Қазақ ақындары мен жазушылары ғаламмен еркін тілдесетін уақыт жеткен жоқ па? Олар, қазақ дарындары, Ақтамберді мен Махамбет, Абай мен Мағжан, Қадыр мен Мұқағали, Әбіш пен Оралхан – адамзатқа ортақ ой айта отырып, ұлттық ерекшелігін сақтаған таланттар. Осы және басқа дүлдүлдеріміздің толғауы тоқсан туындыларын шет елдердің тіліне көркемдік деңгейін төмендетпей аудару арқылы қазақ халқын, оның кестелі ой-сезімін, маржандай асыл сөзін, ізгілікпен нұрланған жан дүниесін танытамыз. Жаһан Еуразияның кіндігінде Азия мен Еуропаның жоғары талғамына сай көркем әдебиет тудырған аса талантты халық бар екенін білетін болады және құрметтейді. Ал әзірге қазақ әдебиеті әр кезде, әр деңгейде түрлі тілдерге там-тұмдап аударылған азын-аулақ шығармалармен шектелген. Роман-поэмалары халықаралық беделді тілдерге түпнұсқадағы көркемдік деңгейі сақталып тәржімаланған ақын-жазушы жоқ та шығар. Олай дейтініміз, олардың туындылары осы уақытқа дейін әуелі жолма-жол аударылады, содан кейін орыстың не ақыны, не жазушысы сол аударманы үстінен редакциялайды. Мұндай тәржімадан шыққан дүниенің түпкі идеясы мен мән-мазмұны толық ашылмайды, шұрайлы тіл солғындап, қазақ сөзінің астарындағы ой-сезімдер жоғалады. Қазақстан Жазушылар одағы Астана филиалында қызметте жүргенде Мәскеудің төрт ақын-жазушысы іздеп келді. – Сіздерде Жазушылар одағы сақталған ба, сақталса қандай мүмкіндіктері бар, мемлекетпен қарым-қатынасы қай дәрежеде, білейік деген оймен жүрміз, – деді олар. Әлгі сауалдарына кеңірек жауап бердім де, талайдан көкейімде жүрген бір мәселені қозғадым. – Орыс тіліне қазақтың талай талантты ақын-жазушыларының шығармалары аударылды. Әуезовтен бастап бүгінгі Әбіш Кекілбаев, Сайын Мұратбековке дейін тәржімаланған. Солардың туындыларын оқыдыңыздар ма? – дедім. – Бәрін оқымайсың ғой, – деді өзім қатарлы біреуі. – Мен шет ел әдебиетін зерттеп жүргендіктен, осы салада докторлық қорғағам, сіздердің жазушыларыңыздың кейбірін білемін. Олар, бәлкім, туған тілінде тамаша әңгіме-роман тудырған шығар, ал орыс тіліндегілері, көңіліңізге алмаңыз, ортанқол дүниелер. – Сірә, аудармасы сапасыз болған ғой, – деп алдаусыраттым оны да, өзімді де. – Көркем аудармашыларды арнайы даярлау керек екенін баяғыда Максим Горький көтерген – деді ол. – Әдебиет институтында кезінде жеке бөлім де болды. Бірақ, белгісіз себеппен жабылған. Бәлкім, орыс тілін кешегі Кеңес Одағындағы елдер ғана емес, Еуропаның біраз жері білгендіктен бе, орыс классиктерін ағылшындар мен француздар және басқалары бізсіз-ақ аударып жатқандықтан шығар. – Сол бөлімді қайта ашу қажет пе, жоқ па? Қалай ойлайсыз? – деп әрі қарай елге тарттым. – Әрине, ашу керек, – деді ол. – Орыс ауанын орыс шайыры ғана мөлдіретіп аудара алады. Басқа ұлт ақыны орыс тілін жетік білсе де орыстың рухын білмейді. Шындығында да солай. Ұлттық қанмен және ананың сүтімен берілетін рухын өзге ұлттың ұлы қайдан ұқсын. Сондықтан Алматыдағы әл-Фараби немесе Астанадағы Л.Н.Гумилев атындағы университеттердің бірінде ағылшын, неміс, француз, испан, қытай мен жапон, орыс тілдерінде көркем шығармаларды тәржімалайтын кәсіби аудармашылар даярлауды қолға алу керек. Сонымен қатар, Қазақстанның шет елдердегі елшіліктерінің жанынан қазақ әдебиетінің кітапханасын ашайық. Сол кітапханаларға бүгінге дейін өзге тілдерге аударылған көркем, ғылыми-көпшілік және тарихи шығармалар жинақталса, осы туындылар бойынша түрлі деңгейде конференциялар өткізіп тұрса, біздің сырт мемлекеттердегі рухани шаңырақтарымызға айналар еді. Байыбына барсақ, аудармашылық еларалық маңызды қызмет. Тәржімашы – өркениеттерді табыстырып, мәдениеттерді бауырластыратын от тілді, орақ ауызды елші. Ұлы Абай ғаламат аударма арқылы Пушкин мен Гетені алты Алаштың ақынына айналдырды. Біз кәсіби қазақ аудармашысын даярлау арқылы Мұқағали мен Фаризаны әлемнің ақындары етеміз.
Алдан СМАЙЫЛ,
жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты
