Арамызда қазақ тілінің түйткілдерін айтса тыжырынып ұнатпай қалатындар жоқ емес. Олардың уәжі: «Жамал апам Алтайды айта-айта қартайды» демекші, қазақ тілінің бітіп болмайтын мәселесін сағыздай созып айта бергеннен мүйіз шыға ма, әбден мезі қылып бітті ғой, тегі?!» дейді. Бұлай ойлау, жұқалап айтқанда, жаны ашымастың ісі. Ал жаны ашымастардың қасында басыңды ауыртып береке таппайтының және белгілі. Талай өткелектен өтіп, енді ғана ес жиып, етегін жапқан қазақ тұрмақ, төрт құбыласы түгел Ресей, Қытай сияқты елдердің өзінде де мемлекеттің негізгі тілінің мәселесі ешқашан күн тәртібінен түскен емес. Түспейді де. Дүйім дүниеге сөзін сөйлетіп, тілін сайратып қойған солар сөйткенде, тіліміздің қолданыс аясы қожырап, екі ауыз сөздің басын қоса алмай қазақшамыз божырап тұрған біздің арқаны кеңге салғанымыз жөн бола қояр ма екен? Міне, нақ осы жағдайды білгендіктен де Елбасымыз Қазақстан халқына биылғы Жолдауында: «Қазақ тілінің басымдығы сақталады. Оның әрі қарай дамуына зор көңіл бөлінеді» деп нақтылай қадап айтты. Иә, тіл мәселесі айтыла бермек. Және ол айтыла бергеннен ешкім зиян шекпейді, ал насихат сөзді халықтың көкірегіне құя бергеннің пайдасы болмай тұрмайды. Осы арада қазақ әдебиетінің алыптар тобының өкшесін басқан абыз классигі Ғабит Мүсіреповтің: «Ана тілі дегеніміз – сол тілді жасаған, жасап келе жатқан халықтың мәңгілігінің мәңгілік мәселесі» деген ғибратты сөзі тіл ұшына оралады. Кеңестік кер заманда көлтектемей айтылған осынау Ғабең ғибраты «Мәңгілік Ел» мұратын алға тартқан бүгінгі жаңғырған қазақ ұлтының мақсат-тілегімен үндесіп те, үйлесіп те тұрғаны қандай ғанибет десеңізші! Иә, қазақтың ғана емес, қай ұлттың болсын тіл мәселесі мәңгілік. Ол бір кездегі санамызды сарсытқан тоқсандық, бір жылдық, бес жылдық жоспарлармен бітпейді һәм шектелмейді. Ұлт жасап тұрғанда тіл мәселесі күн тәртібінен түспек емес. Бұл дегеніміз – таңның атуындай табиғи нәрсе. Ана тілінің Отан, Туған ел, Халық ұғымдарына теңдес тарихи категория екендігі ел басына күн туған ауыр сын шақтарында жанға батып сезілетіні бар. Ормандай еліне қауіп төнген 42-нің қаһарлы қысында орыс ақыны Анна Ахматованың күңіренген кекті кеудесінен мынадай қайсар жыр жолдары құйылып еді: Қаусап қала, қаусап пана, қаусап бақ, Қара ормансыз, шаңырақсыз қалсақ та, Орыс сөзі, сені сақтап қалармыз, Қалмаспыз біз бас сауғалап, жан сақтап. Ана тіліне басқа ешнәрсені теңгермеген Ахматова орыс тілінің құрбандығына шалынып өлуге бар еді, бірақ орыс тілі жер бетінен жоғалады дегенге сенуге жоқ еді. Ұлы ақын орыстың тілі аман сақталса, елі де жасай беретініне кәміл сенді. Ол да өз ана тілін орыс елінің мәңгілігінің мәселесіне айналдырды. Қазақ сатирасының сардары Оспанхан Әубәкіров кезінде «Ңөң» деген өлең жариялап, тіліміздегі қазақи дыбыстарды жан сала қорғағаны да есімізде. Осағаң әулие екен, ғ, қ, ң, ә, ө, ұ, ү сынды төл дыбыстарымызды айта алмаушылар, оларды айтудан басын алып қашушылар бүгінде көбейіп барады. «Қуырдақтың көкесін түйе сойғанда көрерсің» дегендей, өз көмекшілеріне сөйлейтін сөзін дайындатқанда жаңағыдай қазаққа тән дыбыстардың мүлдем болмауын талап ететін дүлей бастықтар пайда бола бастады. Мемлекеттік қызметте жүрген әп-әдемі қыз-жігіттеріміздің тілбұзарлығын көргенде қарнымыз ашатыны рас. Әлде, Қадыр ақын айтқан ана тілді арға балайтын ұяттың аздығынан ба екен бұл? Академик Асқар Жұмаділдаев қазақ тілін ғылымға енгізу керек дейді. Академик Сейіт Қасқабасов БҰҰ төріне озған тілімізді саясаттан, дипломатиялық қатынастардан көргісі келеді, шетке шыққан делегацияларымыздың орыс тілінде сөйлегеніне қынжылады. Олар сол елге Қазақ елінің атынан барып тұр ғой, ендеше, қазақ тілінде неге сөйлемейді дейді. Ел президенттігіне үміткерлердің өзі мемлекеттік тілді білу жөнінен емтихан тапсырып жатқанда, бұл талапты мемлекеттік қызметке қабылданушыларға неге қолданбаймыз дейді. Иә, айта берсе, қазақ тілінің мәселесі жетерлік. Түптің түбінде тілдің барлық түйткілдері шешім табатынына да сенеміз. Ойымызды тағы да Ғабит Мүсірепов сөзімен әдіптесек: «Ана тілін тек өгей ұлдары ғана менсінбейді, өгей ұлдары ғана аяққа басады». Ал тіл сынды мәңгілік мәселеде туған халқының өгей ұлы атанғыңыз келетін қайсыңыз барсыз, ағайын, айтыңызшы, қане?!
Қорғанбек АМАНЖОЛ,
«Егемен Қазақстан»
