Табысты өткен төрт сапар

Шығыс Азияның дамыған елі Жапония мен Орталық Азия барысы ретінде танылған Қазақстанның ынтымақтастығы жылдан жылға артып келеді. Жапония Қазақстанның тәуелсіздігін ресми түрде 1991 жылдың 28 жел­тоқ­санында таныды. Бір ай өткенде, яғни 1992 жылдың 26 қаңтарында екі ел арасындағы дипломатиялық қатынастар арнайы бекіп, ынтымақтастықтың өрістеуіне кеңінен жол ашылды. Міне, содан бері тура 25 жыл өтіпті. Тәуелсіз Қазақстанның сыртқы сая­саттағы орны мен беделі күннен-күнге айқындалып, әлем таныған, талай асуды бағындырған, дамудың сара жолында өз бағытын тапқан егемен ел екендігін барша дүние біледі. Қазақ-жапон қатынастарының 25 жылдығына орай, екі ел арасындағы дипломатиялық байланыстың тарихын қысқаша зерделеп шығуды жөн көрдік. Дипломатиялық қатынастың бастауы ретінде ынтымақтастық орнағаннан кейін бір жыл өткенде, яғни 1993 жылы Алматы қаласында Жапония елшілігінің ашылуын атасақ болады. 2005 жылы Жапония ел­шілігі Астанаға көшірілді. Қазақстанның Жа­по­ния­дағы елшілігі 1997 жылдан бері жұмыс істейді. 25 жыл ішінде екі мемлекеттің үкімет­тері арасындағы қол қойылған басты уағдаластық құжаттарына келсек: Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Жапония Үкіметі арасында техникалық ынтымақтастық жөніндегі уағдаластық (2005 жылдың 6 шіл­десінде күшіне енді), Қосарланған салық салуды болдырмауға және кіріс салығынан жалтаруға жол бермеуге қатысты конвенция (2009 жылы күшіне еніп, 2010 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданылды), Атом энер­гиясын бейбіт мақсатта қолдану тура­лы уағдаластық (2011 жылы күшіне енді), Инвестицияны екіжақты қорғау жөнін­дегі мемлекетаралық уағдаластық (2014 жыл­дың 23 қазанында қол қойылып, бір жылдан кейін күшіне енді). Қазақстан мен Жапония 2015 жыл­дың 27 қазанында стратегиялық серіктес­тік­ті кеңейтуге қатысты Біріккен мәлімдеме жаса­ды. Екіжақты саяси үнқатысудың бас­тауы ретінде Жапония премьер-ми­нистрі­нің орынбасары, Сыртқы істер министрі Ватанабэ Мичионың 1992 жылдың мамыр айын­да Қазақстанға сапарын атау­ға бола­ды. Ал Қазақстан тарапынан алғаш­қы рес­ми сапар 1994 жылдың 6-9 сәуірі аралығында жүзеге асты. Президент Нұрсұлтан Назарбаев Жапонияға алғаш рет сапар шегіп, аса маңызды келісімдерге қол жеткізді. Бұл сапар мемлекеттер ара­сындағы ынтымақтастықтың жаңа өреге көтерілуіне тың серпін берді. Жапонияның сол кездегі Қазақстан­дағы елшісі Акира Мацуи Нұрсұлтан Назарбаевтың Күншығыс елінде болған кезін өзінің естеліктерінде егжей-тег­жей­лі жазған. Өзгені тани отырып, өзін таныта білу – дипломатиялық шебер­лік­тің айқын үлгісі. Жапонияның Қазақстан­дағы алғашқы елшісі Акира Мацуи «Шйодай­тайшигамитаказафусутан» (Қазақстан тұңғыш елшінің көзімен, Токио: 2007) деп аталатын кітабында жапон оқырмандарына Қазақстан туралы нақты деректер мен мол мағлұматтар бере отырып, тәуелсіздігін жаңадан алған ел туралы ойларын келелі пікірлерімен өрнектеген. Кітаптың «Президент Назарбаевтың Жапонияға сапары» деп аталатын үшінші тарауында 1994 жылдың 6-9 сәуірі аралығында Елбасының Күншығыс еліне сапары жайлы толымды деректер келтіріп, Қазақстан басшысы жайында көңілге түйген ойларымен бөліскен. «Мен жаңа қызметіме кіріскен кезде, Президент Н.Назарбаев Жапонияға сапар шегіп, жаңадан тәуелсіздік алған Қазақстан мен Жапония арасындағы келісімді жүзеге асырып, екі ел арасындағы байланыстың іргетасын бекіту туралы ниетін білдірген еді. 1994 жылы, тура сакура ағашы гүлін толық ашқан мезгілде Қазақстан Президентінің Жапонияға сапары жүзеге асты. Сол уақытта үш күн бойы Президентпен бірге болғанымды мен бақыт санаймын. Н.Назарбаев 1994 жылдың соңында өткен диплома­тиялық таныстырылымда шабыттанып, домбыра тартқан болатын. Осы жолғы сапарында да көтеріңкі көңіл-күймен, көлік ішінде әндетіп отырды. Пре­­зи­­денттің мұндай әдеті күйзелісті бой­ға жинамаудың бір құпиясы болар деп түй­дім. Қазақтың ән әуеніне ұқсағандықтан ба, жапон­ның дәстүрлі әндерін ұнатып, Гинд­зада­ғы серуен кезінде және Акихабара­да дүкен аралағанда Жапонияға кеңінен тарал­­ған әндерді қалайтынын айтты. Зайы­бы­мен, қызымен бірге жапон әндерінің СD жина­ғын сатып алды...», деп жазады А.Мацуи. Қазақстанда қызмет еткен кезінде көрген-білгендерін, ойға түйгендерін кіта­бы­на арқау еткен жапон елшісі Қазақ елі­нің ұлттық мінез-құлқына да өз бағасын беру­ді ұмытпапты. «Қазақ халқы көшпенді халық­қа тән ерекшеліктерді, мінез-құлықты сақ­таған, турашыл, кеңпейіл, шешен, қо­нақ­­жай, дархан көңілді» деп жазған өз кітабында елші. Қазақстан басшысы 1999 жылы жел­тоқсанның 5-8-і аралығында Жапонияға екінші рет сапармен барған кезде Достық, ынтымақтастық пен әріптестік жөніндегі бірлескен мәлімдемеге қол қойылуы да екі елдің дипломатиялық байланысын жаңа белеске көтергені сөзсіз. 2006 жылы 28-29 тамыз күндері Қазақ­­стан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев­т­ың арнайы шақыруымен Жапо­ния Премьер-министрі Джюничироу Кои­д­зу­­ми Қазақстанға келді. Бұл сапар таби­ғи ре­сурстарға бай Қазақстан мен энер­гети­ка­лық шикізаты тапшы Жапонияның өзара тиімді әріптестігі үшін өте маңызды болды. Ал 2008 жылдың 18 маусымында Қазақстан басшысы Жапонияға үшінші рет ресми сапармен барды. 22 маусымға дейін созылған сапар кезінде Жапония императоры екі елдің арасындағы достықты нығайтуға қосқан үлесі үшін Нұрсұлтан Назарбаевты «Хризантема» орденімен марапаттады. Қазақстан тарапынан им­пе­ратор Акихитоға жоғары мемлекеттік «Алтын Қыран» ордені табысталды. Жоғары дәрежелі кездесулер екі ел аума­ғындағы ресми сапар кезінде ғана емес, өзге мемлекеттерде өткен халық­ара­лық жиындар кезінде де жалғасып жатты. Мәселен, 2010 жылы 13 сәуірде Вашинг­тондағы Ядролық қауіпсіздік жөніндегі жаһандық саммитте Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Жапония Премьер-министрі Юкио Хатоямамен кездесу өткіз­ген болатын. 2013 жылы 6 қыркүйекте Санкт-Петербургте өткен G20 Саммитінде Нұрсұлтан Назарбаев Жапония Премьер-ми­нистрі Синдзо Абэмен кездесті. Ал 2014 жылы 17 қазанда Елбасы Миланда өткен «Азия-Еуропа» форумының 10-шы сам­митінде Жапония Премьер-министрімен келіссөз жүргізді. Бүгінгі күнге дейін Жапониядан түрлі лауазым иелері ресми сапармен Қазақстанда болып, соның арқасында ынтымақтастық өз деңгейінде даму үстінде. 1997 жылы Жапония Парламенті Төменгі палатасының депутаты Кэйдзо Обучи (2000 жылдан бастап Премьер-министр), Экономикалық жоспарлау министрі Таро Асо, 1998 жылы Сэйчиро Тойода бастаған Жапония экономикалық ұйымдар федерациясы, 2001 жылы бұрын­ғы Премьер-министр Цутаму Хата, 2002 жылы Сыртқы істер вице-министрі Сэйкэн Сэгиура, Төменгі палата депутаты Юрико Койкэ, 2003 жылы Сыртқы істер вице-министрі Тэцуро Яно, Жоғарғы палата депутаты Хироюки Мори­шита, Төменгі палата депу­таты, бұрынғы Премьер-министр Йо­широ Мори, депутат Цу­тому Хатаның Қазақ­станға жасаған ар­найы сапарлары да мемлекеттеріміз ара­сын­дағы достық, ынтымақтастықты өркен­дету­де маңызды рөл атқарды десек болады. Қазақстандық парламентшілер мен министрлер де Жапонияға сапармен барды. Бүгінде Қазақстан Парламентінде Жапониямен ынтымақтастықты дамыту туралы арнайы топтар құрылған. Жапония Сыртқы істер министр­лігі жанындағы Халықара­лық ынтымақтастық агенттігі Қазақстанмен тығыз қарым-қаты­нас орнатқан. Аталған агенттік Астананың салынуына үлкен үлес қосуда. 1998 жылы осы ұйым­ның қаржыландыруымен Астана әуежайы салынды. 2002 жылы Жапония Халықаралық ынты­мақтастық агенттігінің қолдауы­мен Астананы дамытудың бас жос­парын жүзеге асыру қолға алынды. Архи­тектор Кишио Курокаваның жоба­сы­мен жаңа шаһар бой көтере бастады. Астана қаласының су жүйесі мен жол төсеу жұмыстарына да Жапония агенттігі атсалысты. 2013 жылдың наурыз айында Жапонияның Цукуба университетінің қолдауымен Алматыда екі ел арасындағы дипло­матиялық қатынастардың 20 жыл­­дығына байланысты халықаралық кон­ференция өткізілді. Қазақстан Республикасы Қаржы министр­лігі Кедендік бақылау комитетінің мәліметіне сүйенсек, 2015 жылы екі ел арасындағы тауар айналымы 1,4 млрд АҚШ долларын құраған. 2005-2015 жылдар аралығында Жапониядан Қазақстанға салынған тікелей инвестиция көлемі 4,8 млрд долларға жеткен. Гуманитарлық салада да Жапония Семей аймағына көмек көрсетіп отыр. Шарафат ЖЫЛҚЫБАЕВА, жапонтанушы АЛМАТЫ