Инновацияларға бағыт

«Қазақстан батыл инновациялар өмірге жолдама алып, ғылыми зертханалар мен қазіргі заманғы өндірістерде тән мен қанға ие болатын елге айналуы тиіс». (Ұлт Көш­басшысы Н.Ә.Назарбаевтың 2011 жыл­дың 8 сәуірінде Қазақстан Республикасының Президенті қызметіне кірісу салтанатында сөй­леген сөзінен). Инновациялардың тұрақты дамудың негізгі ресурстарының біріне жататындығын әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр. Осыған орай Мемлекет басшысының болашақта Қа­зақстан үшін неғұрлым перспективалы деген онын іріктеп алып, жүзеге асыру үшін «жүз абсолютті инновацияларды» іздеу ту­ра­лы берген тапсырмасы ерекше маңызға ие бола түседі. Елдің инновациялық әлеуетін жетіл­ді­рудің мұндай моделі өнімдері ішкі және сыртқы рынокта сұранысқа ие болатын серпінді инновациялық жобаларды инвестициялау арқылы ғылымды қажет ететін, тех­ни­калық тұрғыда күрделі бұйымдарды «нүк­телік» жасау шеңберінен шығуға мүмкіндік береді. Статистика агенттігінің мәліметтері көрсеткендей, елдегі инновациялық өнім­дер­дің ІЖӨ-дегі үлесінің 2004 жылғы 1,27 пайыздан 2009 жылы 0,51 пайызға дейін төмендеуі аясында Президент Н.Ә. На­зар­ба­ев­тың стратегиялық нұсқауы тек көкейкесті ғана емес, сонымен бірге өмірлік қажетті­лікке де айналуда. Инновациялық даму бойынша белгіленген бағытпен алға жылжу үшін базалық жағдайлар бар. «Ғылым туралы» Заңның қабылдануы ар­қасында ғылыми әлеуетті тиісті жұмысқа ыр­ғақ­ты түрде тарту үшін ұйымдық, инс­ти­тут­тық, қаржылық тетіктердің кешені жа­сал­ды. Атап айтқанда, ұлттық ғылыми инно­вациялық жүйені, ғылыми, ғылыми-техни­ка­лық және инновациялық қызметті дамы­туды экономи­калық ынталандыруға мемле­кеттің кепілдік беруі, экономиканың басым сек­тор­ла­рындағы технологияларды коммер­ция­лан­ды­руды қар­жыландыру заңдық дең­гейде бекітілді. Ғылыми және ғылыми-техникалық қыз­метті басқарудың нақты құрылған жүйесі инновациялық тұрғыда қызығушылық ту­ғызатын бір де бір талдаудың назардан тыс қалмайтынына кепілдік болып табылады. Сол сияқты 2010-2014 жылдарға ар­нал­ған мемлекеттік үдемелі индустриялық-иннова­циялық даму бағдарламасын, елдің 2020 жыл­­ға дейінгі ғылыми техноло­гиялық да­муы­­ның салааралық жоспарын, Қазақ­стан Республикасында 2010-2014 жыл­дары инно­вацияларды да­мы­ту жә­не технологиялық жаң­ғы­руға ық­пал жасау жөніндегі бағ­дар­ламаны жүзеге асыруға қосым­ша ғылыми ресурстардың тар­ты­луы мүмкін екендігі де өте маңызды. Қазіргі уақытта Үкімет шешіміне сәйкес Қазақстанда инно­ва­циялық қызметке қолдау көрсету жөніндегі мемлекеттік саясатты жү­зеге асыруға қатысатын бір­қа­тар иннова­циялық даму инсти­тут­тары жұмыс істеуде. Солардың бірі 2006 жылы құрылған «Ғы­лым қоры» акционерлік қоғамы болып та­былады. Оның құзырына тө­мендегі міндеттер жатады: • дербес немесе өзге де инвесторлармен бірлесіп, соның ішінде ұсынылған гранттар арқылы да, жобаларды қаржыландыру; • НИОКР-ді өмірге енгізуге байланысты жобаларды жүзеге асы­руға қатысу; • ғылыми өнімдер мен қыз­мет­тердің тиімді, транспарентті рыногын құруға ықпал ету. Бұл жағдайда мыналар Ғылым қорының инвестициялық қызметінің басым бағыт­та­ры болып табылады: • нанотехнологиялар мен жаңа материалдар; • биотехнологиялар; • көмірсутегі және кен-металлургия сек­торлары мен солармен байланысты сервистік салалар үшін технологиялар; • ядролық технологиялар мен қайта қалпына келетін энергетика технологиялары; • ақпараттық және ғарыштық техно­ло­гия­лар. Сонымен қатар Ғылым қоры инвести­ция­ларының жаңаларды құрып, сол сияқты бұрыннан бар технологияларды, тауарлар­ды, жұмыстарды, қызметтерді жетілдіру ба­ғы­тындағы өзге де инновациялық жоба­лар­ды қаржыландыруға жұмсалуы мүмкін. 2008-ден 2010 жылға дейінгі кезеңде Ғы­лым қорына барлығы қолданбалы сипаттағы ғылыми зерттеулер, тәжірибелік-конструк­тор­лық жұмыстар қолданбалы және иннова­циялық сипаттағы бастамашыл және тәуе­кел­ді зерттеулерге 35,3 миллиард теңгеден астам 575 тапсырыс келіп түсті. Келіп түскен тапсырыстардың жалпы са­ны ішінен Ғылым қоры қазіргі уақытта инвестициялар көлемі 2,8 миллиард теңге­ден асатын 33 жобаны жүзеге асыруда. Грант­тар беру арқылы 22 жоба 250 миллион теңгеге қаржыландырылды. Сомасы 2,59 миллиард теңге болатын 11 жоба бойынша Ғылым қоры салған қаржыны сатылап кері қайтару қарастырылған, ол оларды ғылыми зерттеулерді қаржыландыруға қайтадан ба­ғыт­тауға жағдай жасайды. Қазірдің өзінде жобаларға салынған қаржыларды қайтару жөніндегі алғашқы транштар жүзеге асырылуда. Жас ғалымдарға қолдау көрсету және олар­ды ғылыми қызметке одан әрі ынта­лан­дыру мақсатында Ғылым қоры «Шарықтау» кон­курсын өткізді. 2008 жылы келіп түскен 88 өтініштің ішінен 1 миллион теңгеден гранттар алған 8 үміткер жеңімпаз болып белгіленді. Сонымен бірге Ғылым қоры 2010-2014 жылдарға арналған үдемелі индустриялық инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыру шеңберінде инновациялық гранттар беру үдерісіне де қатысады. Конкурстық процедуралар қорытындысы бойынша Индустрия және жаңа технологиялар министрі Ғылым қорын төмендегі екі бағыт бойынша сенімді ұйым ретінде белгіледі: • тәжірибелік-конструкторлық жұмыс­тар­ды немесе қолданбалы сипаттағы тә­уе­кел­ді зерттеулерді орындауға инновациялық грант ұсыну; • инновациялық жобаның техникалық-эко­номикалық негіздемесін дайындауға ин­но­­­ва­циялық грант ұсыну. Индустрия және жа­ңа технологиялар минис­трлігі жариялаған кон­курс шеңберінде Ғы­лым қорына гранттар алу үшін 275 өті­ніш келіп түсті. Тиісті комиссияда сарапта­ма­дан өтіп, қаралғаннан кейін 28 жоба бойынша сомасы 697,4 миллион теңге бо­латын инновациялық гранттар ұсынылды. Сенімді ұйым қыз­метін көрсете отырып, Ғылым қоры аталған жо­­балардың жүзеге асы­ры­луына тұрақты мони­то­ринг жүргізіп оты­ра­тын болады. Оның сыртында сенімді ұйым­ның инновациялық гранттар ұсыну жө­нін­де­гі қызметіне үстіміздегі жылдың нау­ры­зын­да Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі жариялаған кезекті кон­курс­қа қатысу да жоспарланып отыр. Ғылым мен инновациялар саласындағы мемлекет-жеке меншік әріптестігін дамыту Ғылым қоры айрықша назар аударған ба­ғыттардың бірі болып табылады. Мемлекет-жеке меншік әріптестігінің бизнес қауым­дас­тықты тарта отырып, ғылыми зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыс­тар­ды енгізу проблемаларын шешуді көз­дей­тіні белгілі. Жеке әріптестердің Ғылым қорымен жүзеге асырып жатқан қайтармалы жобаларға бірлесіп қатысуы бүгінде 30 пайыздан астамды құрайды. «Көмір-газ табиғи жүйесін құрылым­сыз­дандыру негізінде көмір кен орындарынан метан алу технологиясын ашу үшін ғылы­ми-тех­никалық әзірлемелер енгізу» жобасы Ғы­лым қорының мемлекет-жеке меншік әріп­тес­тігі принципін қолдануына неғұрлым көр­некті үл­гі бола алады. Оны жүзеге асыру елді мекендер мен инфрақұрылым нысан­да­рын газ­дан­дыруға бағытталған, көмір қыр­тыста­рын­да­ғы метанды пайдалануға, сол сияқты өнер­кәсіп кәсіпорын­да­рын отынмен қамта­масыз етуге негізделген жылу-энер­гетика сек­торы­ның жа­ңа элементін құ­руға жағдай жасайтын болады. Сол сияқты өнімдері тау-кен жұмыстары үдерісінде анкерлік бекітуге арналған «Ампу­ланы ми­нералды негізде патрондау» жоба­сын да осы тұрғыда атап өту қажет. Осы жобаны жүзеге асыру шең­бе­рінде тау-кен өндірісі үшін қуаты жы­лына екі миллион бірлікке дейін жететін патрондалған ампула шы­ғаратын өндірістік кешен құрылды. Қысқаша түйін жасай оты­рып, оқырман­дарға ұсынылған материалда келтірілген де­рек­тер­дің елдің инновациялық даму жо­лына көшуі үшін әлеуетінің бар екенін айғақ­тайтынын атап көр­сету қажет. Сонымен бірге бұл сияқты мін­дет Қа­зақ­станның прогресс пен өркендеу жолында одан әрі алға басуы үшін бәсекеге жоғары қа­білетті инновациялық плацдарм құруға үлес қоса алатын әрбір қазақстандық пен ұй­ымның бүкіл күш-жігерін де қажет етеді. Сансызбай ЖОЛДАСБАЕВ, «Ғылым қоры» АҚ басқарма төрағасы.