Жемқорлыққа жол жабылады

«Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясы жанындағы Жемқорлықпен күрес кеңесінің төрағасы Оралбай ӘБДІКӘРІМОВ: ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ЖОЛ ЖАБЫЛАДЫ – Сіздің қызметтік жылнамаңыз « Парламент Сенатының Төрағасы, Мемлекеттік хатшы, «Нұр Отан» партиясы жанындағы «Жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі қо­ғам­дық кеңестің төрағасы» деген анық­та­малармен айшықталып тұр. Сізге деген жауапкершілік жүгінің қаншалықты салмақ­ты екенін және сыннан сүрінбей өтіп келе жатқаныңызды біз де сезіп жүрміз. Биліктің ең жоғарғы эшелоны. Өзіңізге де­ген сенім сіздің ана сүтімен бірге дарыған болмы­сыңызға, жалпы Әбдікәрімовтің тұл­ға бо­лып қалыптасуына қаншалықты әсер етті? Биліктің жоғары эшелоны Әбдікәрімовтің табиғи жараты­лысына нұқсан келтіріп алған жоқ па? – Басшы сенімі кез келген тұлғаның жұмыс әдісіне, тіпті мінез-құл­қына әсер етеді. Бас­қаша болуы мүмкін емес. Одан бөлек мемлекеттік қызметтің жо­ға­ры эшелонында жүрген соң біраз нәрседен бойыңды шектеуге және шектелуге тура келеді. Өзіме деген сенімнің салмағынан жүрек­сін­генімді жасыра алмай­тынмын. «Жан-жағымызда білімді және осы лауазымға ла­йықты азаматтар көп. Неге солардың бірін ұсынбасқа?» деген сұрағыма: «Сол жерге сенің қажет екеніңді сезіп отыр­мын» деген жауап ала­тынмын. Тәжі­ри­бең мен ақыл-парасатыңды таразы салмағына салады да, жауапкершіліктің салмағын өзі сеніп отырған тұлғаның ар-ожданы мен азамат­ты­ғына аманаттайды. Тәуелсіздік алған жылдардан бергі мер­зімде Елбасы бірқатар жауапты қызметтерді сеніп тапсырды. Мен соның бәрінде адами принциптерімнен алыстап кетпеуге, жауапты сәттерде жеке басымның мүддесіне емес, мем­лекеттік мүддеге басымдық беруге тырыстым. Осы күнге дейін мен ұққан, мен аттап кете алмайтын ақиқат осы. Егер, мені толығырақ біл­гіңіз келсе немесе жауабыма көңіліңіз толмаса, мен туралы менен емес, менің жа­нымда жүрген азаматтардан сұрауға тиіссіз. – Мансаптың буы мен тұлғаның аза­мат­тық ар-ожданы арасындағы текетіресті бастан кешіп көрдіңіз бе? Жоғары лауа­зым­ның жалына қолы жеткен кейбір заман­дас­тарымыздың ертесіне-ақ өзгеріп шыға келе­тінін көріп жүрміз. – Мұндайда тағы да Абайға жүгінеміз. Абай: «Биік мансап – биік жартас, қалықтап қы­ран да шығады, өрмелеп жылан да шыға­ды», демейтін бе еді. Ең бастысы, қалықтап ұшып жеткен қыранға тән болмысымызды сақтап қалсақ деймін. – Өмір сізді саясаттың шахмат тақ­тасына өзі жетелеп алып келді. Сіз өзіңізді қай ойыншының қатарында еркін се­зінесіз? – Сіз қателесіп тұрсыз. Себебі, геосаяси сах­наның ойыншыларын бір-бірінен бөліп жа­руға болмайтындығы секілді, шахматта да фи­гураларды бір-бірінен бөлуге болмайды. Ал шахмат кез келген адамға сырын ашпайды. Тү­сіне білген, ұға білген және әрбір жүрістің қа­дірін білген жанға кішкене ғана «фигу­ра­лардың» көмегімен «шахқа» да, «матқа» да жол ашылатынын көріп жүрміз. Сондықтан, сая­саттың шахмат тақтасында өзімді еркін се­зінемін. Халқымнан бұғып қалар сырым да жоқ. Сеніп тапсырылған лауазымдар мен жо­ғары мансаптардың буы ана сүтімен бірге да­рыған болмысымды өзгерте алмады. Жан-жа­ғым, қызметтес, үзеңгілес серіктестерім ға­на емес, ауылдағы жолдас, дос-жарандарым үшін мен өздері білетін қарапайым жанмын. – Сіз «Нұр Отан» халықтық-демо­кра­тиялық партиясының жемқорлықпен кү­рес жөніндегі қоғамдық кеңесін басқа­расыз. Би­лік партиясы ешкіммен мәмілеге келмейтін және айтқан жерін кесіп түсетін Әбді­кәрі­мовті жемқорлықпен күрес май­данының ал­дыңғы шебіне жіберу арқылы көлеңкеде жүрген жемқорларды ықтырып алғысы келді ме? – Мен басқаратын Кеңес – қоғамдық ұйым. Партия тарапынан ұсыныс түскенде: «Сіз­дің орныңыз тағы да жауапты жерде – алғы шепте. Сіз көмектеспегенде, кім көмек­теседі», деген тілек айтылды. Жемқорлықпен күресті май­данға теңеп отырғаныңызды құп­таймын. Се­бебі, жемқорлық мемлекет­тілігі­мізге сын. Бірақ жалғыз емеспін. Жемқор­лықпен күресті біздің қоғам қолдайды. Ке­йінгі толқын жастар арасында мемлекеттік мүддені бәрінен жоғары қоятын, ары да, жаны да таза азаматтардың қатары көбейіп келеді. – Сіз басқарып отырған Кеңес жұрттың көзі мен сөзінде жүр. Кейде ең төменгі деңгейдегі басшылардың өзі сіздердің іс-әрекеттеріңізге қарап ой түзейді, бой тү­зейді. – Ойыңызды түсініп отырмын. Уақыттың көбін үйде емес, түзде өткізуге тура келеді. Кейде жеңгең: «Саған не керек? Бас­қа­лар да бар емес пе?» деп өкпе-назын білдіріп жата­ды. Кәрі тарих өткенінен сабақ алма­ған­дарды ке­шірмейді. Жан-жағымдағылардың, өзім­нен ке­йінгі толқынның өміріне жөн-жо­сықсыз ара­ласу менің жаратылысыма жат әдет. Жас үзеңгілес достарымның арасында өзімді солар­ға жол көрсететін үлкен ағасындай сезі­немін. Олардың өзіме деген ықыласы мен үшін бәрінен қымбат. – Билік пен қоғам арасындағы қарым-қатынасқа берер бағаңыз қандай? Жиырма жылдық тәуелсіздік тарихы бізді неге үй­ретті? – Мен кеңес жүйесінің тәжірибесінен өттім. Мені кеңес жүйесі қалыптастырды. Тәуелсіздік тарихы бізді жарты ғасырға алға жылжытты. Биліктің үкіметтік емес ұйым­дардың айтарына ден қоюы және соны­мен санаса бастауы біздің тәуелсіздігіміздің же­місі. Халықтық бақылау­дың да ықпалы ар­тып келеді. – Сіз айтып отырған жаңалықтың, өзге­ріс­тің бәрі билік пен қоғам тарапынан қол­дау тауып жатыр деп айтуға әлі ерте сияқты. – Мұның бәрін ескі мен жаңа арасындағы текетірес деп қабылдау керек. Басқаша айт­қан­да, билік жүйесінің көптеген тармақтары ескі әдісінен арылғысы келмейді, ал қоғам сол ескі әдіспен жүргенді қаламайды. Қоғамдық форма­ция­ның өтпелі кезеңдерінде болмай қалмайтын құбылыстардың бірі. – Бұрын қоғамдағы жағдайды биік таудың басынан бақыласаңыз, қазір желдің өтінде жүрсіз. «Қазақ қоғамының арыла алмай жүр­ген кемшілігі неден қуаттанып, тамырланып тұр?» деген сұраққа жауап таба алдыңыз ба? – Біздің жұмыс әдісіміздің өзі сіз айтқан сұраққа жауап іздеуден және оның орындалуын қадағалаудан басталады. Жоғарыда айтып өткен­дей, мен кеңес өкіметі жүйесінің шекпе­нінен шықтым. Кешегі тәжірибем мен бүгінгі тәжіри­бемді салыстыра келе мынадай қоры­тындыға кел­дім. Отбасында, ас үйде отырып айт­қан әңгі­меміз бен үкімет қабырғаларында және үлкен мінберлерде айтқан мәлім­деме­леріміздің мазмұ­нының арасы жер мен көктей болатын. Үйде отыр­ғанда батылмыз. Ал түзде жүргенде – бас­қа­­мыз. Біздің қазақ «ойпырмай, ертең не болып кетеді» деген үрейден әлі арыла алмай жат­қан­дай көрінеді маған. Мұның бәріне өткен ғасыр­дың отызыншы, елуінші және сексенінші жыл­дар­дың бел ортасындағы саяси оқиғалардың зар­дабы кінәлі шығар. Жан-жағымызда өзін-өзі сақтап, өз-өзін сабырға ша­қырып, басшысының былғанышты іс-әрекетіне жаны төзе алмаса да бағыныштылық-құлшыл­дықтың құрсауына шыр­­­­ма­лып, өз әлеміне өзі тұншығып жүрген заман­дастарымыз баршылық. Біз арыла алмай келе жатқан әдеттің бірі осы. Ал екінші кемшілік – елімізде тұратын азамат­тарымыздың талайы (қазақтан басқасы) өзін елдің тұр­ғы­лықты азаматы ретінде сезінбейді, сезінгісі де келмейді. Ұлттық, мемлекеттік мүддеден бойын алшақтау ұстауға тырысады. – Сонда, сыртқа қарап жалтақтайды де­мексіз бе? – Солай десе де болады. Олардың басым көп­шілігі өзінің тарихи отанына қарап алаң­дай­тынын және оны жасыра алмайтындарын кейбір іс-әрекеттерінен байқап қаламыз. Бізде кіші-үлкен билікте жүрген кейбір тұлғаларымыздың балалары Ресейде, не басқа жерлерде жүргенін көріп-біліп жүрміз. Қазақстанда тұратын кейбір ұлт өкілдерінің біртұтас ел ретінде бір мақсатқа және ұлы мақсаттарға жету қажеттігін сезіне алмай жүргені мені қынжылтады. – Қазақстандық ұлт идеясы қоғам та­рапынан қолдауға ие болмады. Бұл құбылыс сол түсінбестіктің кері жаңғырығы ма? – Өйтіп біржақты баға беру қателік болар. Қазақстандық ұлт идеясының қоғам тарапынан қолдау табуына әлі біраз уақыт керек. Демо­кра­тиялық құндылықтардың күре тамырына қан жүгіртетін күш экономикалық өсім, елдің әл-ау­қатының жақсаруы. Мемлекет өсіп-өркендесе ға­на халық бір мақсатқа жұмылған біртұтас ха­лық екенін сезіне алатын болады. Мен бала­ла­рын қазақ мектебіне беріп, қазақы тәрбиеге ден қойған азаматтарды ғана болашағын қазақ мем­лекетімен байланыстыра қарағандар деп танимын. – Оралбай аға, кеше ғана дүниеден өткен түрколог-ғалым Немат Келімбетовпен соң­ғы кез­дескенімде: «Бізде ана тілін меңгер­гендер ғана болашағын қазақ мемлекетінің болаша­ғы­мен байланыстыра қарайды», деп бір­жақты түсінікке бой алдырғандар қа­те­леседі. Қазақ­тың шұрайлы тілімен өзге дінді, өзге ағымды наси­хаттап жүргендерді қай санатқа қоса­мыз?» деген еді. Біз мем­лекетке адал­дық­ты тек тілді меңгерген қасиетімен айшықтар бол­сақ, үкімет қа­быр­ғаларында, экономика-қар­жы сала­ла­рын­да ана тілін меңгере алмай, мең­гере алма­ғандарына жа­ны қиналып жүр­ген қан­дас­тарымызды қа­зақ тілді емес деп бөле-жарып, өзімізден алыс­татып алмаймыз ба? – Ондай проблема бар. Немат Келімбетов мәселеге ғаламдық тұрғыда үңіліп отыр. Сіз бен біздің әңгімелеп отырған жайттар өтпелі ке­зең­нің тасасында қалатын уақытша құбылыс­тардың бірі. Мен алдағы бес-он жылда орыс тілді қазақ немесе қазақ тілді қазақ деген бөле-жара қарай­тын кертартпа көзқарастардың ұмыт болатын­дығына және әрбір қазақтың өз ұлтының және өзі елінің патриоты болатын­дығына сенемін. Әзірге мәселе тілде ғана емес, ділде деген қағи­дамен өзімізді өзіміз жұбата тұрайық. – Мемле­кет­тік хатшы, Парламент Сена­тының төрағасы болдыңыз. Сол жылдар өт­пелі қиындықтар еңсеріліп, дамуға бет алған жағымды сипа­тымен есте қалады. Бұл өзге­рістер Парла­мент­ке қалай әсер етті? – 1998 жылдан бастап экономикамыз түзеле бастады. Сол тұста, 1995-1998 жылдары қазақ Пар­ламенті де өтпелі кезеңді бастан кешті. Пар­ла­менттің таратылып, Елбасының заң шығару құқын өзіне алғаны да сол кезге тура келеді. Жаңадан сайланған қос палаталы Парламенттің бір-бірімен қарым-қатынасының қалыптасуы­ның тарихи кезе­ңіне, Мәжілістің сол кездегі төр­ағасы Марат Оспановтың: «Неге Сенат біз­дің ма­­құлдауымыздан өткен заң жобаларын кері қай­тарады, біздің депутаттарымыздың деңге­йіне сенаторлардың көңілдері толмай ма?» деп ренжіген сәттеріне де куә бол­дым. Қазір сол кезде түсінбестік туған жайттардың бәрі күн­делікті жұмыс процесіне айнал­ғанын көріп-біліп жүрсіздер. Сенат пен Мәжіліс арасындағы теке­тірес жағдайында дүниеге келген заң­дардың бәрі қазақ Парламентінің кәсіби білік­тілігіне әсер етті. – Кешегі рефендум өткізуге байланысты көз­қарасыңызды білгім келеді. – Референдумды өткізейік деген ұсынысты қол­да­ғандардың ортасында мен де болдым. Қазақ мың өліп, мың тірілген халық. Біз ақтабан шұбы­рын­дыны, одан кейін 30-жылдардың аш­тығын, қуғын-сүргінін бастан кешкен халықтың ұрпа­ғымыз. Жер бетінде мүлдем жоғалып кеткен ұлт та, тілдер де көп. Кейде осы күнге тұтас ұлт болып жеткеніміз бір Алланың шапағаты, ата-баба аруағының қолдауы ма деп ойлаймын. Мың өліп, мың тірілген халықтың мың бірінші рет өліп, мың бірінші рет тірілуіне мүмкіндік бермейтін қатал ғасырдың та­бал­дырығын аттадық. Ел билігінде жүрген тұлғалар­дың бір сәттік әл­сіз­дігі немесе қателігінен тұтас мем­ле­кет­тердің жер бетінен жоғалып кете барғандығына 90-жыл­­дардағы тарихи оқи­ға­лар куә. Кешегі референдум өткі­зу туралы ұсыныс, саяси тұ­рақтылықты қалаған халық­тың тілегі. Алдағы он жыл осы күн­ге дейінгі қолға ал­ған саяси-экономикалық ре­фор­малардың жемісін сезінудің кезеңі. Кезектен тыс сайлау туралы шешім мемлекеттік шенеуніктеріміз және саясаткерлеріміз үшін Ата Заңға, қолданыста жүрген заңдарымызға құрметпен қа­раудың үлгісі дер едім. Сайлау кезінде элек­тораттың кімнің жа­ғында болатынын кешегі ре­фе­рен­дум туралы ұсынысты қолдаған азамат­та­рымыздың саны­ның қорытындысы-ақ дәлелдеп береді. Президент сайлауы саяси партиялардың өзін-өзі сынауға және тексеріп алуға берілген саяси мүмкіндік. Сайлау қорытындысы бойынша екін­ші, үшінші орынды иемденген кандидат­тар­дың артында тұрған партиялардың болашағынан үміт күтуге болады. Ертеңдері Парламент құра­мында сол саяси партиялардың өкілдерін көрсек таң қалмауымыз керек. – Сіз сенаторсыз. Парламент пен Үкімет ара­сындағы әріптестік байланысты қалай баға­лайсыз? – Үкімет пен Парламент арасындағы байла­ныстың белгілі бір қалыптасқан жүйесі жоқ. Оның бір жүйеге бағынуы немесе толық түсі­ністік жағдайда жұмыс істеуі де мүмкін емес. Бірақ, осы аталған биліктің екі тармағында түбе­гейлі мақсаты елімізді өркендету, халықтың жағдайын жақсартып дамыту болғандықтан, әр қайсысы өз орнында, өздеріне жүктелген міндеттеріне сай қызметтерін атқаруға тиіс. – «Біздегі бір партиялық жүйе пікір алуан­дығына жол бермейді» деген өкпе-наз да жиі айтылады. – Өкпе-наздың айтылуы заңды. Мен қол­даймын оларды. Мемлекеттік хатшы болып жүр­ген кезде дәл осы тақырыпта бес-алты рет бас­қосу өткізіліп, бұл мәселе демократия­лан­дыру жөніндегі мемлекеттік комиссияда қарал­ған. Сол комиссияның демократияны әрі қарай дамыту жөніндегі отырысында Парла­менттің көп пар­тия­лы болуы туралы Ата Заңға өзгерістер енгізу туралы шешім қабылданды. – Кейде маған оппозиция өкілдерінің «саяси мінберлерден көрінуге мүмкіндік берілмей отыр» деген өкпе-назы орынсыз кө­рінеді. Олар­дың белсенділігі саяси науқан­дарда ғана байқалады. Қазақ оппозициясын ширататын мезгіл тек науқандық кезең­дермен шектеліп қалғаны ма? – Бұл тек біздің елдегі жағдай емес. Саяси партиялардың үлкен-үлкен додаларда ғана белсенділік көрсетіп, қалған уақытта тайм-аут алуы – заңды құбылыс. – Ал сайлау алдындағы саяси белсенділіктеріне қандай баға бересіз? – Мен толық құптаймын. Себебі, әділ сын ширатады. Бой түзеуге, қателіктен сабақ алуға, ойландыруға мәжбүрлейді. Дегенмен, мықты іргелі партия саяси аренадағы қарсыласының қал­ғып кетуіне жол бермейтіні рас. Қоғамға ондай мықты тегеуірінді партиялар ауадай қажет. Қазір сондай партиялардың саяси аренаға шығуына биліктің өзі мүдделі болуы тиіс. – Саяси партиялардың қайсысынан үміт күтесіз? Қай партияның аяқ алысы сізді қуан­тады? – Кез келген тіркелген партиялардың Парламентте тиісті орын алуға мүмкіндіктері бар. Бірақ соңғы сөз де, соңғы нүкте де халықтың еркінде. – Жақында Израиль үкіметі сол елдің азаматтығын алу үшін ұлты еврей емес аза­мат­тарға яхуди ұлтына және мемлекетке адал болу туралы талапты заңдастыруға шешім қабыл­дады. Сол елдің сыртқы істер министрі Ли­берман мырза: «Біз бұл қадамға мемлеке­тіміздің тұтастығын және ұлтымыз­дың бірлігін сақтап қалу үшін барып отырмыз», дейді. Сырт елге қарап, алаңдап немесе сырт елден аэродромын сайлап жүретіндер біздің елде де баршылық екенін жоғарыда айттыңыз. Бізге қазақ ұлтына және мемлекетке адалдықты талап ететін бапты заңдастыратын кез келген жоқ па? – Мемлекеттік қызметкер лауазымына кірісер алдында адалдық антын береді. – Біз бұл шартты азаматтығымыздан үміт­керлерден де талап етсек қалай болады? – Израиль мемлекетінің географиялық жағ­дайына назар аудармасқа болмайды. Мемле­кеті­нің орналасқан жері араб әлемінің ортасындағы арал тәрізді. Палестинамен текетіресіне әлі нүк­те қойылған жоқ. Аллаға шүкір, бізде тыныш­тық, тұрақтылық. Көп век­тор­лы саясатымыз – саяси тұ­рақ­тығымыздың кепілі. Мем­­лекеттілігімізге, шек­ара­мыз­ға, жеріміздің бір­тұ­тас­ты­ғына кү­мән келтіріп тұр­ған ешкім жоқ. Бізде ондай қажеттілік жоқ шығар. – Жемқорлықпен күрес біздің қоғамда талай жыл­дан бері жүйелі жүргізіліп келеді. Министрлер, ми­нис­тр­лердің орын­басар­ла­ры жауапқа тартылды. Мұның соңына әлі жетер түріміз байқалмайды. Бұл біздің қоғам жем­қорлыққа бой ал­дырып кеткен дегенді біл­діре ме, әлде заңның тетіктері енді ғана жұмыс істей бастады ма? – Мен: «Біздің қоғам жем­қор­лыққа бой ал­дырып кетті ме?» деген са­уалыңызды құп­тамаймын. 2008 жылы Елбасы «Нұр Отан» партиясының Саяси Кеңесінде партия жанынан жем­қор­лықпен күресетін қоғамдық кеңес құру керек деген ой айтты. Кеңес сол уақыттан бері жүйелі жұ­мыс істеп келеді. Құқық қорғау орын­да­рымен, есеп комитетімен бір бірімізге көмек­тесеміз деп меморандумға отырдық. Олармен байланыс жүйелі жолға қойылды. Біздің міндетіміз жем­қорларды ұстап алып, түрмеге қамау емес, оның терең зардабы туралы қоғамда пікір тудыру, қоғамдық сана арқылы оны жатырында тұн­шықтыру. Жастарды, кадрларды тәрбиелеу. – Сонда сіздердің өкілеттіліктеріңіз тек қана қоғамдық деңгейде ме? – Солай десе де болады. Бірақ, біздің кеңеске қажет болғаны Бас прокуратураға да, Эконо­ми­калық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің төрағасы Қайрат Қожам­жаров мырзаға да тікелей шығып, пікір алмасуға құқық берілгені. Бұрын жемқорлық­тың зардабы туралы аз айтылатын. Кейбір жағдайда жемқорлықтың ықпалын азайтуға бағыт­талған жұмыстардың нәтижелері көпші­лікке жария етілмейтін де. Жабық түрде өтетін сот процестерінен кейін сотталып кете баратын. Ал қазір жағдай басқаша. Жемқорлықпен күрес науқан­дық шара немесе компания емес. Ол үнемі эволюциялық қозғалыста болатын қажет­тілік. Жұмыс барысында жемқорлығымен көзге түсіп қалған шенеуніктің аты-жөні немесе лауазы­мына ешкімнің таң қалмайтын дәрежеге жетуі үшін жұмыс істеуіміз керек. Ол көп­шілікке жария жағдайда өтсе, ол аяныш тіпті жиірке­ніш сезімін туғызып, одан сабақ алуға жол аша­ды. Бұл жемқорлықты ауыздықтайтын эволю­циялық тәсіл. Қазір қоғамның санасы жемқор­лық мәселесіне келгенде, құлдық немесе тәуел­ділік құрсауынан ажырап келеді. Жемқорлықтың құрсауында қалған қоғамның кез келген мүшесі үшін есігіміздің ашық екенін азаматтарымыз түйсіне бастады. – Жемқорлықты түбегейлі ауыздықтаған бір де бір ел жоқ. Бірақ ықпалын әлсірете алсақ, соның өзі үлкен жеңіс қой. – Жемқорлықтың ықпалын әлсіретуге ба­ғытталған шаралар халықаралық ұйымдардың назарында тұр. Олар әрбір жылдың соңында өздері бақылауға алған елдердегі жемқорлық­тың деңгейіне рейтинг жасайды. Біз соңғы өткен үш жылдың ішінде 45 пунктке көтерілдік. Қазір біздің ел ТМД елдері арасында жемқор­лықтың ықпалын әлсіретуге қол жеткізе алған елдердің алдыңғы санатында тұр. Ендігі мақсат жем­қорлықтың деңгейін төмендете алған алғашқы алпыс мемлекеттің қатарынан көріну. – Бұл науқаншылдыққа ұласып кетеді деп қауіптенбейсіз бе? - Жоқ. – Сіз жақында журналистерге берген сұхбатыңызда «журналистер жемқорлықтың түп-тамырын сараптамайды, тек жеңіл-желпі хабар берумен шектеледі» депсіз. Бірақ «Нұр Отан» партиясы тарапынан да көпке жария­ланып, нәтижесі белгісіз қалған деректерді біз де байқап қаламыз. Мысалы, күзде Астана қаласы әкімінің орынбасарына қатыс­ты үл­кен мәселе көтердіңіздер де, аяқсыз қалдырдыңыздар. – Ол енді тұрғын үй мәселесіне қатысты болатын. Біз бұл тұста тиісті орындарға қоғам­дық деңгейде ұсыныс дайындадық. Кімге қандай жаза қолдану – мемлекеттік орган­дардың құзырында. – Оның нәтижесін білуге немесе Президент Әкімшілігіне немесе Астана қала­сының әкімдігіне «біздің айтқанымызға құлақ аспады, жылы жауып қойды» деп өкпе артуға құқықтарыңыз бар ғой. – Олар, сіз айтқандай, істі жылы жауып қойған жоқ. Соңғы екі айдың ішінде Астана қаласында тұрғын үй мәселесіне қатысты оң өзгерістер болды. Тұрғын үй кезегіне тұрған азаматтардың тізімі Астана қаласы әкімінің веб-сайтында жарияланды. Астана әкімі Иман­ғали Тасмағамбетов – тәжірибелі басшы, сый­лы азамат. Оның қол астындағы қызмет­керлерімен әңгіме-сұхбат жүргізуі арқылы-ақ телі мен тентегін тезге салып, істі алға жыл­жытуға қабілеті жетеді деп ойлаймын. – Табыс салығын декларациялау, лоббистер туралы бапты заңдастыру қоғамдық Кеңес жұмыс істегеннен бастап көтерілді. Бірақ Үкіметтің осы мәселеге келгендегі үн­сіз­дігін сіз немен түсіндіресіз? Үнсіз­діктің ғұмыры тым ұзаққа созылып кетпей ме? – Әркім табысын жариялаудан қорықпау керек. Бұл басқа елдерде заңдастырылған нәрсе. «Нұр Отан» партиясы осы жөнінде өткізген акция кезінде кейбір министрліктер тарапынан қолдау тапты. Мысалы, Қаржы министрі Болат Жәмішев, Ауыл шаруашылығы министрі Ақыл­бек Күрішбаев, олардың орын­ба­сарлары жеке блогтарында табыстарын және жеке мүліктері туралы декларацияларын жариялады. – Сіз өзіңіз табыс салығын жариялап үлгердіңіз бе? – Менің табыс салығы туралы декларациям «Нұр Отан» партиясының сайтында тұр. Менің қоғамнан жасырып-бүгіп қалар еште­ңем жоқ. Сабақты инемнің қандай қаржыға келгендігіне дейін есеп бере аламын. Осыдан бір-екі жыл бұрын «Жас Алаш» газеті: «Оралбай Әбді­кәрімовтің арқасында депутат­тардың қанша жалақы алатынын білдік», деп жазғаны бар. Меніңше, жариялылықтан қашпауымыз керек. Мысалы, Ресей Президенті Дмитрий Мед­ведевтің жарлығымен барлық шенеуніктер табыс салығын жариялады. Жақында ел Президенті осы мәселеге қайта оралып, табыс салы­ғының қандай кіріс көздерінен түсіп жатқанын тексеруге кірісті. Мен біздің елімізде жем­қорлыққа жол жабылатынына сенемін. Тәртіп пен тазалық – Тәуелсіздігіміздің бір тірегі. – Сіздердің талаптарыңыз «қосшысы үшін басшысы жауап беруге тиіс» екенін міндеттейді. Оған біздің қоғам дайын ба? – Біз осының бәрін ашық болсын дейміз. Сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселесін тал­қы­лаған республикалық форумда Елбасы ел-жұртқа қарата: «Қым­бат көлік немесе үй сатып алсаң, халыққа қандай ақшаға сатып алғаныңды түсіндіруден неге қашасың?» дегенді ашық айтты. Қара­мағындағы қызмет­керінің жемқорлығына ал­дымен басшысы жауап беруі тиіс. Бұл ащы да болса шындық. Бізде қоластындағы қызмет­керлері жемқор­лығымен ұсталған министрлік басшылары бар. Заң қол астындағы қызмет­керлерін кінәлі деп тапса, басшысы жауаптан жал­тарып кетуіне жол беріп алуға болмайды ғой. Олардың отставкасын қабылдау-қабыл­дамауды Премьер-Министрдің құзыретіне қал­дырайық. Егер, осы тұста әлсіздік танытсақ, қасықтап жиған абыройы­мызды шелекпен төккенмен бірдей боламыз. Сондықтан осы жайт­­ты заңдастыруды кешеуілдетуге бол­майды. – Енді достарыңыз және сізге «қар­сыласпын» деп жүрген оппоненттеріңіз жайлы айтсаңыз. Достарыңыз сізді неден сақтандырады? – Кейде жұмыс барысында айтылған сын біреулерге қатты тиіп кетеді. Ондайда дос­тарым: «Балаларыңның, бауырларыңның бола­шағын ойласаңшы, бұл жалғыз саған керек пе?» дейді. Орынтақ, лауазым мәңгілік емес. Менің орнымда болса, кез келген азаматтың ел мүддесіне келгенде қалғып кетпейтіндігіне және өзгелердің де қалғып кетуіне жол бере алмайтындығына сенемін. – Ал қарсыластарыңыз үшін «Ахиллес өкшеңіз»... – «Қарсыласым көп» деп ашық айта алмаймын. Және сол қарсыластарымды түсін түс­теп танымаймын да. Кезінде сәлемі түзу болып, кейін арамыз суып кеткен азаматтар бар. «Құдай сабырын берсін» деп тілеп жүр­мін. Өзіне сын айтқан жанды кім тәуір көрсін. – Өзіңіз сынды қалай қабылдайсыз? – Орынды сыннан қашпаймын. Бірақ менің балаларымның қызмет барысындағы жеңісі мен жемісін менің лауазымыммен байла­ныс­тыра қарайтындардың сынын қабылдай ал­маймын. – «Нұр Отан» партиясы тарапынан «үлкен басшылардың балалары қайда жұ­мыс істейді, олардың тізімі неге жария­ланбайды» деген мәселе көтерілді. Сіздің балаларыңыздың жауапты қызметтерде екенінен БАҚ арқылы хабардармыз. Ұлда­рыңыздың мансабына сіздің ықпалыңыз болды ма? – Жақында «Свобода слова» газеті «жұлдызды балалардың» тізімін менен бастап: «Бір ұлы аймақта прокурор, екінші ұлы Сырт­қы істер министрлігінде ЕҚЫҰ департа­мен­тінің директоры», деген мәліметті келтіріпті. Қайталаймын, перзенттерім бұл мансапқа өзде­рінің қарым-қабілетімен жетті. Кіші ұлым­ды СІМ Болгарияда уақытша сенімді өкіл болып жүрген жерінен елге шақырды. Департамент басшысы қызметін ұсынды. Соңғы бір жыл бойы ЕҚЫҰ төр­ағалығына бай­ла­нысты қызу саяси дайын­дықтың бел орта­сында жүрді. Мен балаларым үшін мақ­танамын! Бала­ларымның бетіне тіке қарау бақы­тын сый­лағаны үшін тағдырыма ризамын. – Уақыт бөліп, сұхбат бергеніңізге рахметімді айтамын! Әңгімелескен Гүлбаршын АЙТЖАНБАЙ.