Біздер – ата-бабаларымыз ғасырлар бойы армандаған Тәуелсіздікке қол жеткізу бақыты бұйырған ұрпақ өкілдеріміз. Ұлы Мағжан өзінің «Сағындым» атты өлеңінде көрегендікпен: «Өзі-ақ құлар, сырың берме, сабыр қыл», деп жазып кеткеніндей, кешегі алып империя – Кеңес Одағы өз-өзінен ыдырап, ұлттық республикаларға еркіндік тиген тарихи сәттердің зор қуанышын да, ескі экономикалық байланыстар үзіліп қалғандықтан, көптеген кәсіпорындар тығырыққа тіреліп, жаппай жұмыссыздық жайлаған, әлеуметтік жағдай ушығып, ел басына күн туған қилы заманның қиындықтарын да басымыздан кешірдік. Сол бір өтпелі кезеңнің күрделі сынынан Тұңғыш Президентіміз, Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың дана саясатының арқасында аман-есен және үлкен абыроймен өтіп, дүние жүзі түгел танып-мойындаған табысты елге айналдық. Сондықтан да қазақстандықтар үстіміздегі жылы болған кезектен тыс президенттік сайлауда жарқын болашақтың іргесін Елбасымен бірге қалауды жақтап дауыс беріп, Тұңғыш Президентімізге тағы да зор сенім білдірді.
Халқымыз «Елу жылда ел жаңа» дегенмен, заманалар алмасқан зор өзгерістерге толы, ғасырға пара-пар 20 жыл ішінде жаңа да жасампаз мемлекетке айналған кең-байтақ елімізбен бірге біздің туған өңіріміз – Солтүстік Қазақстан облысы да жылдан жылға жаңарып, көркею үстінде. Мемлекет басшысының жыл сайынғы жолдауларын облыс жұртшылығы аса зор ынта-ықыласпен, ертеңгі күнге деген нық сеніммен қабыл алып, Президентіміз белгілеген жаңа міндеттерді орындауға бір кісідей жұмыла атсалысып келеді. Қуатты мемлекеттік қолдаудың, бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарған ынтымақ-бірліктің арқасында өңір экономикасын өркендетіп, әлеуметтік-мәдени саланы дамытуда елеулі жетістіктерге ие болдық.
Облысымыз кейінгі жылдары республика бойынша жиналатын дәнді дақылдар өнімінің 25 пайыздан астамын өндіруді дәстүрге айналдырды. Тоқсаныншы жылдардағы экономикалық құлдырау кезінде иесіз қалып, жусан басып кеткен мыңдаған гектар егістік алқаптар жаңа да жанашыр қожайындарын тауып, қайтадан айналымға енгізілді. Тәуелсіздік жылдары дәнді дақылдар алқабы 19 пайыздан астамға ұлғайтылып, 3,9 миллион гектарға дейін жеткізілді. Көктемгі жер өңдеу, тұқым себуден бастап өскіндерге күтім жасау, егін жинау жұмыстары, негізінен, өнімділігі жоғары әрі ысырапқа жол бермейтін жаңа техникалардың көмегімен сапалы атқарылады. Кейінгі бес жыл ішінде 6,5 мың бірліктен астам жаңа техника сатып алынды. Баяғыдай емес, орақ науқанына сырттан ешқандай көмек шақыртылмай, егін ору, астық тасу сияқты қауырт шаруалардың бәрі облыстың өз күшімен тындырылады. Егіншілік мәдениетін арттырудың арқасында солтүстікқазақстандық диқандар 2009 жылы рекордтық көрсеткішке қол жеткізді – дәнді дақылдардан гектар басы 16,6 центнерден өнім алып, 6,4 миллион тоннадан астам астық жинады. Ал былтырғы қуаңшылықты жылдың өзінде егін шығымдылығы гектарына 10,5 центнерден айналып, 4,1 миллион тонна өнім алынды. Бұл республика бойынша жиналған астықтың 31 пайызын құрады. 1,5 миллион тоннаға жуық сапалы астық экспортқа шығарылды. Диқандарымыз биылғы мерекелі жылы берекелі өнім алуға күш салу үстінде. Нарық талабына сәйкес майлы дақылдар егістігі көлемі де ұлғайтылуда.
Өңірімізде егіншілікпен қатар мал шаруашылығын өркендетуге, оның өнімдерін ұқсату ісін дамытуға да тиісінше назар аударылып келеді. Соңғы онжылдықта мал басы мен құс саны едәуір өсті. Облысымыз жан басына шаққанда сүт пен жұмыртқа өндіруден республика бойынша бірінші орынды, ал ет өндіруден екінші орынды еншіледі. Осы маңызды саланы одан әрі өркендетуде Президентіміздің биылғы Жолдауына сәйкес үстіміздегі жылы үлкен бетбұрыс басталды. Етті мал шаруашылығын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған өңірлік бағдарламасы жасалып, 10 мың бас мал бордақылау алаңдарын, 4 мың бас репродуктор-шаруашылықтарды және 12100 бас мал өсіретін фермерлік шаруашылықтарды құру қолға алынды. Осылайша ата кәсібімізді бұрынғыдан да қарқынды дамытатын кез туды.
Бұл орайда өңірімізде кейінгі жылдары жинақталған, назар аударарлықтай оң тәжірибелер бар. Қызылжар ауданындағы Қазақстанның Еңбек Ері Геннадий Зенченко басқаратын “Зенченко және К” командиттік серіктестігінде қанатқақты жоба жүзеге асырылып, Канададан әкелінген 800 бас сиырға арналған сүт кешені іске қосылды. Мұндағы әр сауын сиырдан жылына 7 мың литрдей сүт сауылады. Бұл кешенді өңірге жұмыс сапары барысында Елбасы аралап көріп: «Бұл – болашақтың кешені» деп атап, тың бастаманың табысты іске асырылғанына ризашылығын білдірді. Осыған ұқсас, 1000 басқа арналған озық сүт кешенін Тайынша ауданындағы “Тайынша-Астық” жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС) де салып, іске қосты. Жаңадан салынған «Баско» ЖШС-нің 50 бас шошқа кешені мен Петропавл бройлер фабрикасы да азық-түлік молшылығын жасауға өз үлестерін қосуда.
Мал өсіргісі келетін ауыл тұрғындарына алдағы уақытта барынша жағдай туғызылатын болады. Осы ретте Елбасымыздың ел тарихындағы аласапыран замандарда дүниежүзіне тарыдай шашылып кеткен отандастарымызды Қазақстанға қайтып оралуға шақырған үндеуіне үн қосып, Тәуелсіздік жылдары атамекенге қоныс аударып, өңіріміздегі төрт түлік мал басын көбейтуге аянбай атсалысып жүрген айыртаулық Жаңабай Пірманов, ақжарлық Төлеу Ахмутдинов сынды іскер азаматтар өнегесі өзгелерге ой салса игі.
Бұрынғы Кеңес Одағының қорғаныс өнеркәсібінің Петропавл қаласында орналасқан ірі зауыттары тоқсаныншы жылдардың басында тапсырыс күрт азайғандықтан, мыңдаған еңбеккерлері қысқартуға ілігіп, жабылуға шақ қалған еді. “Орнында бар оңалар” демекші, Тәуелсіздік жылдары олардың да жағдайлары түзелді. Жас мемлекетіміздің жан-жақты қолдауымен қарудың орнына бейбіт өнімдер шығаруға қайта бейімделген бұл кәсіпорындар өз өндірістерін жылдан жылға кеңейтіп, айтарлықтай табыстарға жетуде. Соңғы он жылда облысымыз бойынша өнеркәсіп өнімдерін шығару көлемі 46,7 пайызға ұлғайтылғандығы осының айғағы.
Жергілікті кәсіпорындар арасында, әсіресе, “ЗИКСТО” акционерлік қоғамы (АҚ) жаңашылдық танытып, “Қазақстан темір жолы” ұлттық компаниясы үшін 2008 жылы алғаш рет 30 жүк вагонын жасап шығарды. Осы жөніндегі тапсырыс көлемі былтыр 600 вагонға дейін ұлғайтылып, ол абыроймен атқарылды. Ал “Киров атындағы зауыт” акционерлік қоғамы шетелдік серіктестерімен бірлесіп, сандық теледидар жабдықтарын жасауға кірісті. Тайынша ауданында 2010 жылы құрылған Қазақстан-Беларусь бірлескен кәсіпорыны – «СП КазБелАгроМаш» ЖШС бұрынғы мәшине-трактор жөндеу зауытының ғимаратын пайдаланып, жаңадан «Қызылжар – 1300» комбайндарын шығара бастады. Осы комбайнның алғашқы шығарылған үлгілерін Қызылжар өңіріне қызмет бабындағы сапармен келген Елбасы көріп, мақұлдап, оған «Қызылжар» атауын беруді ұсынған болатын.
Өңіріміздің өнеркәсіп саласының одан әрі өркендеуіне Президентіміз былтыр жариялаған үдемелі индустриялық-инновациялық даму бесжылдығы үлкен ықпалын тигізетініне сеніміміз зор. Қазақстанның Индустрияландыру картасына біздің облыс бойынша жалпы сомасы 27 миллиард теңгені құрайтын 13 инвестициялық жоба енгізілді. Былтырғы жылы өңірімізде 13,8 миллиард теңге сомасындағы 10 жоба жүзеге асырылып, 631 жұмыс орны құрылды.
Мәшине жасау саласы кәсіпорындарының ішінде жаңашылдығымен танылған «ЗИКСТО» АҚ индустриялық дамудың жаңа бағытын игеруге де батыл қадам жасады. Бұл зауыт былтыр еліміздегі мол сұранысты ескере отырып, астық тасымалдайтын жабық вагон-хопперлер мен контейнер тасығыштарды шығаруға кірісті.
Үстіміздегі жылы жалпы сомасы 13 миллиард теңгенің 3 жобасын жүзеге асыру жалғастырылуда. Олардың ішінде, әсіресе, Айыртау ауданындағы Сырымбет кен орынын игерудің келешегі зор.
Ғабит Мүсірепов атындағы ауданда Новоишим май өңдеу зауытын қайта құру жобасы іске асырылуда. Оған қажетті осы заманғы жабдықтарды жеткізуші неміс компаниясы жүргізіп жатқан жаңарту жұмысының былтырғы бірінші кезеңінің нәтижесінде кәсіпорын жылына 46,2 мың тонна өсімдік майын және 85,8 мың тонна күнжара майын шығару мүмкіндігіне ие болды. Зауыт қуаты алдағы уақыта қазіргіден де еселеп арттырылмақшы.
Облыс орталығы тұрғындарын көкөніспен жеткілікті қамтамасыз ету мақсатында Петропавл қаласында «Наурыз – 2030» ЖШС-нің жылыжай кешені жаңартылу үстінде. Өткен жылы осында көкөніс дақылдарының көлемін екі есе ұлғайтып, тамшылатып суару технологиясын енгізудің арқасында 1738,8 тонна қырыққабат, сәбіз, қияр, қызанақ, картоп өнімдері жиналды. Жоба толық жүзеге асырылғанда мұнда жылына 3,4 мың тонна көкөніс пен 1 мың тонна картоп өндіріліп, қалалықтар дастарқанына қолжетімді бағамен жөнелтілетін болады.
Өңірімізде Тәуелсіздік мерекесі жылы тағы бірқатар жаңа кәсіпорындар құрылысы аяқталып, пайдалануға берілмекші. Қызылжар ауданында органикалық-минералды тыңайтқыштар өндіретін «Биоплант Флора» зауыты, Петропавл қаласында газ баллондарын жасайтын зауыт, Ғабит Мүсірепов атындағы ауданда шөлмекке құйылған ауыз су шығаратын цех, Есіл ауданында макарон кешені, Аққайың және Жамбыл аудандарында жаңа элеваторлар іске қосылып, жаңадан жүздеген жұмыс орындары ашылады.
Елбасымыздың шағын және орта бизнесті өркендетуге ұдайы назар аударып, жан-жақты қолдау көрсетуінің нәтижесінде облысымызда жеке кәсіпкерлер қатары қалыңдай түсуде. Өңір экономикасының нақты секторындағы шағын кәсіпорындар саны 1999 жылғыға қарағанда 10,3 пайызға көбейді. Оларда қазір 32 мың адам жемісті еңбек етіп, өз отбасыларын асырап отыр, бұл көрсеткіш те он жыл ішінде екі еседей ұлғайтылды. Ал шағын кәсіпорындар шығарған өнім мен көрсеткен қызмет көлемі осы кезеңде 12 есеге өсіп, былтырғы жылы 85 миллиард теңгеден асты.
2002-2010 жылдарға арналған ұзақ мерзімді «Ауыз су» салалық бағдарламасын орындау үшін ел қазынасынан 15 миллиард теңге, жергілікті бюджеттен 2,5 миллиард теңге қаржы бөлінді. Бұл игілікті іске Азия Даму банкі 1,5 миллиард теңге және облысымыздың шаруашылық жүргізуші субъектілері 96 миллион теңге қаржы қосты. Нәтижесінде Қызылжар өңіріндегі жалпы саны 111 мыңнан астам адам тұратын 145 елді мекенге таза ауыз су берілді және 194 мың тұрғыны бар 122 елді мекенді сумен қамтамасыз ету жақсартылды. Елбасының биылғы Жолдауына сәйкес «Ақ бұлақ» бағдарламасы бойынша Қызылжар өңіріндегі әлі де мұқтаждық көріп отырған ауылдардың тұрғындарын таза ауыз сумен қамтамасыз ету ісі одан әрі жалғастырылатын болады.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы экономикалық қиыншылықтардың салдарынан өңіріміздегі тұрғын үй құрылысы құлдырап кеткен болса, 2003 жылдан бастап бұл салада да қайта өрлеу басталды. 2005 жылдан бастап, жүзеге асырылған тұрғын үй құрылысын дамытудың мемлекеттік бағдарламасының нәтижесінде ондаған жылдар бойы пәтер кезегінде тұрған мыңдаған адам баспана мәселесін шешіп, қуанышқа бөленді. Өткен жылы ғана облысымызда қаржыландырудың барлық көздері бойынша жалпы алаңы 104 мың шаршы метрді құрайтын 1059 пәтер салынып, пайдалануға берілді. Бұл 2000 жылғымен салыстырғанда 7 еседей көп.
1997 жылы Петропавлда Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі әскерлері жоғары әскери училищесінің ашылуы Елбасымыздың тәуелсіз еліміздің іргесін бекіту, қоғамдық тәртіпті нығайту мақсатын көздеген кемел шешімі еді. Еліміздің ішкі әскері үшін жоғары білімді офицер кадрларын даярлайтын бірден-бір әскери оқу орнына Жауынгерлік туды ел Президенті, Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас қолбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев өз қолымен салтанатты жағдайда тапсырған болатын.
Петропавлда еліміз Тәуелсіздік алғанға дейін жалғыз-ақ қазақ мектеп-интернаты жұмыс істеген болса, қазір балаларды ана тілімізде оқытатын орта білім мекемелерінің саны алтыға жетті. Олардың екеуі – 360 орындық классикалық гимназия мен 1100 орындық мектеп-гимназия Тәуелсіздік жылдары салынып, пайдалануға берілген сәулетті ғимараттарға орналасқан. Облыс орталығында 2006 жылы ашылған, дарынды балаларға арналған қазақ-түрік лицей-интернатының шәкірттері де мемлекеттік тілді меңгерумен қатар, орыс, ағылшын, түрік тілдерін де үйрену үстінде. Бұған қоса, 2008 жылдан бастап қаладағы бос орындар бар орыс мектептерінің жанынан қазақ сыныптары мен шағын орталықтарды жаппай ашқыза бастадық.
Кеңес өкіметі тұсындағы солақай саясаттың салдарынан облысымыздағы 94 қазақ ауылында жабылып тынып, орыс тілінде оқытуға көшірілген қазақ мектептері тәуелсіздік жылдарында түгелдей қалпына келтірілді. Қазақ мектептері бұрын ешқашан болмаған аудан орталықтарының барлығында да ана тілімізде оқытатын орта білім беру мекемелері ашылды. Тимирязев, Мамлют, Жамбыл, Қызылжар аудандарында сәулетті де қазіргі заман талаптарына толық сәйкес жабдықталған жаңа қазақ мектептері мен мектеп-интернаттары салынды. Мемлекеттік тілге осындай ауқымды бетбұрыстың нәтижесінде қазіргі таңда облыстағы қазақ балаларының 62 пайызы өз ана тілдерінде білім алып жүр. Ал бұдан жиырма жыл бұрын бұл көрсеткіш небары 25 пайызды құраған еді.
Облыстың денсаулық сақтау саласында да Тәуелсіздік жылдары өміршең өзгерістер болды. Елбасы бекіткен «100 мектеп, 100 аурухана» бағдарламасы аясында Петропавл қаласында 2009 жылы осы заманғы Қан орталығы, 2010 жылы ауысымына 500 науқасты қабылдайтын жаңа емхана құрылысы аяқталып, тұрғындарға қызмет көрсете бастады. 2007 жылы Ақжар ауданының орталығы – Талшық ауылында күніне 200 адамды қабылдайтын емханасы және 100 төсек-орны бар, заманауи құрал-жабдықтар орнатылған орталық аурухана тұрғындар игілігіне берілді. 2009 жылы облыс орталығындағы №2 аурухананың жанынан кардиологиялық орталық ашылып, онда жергілікті дәрігерлер жүрекке ашық ота жасау ісін қолға алды. 20 жыл ішінде Петропавл қаласы мен аудандарда тағы басқа бірқатар емдеу-алдын алу мекемелері салынып, іске қосылды.
2003 жылдан бері өзара ынтымақтастық туралы келісімге сәйкес Түмен облысының кардиолог-дәрігерлері Петропавлға келіп, Солтүстік Қазақстан облысының туа біткен жүрек ауруларына шалдыққан сәбилеріне ота жасап келеді. Қымбат тұратын отаның құны облыстық бюджеттен бөлінген қыруар қаржы есебінен төленеді. Осылайша сегіз жыл ішінде 464 баланы ажалдан арашалап қалған түмендік хирургтердің жетекшісі, Түмен облыстық клиникалық ауруханасының бөлімше меңгерушісі, профессор Кирилл Горбатиков халықтар арасындағы достық пен ынтымақтастықты нығайтуға сіңірген елеулі еңбегі үшін Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен «Шапағат» медалімен марапатталды.
Өткен жылы Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін енгізу аясында 12 орталық аудандық аурухананы облыстық ауруханамен байланыстыратын телемедицина желісі іске қосылды. Былтыр Тайынша орталық аудандық ауруханасы негізінде еліміздің орталық аудандық ауруханалары бас дәрігерлерінің біліктілігін арттыру жөніндегі республикалық оқу-әдістемелік орталығының ашылуы да өңіріміздің денсаулық сақтау саласында өнеге тұтарлықтай өзгерістер аз еместігін көрсетеді.
Өңірімізде денсаулық сақтау саласы мамандарының жетіспеушілігі мәселесін шешу мақсатымен еліміздің жоғары медициналық оқу орындарымен тығыз байланыс орнатылып, олардың түлектерімен келісім-шарттар жасалуда. Шақырумен келген дәрігерлердің бәріне көтермеақы төлеу, баспанамен қамтамасыз ету жолға қойылды. Соның нәтижесінде былтырғы жылы ғана облысымызға 68 жас маман келіп, жергілікті емдеу мекемелеріне жұмысқа орналасты. Петропавлда өткен жылы медицина кадрлары үшін 80 пәтерлі «Дәрігерлер үйі» салынып, пәтер кезегінде тұрған ақ халатты абзал жандар қоныс тойын тойлады.
Мәдениет саласында да көңіл толарлықтай ілгерілеушілік бар. 2000 жылы құрылған Сәбит Мұқанов атындағы облыстық қазақ сазды-драма театры бір кезде кенже қалған ұлттық өнерімізді жаңа биікке көтеріп, ана тіліміз бен ділімізді, асыл адамгершілік құндылықтарымызды дәріптейтін қарашаңырағымызға айналды. Бұл өнер ордасының салтанатты ашылу рәсіміне ұлы жазушының 100 жылдық мерейтойына арнайы келген Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, көк лентасын қиғанын театр ұжымы орынды мақтаныш тұтады.
2008 жылғы 21 тамызда Петропавлда тәуелсіз еліміздің тарихындағы айтулы мәдени оқиға болды. Осы күні Президентіміз облысымызға қызмет бабындағы сапармен келіп, өзінің тікелей тапсырмасымен республикалық “Мәдени мұра” бағдарламасы бойынша қыруар қаржы бөлгізіп, қалпына келтірткен “Абылайдың ақ үйі” мұражай кешенін ашып, жиналған жұртшылық алдында тебірене сөз сөйледі. “Біз бүгінде өз Тәуелсіздігіміздің арқасында көптеген батырларымыз бен тарихта аты қалған тұлғаларға арнап ескерткіштер салып келеміз. Солардың ішіндегі бірегейі, әрине, Абылай хан резиденциясы екені даусыз. Қаланың тамаша жерінде орналасқан мұражай кешені тұрғындардың көзайымына айналары сөзсіз”, деді Елбасымыз.
Қазір Абылайдың ақ үйі тек солтүстікқазақстандықтардың ғана емес, республикамыздың барлық аймақтарынан, сондай-ақ таяу және алыс шетелдерден ағылып келіп жататын қадірлі қонақтар да іздеп барып, тағзым ететін киелі орынға айналды.
Тәуелсіздік жылдары Кеңес өкіметі тұсындағы саяси қуғын-сүргін құрбаны болған аса көрнекті ақын жерлесіміз Мағжан Жұмабаевтың есімін мәңгі есте қалдыру, артында қалған бай мұрасын кеңінен насихаттау шаралары жүзеге асырылды. Петропавл қаласы мен ұлы ақынның туған жері – Сарытомар ауылында ескерткіштер орнатылды. Булаев ауданына Мағжан Жұмабаев есімі беріліп, осы аудан орталығы – Булаево қаласында да ақынға ескерткіш қойылды. Облыс орталығының бір кең көшесі де ұлы бабамыздың атында.
М.Жұмабаевпен қатар, Қожаберген жырау, Батыр Баян, Шал ақын, Тоқсан би, Шоқан Уәлиханов, Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Иван Шухов, Жәлел Қизатов, Евней Бөкетов, Мұрат Айтқожин, Есләм Зікібаев, Аяған Шәжімбаев сынды даңқты жерлестеріміздің де есімдерін мәңгі есте қалдыру, әдеби және ғылыми мұраларын насихаттау шаралары атқарылып, мерейтойлары лайықты атап өтілді.
Ана тіліміздің қолданыс аясын кеңейту, ұлттық құндылықтарымызды кеңінен насихаттау мақсатында 2008 жылдан бастап, барлық аудандарда дербес қазақ газеттері шығарылу үстінде.
Өңір тұрғындарының санын ұлғайту мақсатында Елбасымыз белгілеген квота бойынша шетелдерден атажұртқа оралған ағайындарды көбірек қабылдап, жайлы қоныстарға орналастыруға күш салудамыз. Оралмандарды қабылдаудың өңірлік бағдарламасын жасап, оларға қажетті тұрғын үйлерді жергілікті бюджет есебінен салуды қолға алдық. Мұндай баспанаға ие болған отандастарымыз квота бойынша алған қаржыларын басқа мұқтаждықтарына жұмсайды. Облыс орталығына жақын жерде алыстан келген ағайындарға арналған жаңа Бәйтерек ауылы бой көтерді. Мұнда Президентіміз бекіткен “Нұрлы көш” бағдарламасы бойынша өткен жылы 140 тұрғын үй салынып, атамекенге бет бұрған отандастар игілігіне берілді.
Облысымыздағы демографиялық жағдайды жақсарту мақсатымен өткен жылғы 1 қыркүйектен бастап өңірлік «Ұрпақ қоры» бағдарламасын жүзеге асыра бастадық. Бұл бағдарлама бойынша былтыр төртінші және одан көп сәби дүниеге келген 155 отбасындағы әрбір балаға екінші деңгейлі банктен арнаулы депозиттер ашылып, олардың әрқайсысына 160 айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі (былтыр ол 226 мың теңгені құрады) қаражат салынды. Бұл қаржылай көмекті балалар кәмелет жасына толғаннан кейін банктік өсімімен қоса алып, өз болашақтарының жолына жұмсайтын болады. Осы жаңа жобаның игілігін әдетте отбасындағы бала санын шектеуді құп көрмейтін, атамекенге оралып жатқан ағайындар да көретіні айқын.
20 жыл ішінде туған елімізбен бірге жаңарған Қызылжар өңірі тұрғындарының әл-ауқаты жылдан жылға артып келе жатқандығын айғақтайтын деректер аз емес: облыстағы жұмыссыздар саны 2010 жылы 2001 жылғыға қарағанда 17,1 мың адамға, немесе 56,3 пайызға азайды. Тұрғындардың жан басына шаққандағы ақшалай табысы 5,4 есе артты. Осы кезеңде жеке меншіктегі жеңіл автокөліктер саны 2 есеге көбейіп, әр 100 адамға 13 «темір тұлпар» бұйырды. Өңірдегі елді мекендердің барлығы телефон байланысымен қамтамасыз етілді. Интернет желісіне қосылған абоненттер саны кейінгі 5 жылда 5,1 есе артып, 39,7 мыңға жетті. Облыс орталығында тұратын мүгедектердің қала ішінде қиындық көрмей жүріп-тұруы үшін тегін «Әлеуметтік такси» қызметі ашылды. Петропавл мен барлық аудан орталықтарында мұқтаж жандарға дәрі-дәрмектер арзан бағамен сатылатын «Әлеуметтік дәріханалар» ұйымдастырылды. Қалада да, ауылда да бау-бақша, көкөніс өсіруге ниет білдіргендерге жер телімдерін бөлгізіп, барынша қолайлы жағдай туғыздық. Бескөл ауылы мен Петропавл қаласының арасы жақын, әрі жолаушылар жиі қатынайтындығын ескеріп, көпшіліктің көптен бергі өтінішіне орай облыс орталығындағы бір троллейбус бағытын ұзартып, электр желісінсіз жүретін осы заманғы «Дуобус» көліктерін іске қостық.
Тәуелсіздік жылдары саламатты өмір салтын орнықтыру, спорт пен денешынықтыру саласын дамыту бағытында да қыруар істер тындырылды. Әсіресе, біздің өңірде онша көңіл бөлінбей, кенже қалып келген ұлттық спорт түрлеріне айрықша назар аударыла бастады.
Қазақстанның «Солтүстік қақпасы» атанған Петропавл қаласының қазіргі келбеті де бұрынғыдан әлдеқайда ажарлы. Ару Астанамызға қарап бой түзеген облыс орталығының – ХІХ ғасырдағы көпестер мен дворяндардың айрықша сәулетті үйлері көрік берген сауда-саттық қаласының тарихи ерекшелігін сақтай отырып, қазіргі заман талабына сай көркейтуге күш салудамыз. Тәуелсіздік жылдары мемлекеттік тұрғын үй құрылысы бағдарламасының аясында мұнда жаңа да көркем шағын аудандар пайда болды. Бұрынғы Ленин атындағы орталық көше Қазақстан Конституциясы көшесі болып өзгертіліп, ақ өрнектас төселіп, сәнді орындықтар қойылып, әдемі шамдар орнатылып, әсем гүлдер егіліп, сұлулана түсті. Өзге көшелер де жөнделіп, көркейтіліп, түгел жарықтандырылды. Қаланың орталық алаңында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздеріне арналған сәулеттік композиция бой көтерді. Абылай хан мен Мағжаннан басқа, Қарасай мен Ағынтай батырларға, Абай мен Пушкинге, Үкілі Ыбырайға, Ғабит Мүсіреповке, Евней Бөкетовке ескерткіш қойылды. Бұрынғы НКВД мекемесі орналасқан жерге саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған монумент тұрғызылды. Ауған соғысына қатысушыларға белгітас қойылды. Жаңартылған облыстық тарихи-өлкетану мұражайының қабырғасына қазақ және орыс халықтары достығының символына айналған Шоқан Уәлиханов пен Федор Достоевскийдің барельефі орнатылды.
Ұлы Жеңістің 65 жылдығы қарсаңында Петропавлдағы Жеңіс саябағын қайтадан жаңғыртып, қалалықтардың сүйікті демалыс орнына айналдырдық. Петропавлда жасақталған 314-ші атқыштар дивизиясының жауынгерлеріне ескерткіш орнаттық. Қалалық мәдениет және демалыс саябағы ішінде орнатылған Жеңіс стеласын да жаңарттық.
Ел өміріндегі айтулы мерекеге орай облыстағы барлық елді мекендерді одан әрі көркейту жұмыстары жүргізілуде. Бұл орайда облысымызда «20 игі іс» акциясы өріс алып, басшы азаматтар мен кәсіпкерлер, зиялы қауым өкілдері өздерінің туған ауылдарына барып, хал-қадерлерінше көмектерін тигізу үстінде. Мен болсам, ұлы Мағжанның Отаны – Сарытомар ауылына барып, өзімнің де кіндік қаным тамған атамекенімнің ажарын аша түсуге атсалыстым.
Осыдан 20 жыл бұрын ана тіліміздің жанашырларының ұйытқы болуының арқасында Петропавлдағы бір орыс мектебінің жанынан 15 баланың басын құраған алғашқы қазақ сыныбы әрең ашылған еді. Ал қазіргі таңда Қызылжар өңіріндегі қазақ мектептерінде ұлты басқа 312 оқушы өздерінің жүрек қалауымен мемлекеттік тілімізде білім алып жүр. Түрлері бөлек болғанымен, тілдері де, тілектері де бір болып өсіп келе жатқан жас ұрпақ өкілдері қазір әрқилы мәдени шаралар мен байқауларда Мағжан Жұмабаевтың «Мен жастарға сенемін!» атты өлеңін мәнерлеп жатқа оқуды ұнататындығы жиі байқалып жүр.
Елмен бірге жаңарған біздің Қызылжар өңірінде бүгінде ұлы Мағжан рухы, елдік пен бірлік рухы асқақтап тұр.
Серік БІЛӘЛОВ, Солтүстік Қазақстан облысының әкімі.
Халқымыз «Елу жылда ел жаңа» дегенмен, заманалар алмасқан зор өзгерістерге толы, ғасырға пара-пар 20 жыл ішінде жаңа да жасампаз мемлекетке айналған кең-байтақ елімізбен бірге біздің туған өңіріміз – Солтүстік Қазақстан облысы да жылдан жылға жаңарып, көркею үстінде. Мемлекет басшысының жыл сайынғы жолдауларын облыс жұртшылығы аса зор ынта-ықыласпен, ертеңгі күнге деген нық сеніммен қабыл алып, Президентіміз белгілеген жаңа міндеттерді орындауға бір кісідей жұмыла атсалысып келеді. Қуатты мемлекеттік қолдаудың, бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарған ынтымақ-бірліктің арқасында өңір экономикасын өркендетіп, әлеуметтік-мәдени саланы дамытуда елеулі жетістіктерге ие болдық.
Облысымыз кейінгі жылдары республика бойынша жиналатын дәнді дақылдар өнімінің 25 пайыздан астамын өндіруді дәстүрге айналдырды. Тоқсаныншы жылдардағы экономикалық құлдырау кезінде иесіз қалып, жусан басып кеткен мыңдаған гектар егістік алқаптар жаңа да жанашыр қожайындарын тауып, қайтадан айналымға енгізілді. Тәуелсіздік жылдары дәнді дақылдар алқабы 19 пайыздан астамға ұлғайтылып, 3,9 миллион гектарға дейін жеткізілді. Көктемгі жер өңдеу, тұқым себуден бастап өскіндерге күтім жасау, егін жинау жұмыстары, негізінен, өнімділігі жоғары әрі ысырапқа жол бермейтін жаңа техникалардың көмегімен сапалы атқарылады. Кейінгі бес жыл ішінде 6,5 мың бірліктен астам жаңа техника сатып алынды. Баяғыдай емес, орақ науқанына сырттан ешқандай көмек шақыртылмай, егін ору, астық тасу сияқты қауырт шаруалардың бәрі облыстың өз күшімен тындырылады. Егіншілік мәдениетін арттырудың арқасында солтүстікқазақстандық диқандар 2009 жылы рекордтық көрсеткішке қол жеткізді – дәнді дақылдардан гектар басы 16,6 центнерден өнім алып, 6,4 миллион тоннадан астам астық жинады. Ал былтырғы қуаңшылықты жылдың өзінде егін шығымдылығы гектарына 10,5 центнерден айналып, 4,1 миллион тонна өнім алынды. Бұл республика бойынша жиналған астықтың 31 пайызын құрады. 1,5 миллион тоннаға жуық сапалы астық экспортқа шығарылды. Диқандарымыз биылғы мерекелі жылы берекелі өнім алуға күш салу үстінде. Нарық талабына сәйкес майлы дақылдар егістігі көлемі де ұлғайтылуда.
Өңірімізде егіншілікпен қатар мал шаруашылығын өркендетуге, оның өнімдерін ұқсату ісін дамытуға да тиісінше назар аударылып келеді. Соңғы онжылдықта мал басы мен құс саны едәуір өсті. Облысымыз жан басына шаққанда сүт пен жұмыртқа өндіруден республика бойынша бірінші орынды, ал ет өндіруден екінші орынды еншіледі. Осы маңызды саланы одан әрі өркендетуде Президентіміздің биылғы Жолдауына сәйкес үстіміздегі жылы үлкен бетбұрыс басталды. Етті мал шаруашылығын дамытудың 2011 – 2015 жылдарға арналған өңірлік бағдарламасы жасалып, 10 мың бас мал бордақылау алаңдарын, 4 мың бас репродуктор-шаруашылықтарды және 12100 бас мал өсіретін фермерлік шаруашылықтарды құру қолға алынды. Осылайша ата кәсібімізді бұрынғыдан да қарқынды дамытатын кез туды.
Бұл орайда өңірімізде кейінгі жылдары жинақталған, назар аударарлықтай оң тәжірибелер бар. Қызылжар ауданындағы Қазақстанның Еңбек Ері Геннадий Зенченко басқаратын “Зенченко және К” командиттік серіктестігінде қанатқақты жоба жүзеге асырылып, Канададан әкелінген 800 бас сиырға арналған сүт кешені іске қосылды. Мұндағы әр сауын сиырдан жылына 7 мың литрдей сүт сауылады. Бұл кешенді өңірге жұмыс сапары барысында Елбасы аралап көріп: «Бұл – болашақтың кешені» деп атап, тың бастаманың табысты іске асырылғанына ризашылығын білдірді. Осыған ұқсас, 1000 басқа арналған озық сүт кешенін Тайынша ауданындағы “Тайынша-Астық” жауапкершілігі шектеулі серіктестігі (ЖШС) де салып, іске қосты. Жаңадан салынған «Баско» ЖШС-нің 50 бас шошқа кешені мен Петропавл бройлер фабрикасы да азық-түлік молшылығын жасауға өз үлестерін қосуда.
Мал өсіргісі келетін ауыл тұрғындарына алдағы уақытта барынша жағдай туғызылатын болады. Осы ретте Елбасымыздың ел тарихындағы аласапыран замандарда дүниежүзіне тарыдай шашылып кеткен отандастарымызды Қазақстанға қайтып оралуға шақырған үндеуіне үн қосып, Тәуелсіздік жылдары атамекенге қоныс аударып, өңіріміздегі төрт түлік мал басын көбейтуге аянбай атсалысып жүрген айыртаулық Жаңабай Пірманов, ақжарлық Төлеу Ахмутдинов сынды іскер азаматтар өнегесі өзгелерге ой салса игі.
Бұрынғы Кеңес Одағының қорғаныс өнеркәсібінің Петропавл қаласында орналасқан ірі зауыттары тоқсаныншы жылдардың басында тапсырыс күрт азайғандықтан, мыңдаған еңбеккерлері қысқартуға ілігіп, жабылуға шақ қалған еді. “Орнында бар оңалар” демекші, Тәуелсіздік жылдары олардың да жағдайлары түзелді. Жас мемлекетіміздің жан-жақты қолдауымен қарудың орнына бейбіт өнімдер шығаруға қайта бейімделген бұл кәсіпорындар өз өндірістерін жылдан жылға кеңейтіп, айтарлықтай табыстарға жетуде. Соңғы он жылда облысымыз бойынша өнеркәсіп өнімдерін шығару көлемі 46,7 пайызға ұлғайтылғандығы осының айғағы.
Жергілікті кәсіпорындар арасында, әсіресе, “ЗИКСТО” акционерлік қоғамы (АҚ) жаңашылдық танытып, “Қазақстан темір жолы” ұлттық компаниясы үшін 2008 жылы алғаш рет 30 жүк вагонын жасап шығарды. Осы жөніндегі тапсырыс көлемі былтыр 600 вагонға дейін ұлғайтылып, ол абыроймен атқарылды. Ал “Киров атындағы зауыт” акционерлік қоғамы шетелдік серіктестерімен бірлесіп, сандық теледидар жабдықтарын жасауға кірісті. Тайынша ауданында 2010 жылы құрылған Қазақстан-Беларусь бірлескен кәсіпорыны – «СП КазБелАгроМаш» ЖШС бұрынғы мәшине-трактор жөндеу зауытының ғимаратын пайдаланып, жаңадан «Қызылжар – 1300» комбайндарын шығара бастады. Осы комбайнның алғашқы шығарылған үлгілерін Қызылжар өңіріне қызмет бабындағы сапармен келген Елбасы көріп, мақұлдап, оған «Қызылжар» атауын беруді ұсынған болатын.
Өңіріміздің өнеркәсіп саласының одан әрі өркендеуіне Президентіміз былтыр жариялаған үдемелі индустриялық-инновациялық даму бесжылдығы үлкен ықпалын тигізетініне сеніміміз зор. Қазақстанның Индустрияландыру картасына біздің облыс бойынша жалпы сомасы 27 миллиард теңгені құрайтын 13 инвестициялық жоба енгізілді. Былтырғы жылы өңірімізде 13,8 миллиард теңге сомасындағы 10 жоба жүзеге асырылып, 631 жұмыс орны құрылды.
Мәшине жасау саласы кәсіпорындарының ішінде жаңашылдығымен танылған «ЗИКСТО» АҚ индустриялық дамудың жаңа бағытын игеруге де батыл қадам жасады. Бұл зауыт былтыр еліміздегі мол сұранысты ескере отырып, астық тасымалдайтын жабық вагон-хопперлер мен контейнер тасығыштарды шығаруға кірісті.
Үстіміздегі жылы жалпы сомасы 13 миллиард теңгенің 3 жобасын жүзеге асыру жалғастырылуда. Олардың ішінде, әсіресе, Айыртау ауданындағы Сырымбет кен орынын игерудің келешегі зор.
Ғабит Мүсірепов атындағы ауданда Новоишим май өңдеу зауытын қайта құру жобасы іске асырылуда. Оған қажетті осы заманғы жабдықтарды жеткізуші неміс компаниясы жүргізіп жатқан жаңарту жұмысының былтырғы бірінші кезеңінің нәтижесінде кәсіпорын жылына 46,2 мың тонна өсімдік майын және 85,8 мың тонна күнжара майын шығару мүмкіндігіне ие болды. Зауыт қуаты алдағы уақыта қазіргіден де еселеп арттырылмақшы.
Облыс орталығы тұрғындарын көкөніспен жеткілікті қамтамасыз ету мақсатында Петропавл қаласында «Наурыз – 2030» ЖШС-нің жылыжай кешені жаңартылу үстінде. Өткен жылы осында көкөніс дақылдарының көлемін екі есе ұлғайтып, тамшылатып суару технологиясын енгізудің арқасында 1738,8 тонна қырыққабат, сәбіз, қияр, қызанақ, картоп өнімдері жиналды. Жоба толық жүзеге асырылғанда мұнда жылына 3,4 мың тонна көкөніс пен 1 мың тонна картоп өндіріліп, қалалықтар дастарқанына қолжетімді бағамен жөнелтілетін болады.
Өңірімізде Тәуелсіздік мерекесі жылы тағы бірқатар жаңа кәсіпорындар құрылысы аяқталып, пайдалануға берілмекші. Қызылжар ауданында органикалық-минералды тыңайтқыштар өндіретін «Биоплант Флора» зауыты, Петропавл қаласында газ баллондарын жасайтын зауыт, Ғабит Мүсірепов атындағы ауданда шөлмекке құйылған ауыз су шығаратын цех, Есіл ауданында макарон кешені, Аққайың және Жамбыл аудандарында жаңа элеваторлар іске қосылып, жаңадан жүздеген жұмыс орындары ашылады.
Елбасымыздың шағын және орта бизнесті өркендетуге ұдайы назар аударып, жан-жақты қолдау көрсетуінің нәтижесінде облысымызда жеке кәсіпкерлер қатары қалыңдай түсуде. Өңір экономикасының нақты секторындағы шағын кәсіпорындар саны 1999 жылғыға қарағанда 10,3 пайызға көбейді. Оларда қазір 32 мың адам жемісті еңбек етіп, өз отбасыларын асырап отыр, бұл көрсеткіш те он жыл ішінде екі еседей ұлғайтылды. Ал шағын кәсіпорындар шығарған өнім мен көрсеткен қызмет көлемі осы кезеңде 12 есеге өсіп, былтырғы жылы 85 миллиард теңгеден асты.
2002-2010 жылдарға арналған ұзақ мерзімді «Ауыз су» салалық бағдарламасын орындау үшін ел қазынасынан 15 миллиард теңге, жергілікті бюджеттен 2,5 миллиард теңге қаржы бөлінді. Бұл игілікті іске Азия Даму банкі 1,5 миллиард теңге және облысымыздың шаруашылық жүргізуші субъектілері 96 миллион теңге қаржы қосты. Нәтижесінде Қызылжар өңіріндегі жалпы саны 111 мыңнан астам адам тұратын 145 елді мекенге таза ауыз су берілді және 194 мың тұрғыны бар 122 елді мекенді сумен қамтамасыз ету жақсартылды. Елбасының биылғы Жолдауына сәйкес «Ақ бұлақ» бағдарламасы бойынша Қызылжар өңіріндегі әлі де мұқтаждық көріп отырған ауылдардың тұрғындарын таза ауыз сумен қамтамасыз ету ісі одан әрі жалғастырылатын болады.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарындағы экономикалық қиыншылықтардың салдарынан өңіріміздегі тұрғын үй құрылысы құлдырап кеткен болса, 2003 жылдан бастап бұл салада да қайта өрлеу басталды. 2005 жылдан бастап, жүзеге асырылған тұрғын үй құрылысын дамытудың мемлекеттік бағдарламасының нәтижесінде ондаған жылдар бойы пәтер кезегінде тұрған мыңдаған адам баспана мәселесін шешіп, қуанышқа бөленді. Өткен жылы ғана облысымызда қаржыландырудың барлық көздері бойынша жалпы алаңы 104 мың шаршы метрді құрайтын 1059 пәтер салынып, пайдалануға берілді. Бұл 2000 жылғымен салыстырғанда 7 еседей көп.
1997 жылы Петропавлда Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Ішкі әскерлері жоғары әскери училищесінің ашылуы Елбасымыздың тәуелсіз еліміздің іргесін бекіту, қоғамдық тәртіпті нығайту мақсатын көздеген кемел шешімі еді. Еліміздің ішкі әскері үшін жоғары білімді офицер кадрларын даярлайтын бірден-бір әскери оқу орнына Жауынгерлік туды ел Президенті, Қарулы Күштердің Жоғарғы Бас қолбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев өз қолымен салтанатты жағдайда тапсырған болатын.
Петропавлда еліміз Тәуелсіздік алғанға дейін жалғыз-ақ қазақ мектеп-интернаты жұмыс істеген болса, қазір балаларды ана тілімізде оқытатын орта білім мекемелерінің саны алтыға жетті. Олардың екеуі – 360 орындық классикалық гимназия мен 1100 орындық мектеп-гимназия Тәуелсіздік жылдары салынып, пайдалануға берілген сәулетті ғимараттарға орналасқан. Облыс орталығында 2006 жылы ашылған, дарынды балаларға арналған қазақ-түрік лицей-интернатының шәкірттері де мемлекеттік тілді меңгерумен қатар, орыс, ағылшын, түрік тілдерін де үйрену үстінде. Бұған қоса, 2008 жылдан бастап қаладағы бос орындар бар орыс мектептерінің жанынан қазақ сыныптары мен шағын орталықтарды жаппай ашқыза бастадық.
Кеңес өкіметі тұсындағы солақай саясаттың салдарынан облысымыздағы 94 қазақ ауылында жабылып тынып, орыс тілінде оқытуға көшірілген қазақ мектептері тәуелсіздік жылдарында түгелдей қалпына келтірілді. Қазақ мектептері бұрын ешқашан болмаған аудан орталықтарының барлығында да ана тілімізде оқытатын орта білім беру мекемелері ашылды. Тимирязев, Мамлют, Жамбыл, Қызылжар аудандарында сәулетті де қазіргі заман талаптарына толық сәйкес жабдықталған жаңа қазақ мектептері мен мектеп-интернаттары салынды. Мемлекеттік тілге осындай ауқымды бетбұрыстың нәтижесінде қазіргі таңда облыстағы қазақ балаларының 62 пайызы өз ана тілдерінде білім алып жүр. Ал бұдан жиырма жыл бұрын бұл көрсеткіш небары 25 пайызды құраған еді.
Облыстың денсаулық сақтау саласында да Тәуелсіздік жылдары өміршең өзгерістер болды. Елбасы бекіткен «100 мектеп, 100 аурухана» бағдарламасы аясында Петропавл қаласында 2009 жылы осы заманғы Қан орталығы, 2010 жылы ауысымына 500 науқасты қабылдайтын жаңа емхана құрылысы аяқталып, тұрғындарға қызмет көрсете бастады. 2007 жылы Ақжар ауданының орталығы – Талшық ауылында күніне 200 адамды қабылдайтын емханасы және 100 төсек-орны бар, заманауи құрал-жабдықтар орнатылған орталық аурухана тұрғындар игілігіне берілді. 2009 жылы облыс орталығындағы №2 аурухананың жанынан кардиологиялық орталық ашылып, онда жергілікті дәрігерлер жүрекке ашық ота жасау ісін қолға алды. 20 жыл ішінде Петропавл қаласы мен аудандарда тағы басқа бірқатар емдеу-алдын алу мекемелері салынып, іске қосылды.
2003 жылдан бері өзара ынтымақтастық туралы келісімге сәйкес Түмен облысының кардиолог-дәрігерлері Петропавлға келіп, Солтүстік Қазақстан облысының туа біткен жүрек ауруларына шалдыққан сәбилеріне ота жасап келеді. Қымбат тұратын отаның құны облыстық бюджеттен бөлінген қыруар қаржы есебінен төленеді. Осылайша сегіз жыл ішінде 464 баланы ажалдан арашалап қалған түмендік хирургтердің жетекшісі, Түмен облыстық клиникалық ауруханасының бөлімше меңгерушісі, профессор Кирилл Горбатиков халықтар арасындағы достық пен ынтымақтастықты нығайтуға сіңірген елеулі еңбегі үшін Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен «Шапағат» медалімен марапатталды.
Өткен жылы Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесін енгізу аясында 12 орталық аудандық аурухананы облыстық ауруханамен байланыстыратын телемедицина желісі іске қосылды. Былтыр Тайынша орталық аудандық ауруханасы негізінде еліміздің орталық аудандық ауруханалары бас дәрігерлерінің біліктілігін арттыру жөніндегі республикалық оқу-әдістемелік орталығының ашылуы да өңіріміздің денсаулық сақтау саласында өнеге тұтарлықтай өзгерістер аз еместігін көрсетеді.
Өңірімізде денсаулық сақтау саласы мамандарының жетіспеушілігі мәселесін шешу мақсатымен еліміздің жоғары медициналық оқу орындарымен тығыз байланыс орнатылып, олардың түлектерімен келісім-шарттар жасалуда. Шақырумен келген дәрігерлердің бәріне көтермеақы төлеу, баспанамен қамтамасыз ету жолға қойылды. Соның нәтижесінде былтырғы жылы ғана облысымызға 68 жас маман келіп, жергілікті емдеу мекемелеріне жұмысқа орналасты. Петропавлда өткен жылы медицина кадрлары үшін 80 пәтерлі «Дәрігерлер үйі» салынып, пәтер кезегінде тұрған ақ халатты абзал жандар қоныс тойын тойлады.
Мәдениет саласында да көңіл толарлықтай ілгерілеушілік бар. 2000 жылы құрылған Сәбит Мұқанов атындағы облыстық қазақ сазды-драма театры бір кезде кенже қалған ұлттық өнерімізді жаңа биікке көтеріп, ана тіліміз бен ділімізді, асыл адамгершілік құндылықтарымызды дәріптейтін қарашаңырағымызға айналды. Бұл өнер ордасының салтанатты ашылу рәсіміне ұлы жазушының 100 жылдық мерейтойына арнайы келген Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, көк лентасын қиғанын театр ұжымы орынды мақтаныш тұтады.
2008 жылғы 21 тамызда Петропавлда тәуелсіз еліміздің тарихындағы айтулы мәдени оқиға болды. Осы күні Президентіміз облысымызға қызмет бабындағы сапармен келіп, өзінің тікелей тапсырмасымен республикалық “Мәдени мұра” бағдарламасы бойынша қыруар қаржы бөлгізіп, қалпына келтірткен “Абылайдың ақ үйі” мұражай кешенін ашып, жиналған жұртшылық алдында тебірене сөз сөйледі. “Біз бүгінде өз Тәуелсіздігіміздің арқасында көптеген батырларымыз бен тарихта аты қалған тұлғаларға арнап ескерткіштер салып келеміз. Солардың ішіндегі бірегейі, әрине, Абылай хан резиденциясы екені даусыз. Қаланың тамаша жерінде орналасқан мұражай кешені тұрғындардың көзайымына айналары сөзсіз”, деді Елбасымыз.
Қазір Абылайдың ақ үйі тек солтүстікқазақстандықтардың ғана емес, республикамыздың барлық аймақтарынан, сондай-ақ таяу және алыс шетелдерден ағылып келіп жататын қадірлі қонақтар да іздеп барып, тағзым ететін киелі орынға айналды.
Тәуелсіздік жылдары Кеңес өкіметі тұсындағы саяси қуғын-сүргін құрбаны болған аса көрнекті ақын жерлесіміз Мағжан Жұмабаевтың есімін мәңгі есте қалдыру, артында қалған бай мұрасын кеңінен насихаттау шаралары жүзеге асырылды. Петропавл қаласы мен ұлы ақынның туған жері – Сарытомар ауылында ескерткіштер орнатылды. Булаев ауданына Мағжан Жұмабаев есімі беріліп, осы аудан орталығы – Булаево қаласында да ақынға ескерткіш қойылды. Облыс орталығының бір кең көшесі де ұлы бабамыздың атында.
М.Жұмабаевпен қатар, Қожаберген жырау, Батыр Баян, Шал ақын, Тоқсан би, Шоқан Уәлиханов, Ақан сері, Үкілі Ыбырай, Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Иван Шухов, Жәлел Қизатов, Евней Бөкетов, Мұрат Айтқожин, Есләм Зікібаев, Аяған Шәжімбаев сынды даңқты жерлестеріміздің де есімдерін мәңгі есте қалдыру, әдеби және ғылыми мұраларын насихаттау шаралары атқарылып, мерейтойлары лайықты атап өтілді.
Ана тіліміздің қолданыс аясын кеңейту, ұлттық құндылықтарымызды кеңінен насихаттау мақсатында 2008 жылдан бастап, барлық аудандарда дербес қазақ газеттері шығарылу үстінде.
Өңір тұрғындарының санын ұлғайту мақсатында Елбасымыз белгілеген квота бойынша шетелдерден атажұртқа оралған ағайындарды көбірек қабылдап, жайлы қоныстарға орналастыруға күш салудамыз. Оралмандарды қабылдаудың өңірлік бағдарламасын жасап, оларға қажетті тұрғын үйлерді жергілікті бюджет есебінен салуды қолға алдық. Мұндай баспанаға ие болған отандастарымыз квота бойынша алған қаржыларын басқа мұқтаждықтарына жұмсайды. Облыс орталығына жақын жерде алыстан келген ағайындарға арналған жаңа Бәйтерек ауылы бой көтерді. Мұнда Президентіміз бекіткен “Нұрлы көш” бағдарламасы бойынша өткен жылы 140 тұрғын үй салынып, атамекенге бет бұрған отандастар игілігіне берілді.
Облысымыздағы демографиялық жағдайды жақсарту мақсатымен өткен жылғы 1 қыркүйектен бастап өңірлік «Ұрпақ қоры» бағдарламасын жүзеге асыра бастадық. Бұл бағдарлама бойынша былтыр төртінші және одан көп сәби дүниеге келген 155 отбасындағы әрбір балаға екінші деңгейлі банктен арнаулы депозиттер ашылып, олардың әрқайсысына 160 айлық есептік көрсеткіш мөлшеріндегі (былтыр ол 226 мың теңгені құрады) қаражат салынды. Бұл қаржылай көмекті балалар кәмелет жасына толғаннан кейін банктік өсімімен қоса алып, өз болашақтарының жолына жұмсайтын болады. Осы жаңа жобаның игілігін әдетте отбасындағы бала санын шектеуді құп көрмейтін, атамекенге оралып жатқан ағайындар да көретіні айқын.
20 жыл ішінде туған елімізбен бірге жаңарған Қызылжар өңірі тұрғындарының әл-ауқаты жылдан жылға артып келе жатқандығын айғақтайтын деректер аз емес: облыстағы жұмыссыздар саны 2010 жылы 2001 жылғыға қарағанда 17,1 мың адамға, немесе 56,3 пайызға азайды. Тұрғындардың жан басына шаққандағы ақшалай табысы 5,4 есе артты. Осы кезеңде жеке меншіктегі жеңіл автокөліктер саны 2 есеге көбейіп, әр 100 адамға 13 «темір тұлпар» бұйырды. Өңірдегі елді мекендердің барлығы телефон байланысымен қамтамасыз етілді. Интернет желісіне қосылған абоненттер саны кейінгі 5 жылда 5,1 есе артып, 39,7 мыңға жетті. Облыс орталығында тұратын мүгедектердің қала ішінде қиындық көрмей жүріп-тұруы үшін тегін «Әлеуметтік такси» қызметі ашылды. Петропавл мен барлық аудан орталықтарында мұқтаж жандарға дәрі-дәрмектер арзан бағамен сатылатын «Әлеуметтік дәріханалар» ұйымдастырылды. Қалада да, ауылда да бау-бақша, көкөніс өсіруге ниет білдіргендерге жер телімдерін бөлгізіп, барынша қолайлы жағдай туғыздық. Бескөл ауылы мен Петропавл қаласының арасы жақын, әрі жолаушылар жиі қатынайтындығын ескеріп, көпшіліктің көптен бергі өтінішіне орай облыс орталығындағы бір троллейбус бағытын ұзартып, электр желісінсіз жүретін осы заманғы «Дуобус» көліктерін іске қостық.
Тәуелсіздік жылдары саламатты өмір салтын орнықтыру, спорт пен денешынықтыру саласын дамыту бағытында да қыруар істер тындырылды. Әсіресе, біздің өңірде онша көңіл бөлінбей, кенже қалып келген ұлттық спорт түрлеріне айрықша назар аударыла бастады.
Қазақстанның «Солтүстік қақпасы» атанған Петропавл қаласының қазіргі келбеті де бұрынғыдан әлдеқайда ажарлы. Ару Астанамызға қарап бой түзеген облыс орталығының – ХІХ ғасырдағы көпестер мен дворяндардың айрықша сәулетті үйлері көрік берген сауда-саттық қаласының тарихи ерекшелігін сақтай отырып, қазіргі заман талабына сай көркейтуге күш салудамыз. Тәуелсіздік жылдары мемлекеттік тұрғын үй құрылысы бағдарламасының аясында мұнда жаңа да көркем шағын аудандар пайда болды. Бұрынғы Ленин атындағы орталық көше Қазақстан Конституциясы көшесі болып өзгертіліп, ақ өрнектас төселіп, сәнді орындықтар қойылып, әдемі шамдар орнатылып, әсем гүлдер егіліп, сұлулана түсті. Өзге көшелер де жөнделіп, көркейтіліп, түгел жарықтандырылды. Қаланың орталық алаңында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік рәміздеріне арналған сәулеттік композиция бой көтерді. Абылай хан мен Мағжаннан басқа, Қарасай мен Ағынтай батырларға, Абай мен Пушкинге, Үкілі Ыбырайға, Ғабит Мүсіреповке, Евней Бөкетовке ескерткіш қойылды. Бұрынғы НКВД мекемесі орналасқан жерге саяси қуғын-сүргін құрбандарына арналған монумент тұрғызылды. Ауған соғысына қатысушыларға белгітас қойылды. Жаңартылған облыстық тарихи-өлкетану мұражайының қабырғасына қазақ және орыс халықтары достығының символына айналған Шоқан Уәлиханов пен Федор Достоевскийдің барельефі орнатылды.
Ұлы Жеңістің 65 жылдығы қарсаңында Петропавлдағы Жеңіс саябағын қайтадан жаңғыртып, қалалықтардың сүйікті демалыс орнына айналдырдық. Петропавлда жасақталған 314-ші атқыштар дивизиясының жауынгерлеріне ескерткіш орнаттық. Қалалық мәдениет және демалыс саябағы ішінде орнатылған Жеңіс стеласын да жаңарттық.
Ел өміріндегі айтулы мерекеге орай облыстағы барлық елді мекендерді одан әрі көркейту жұмыстары жүргізілуде. Бұл орайда облысымызда «20 игі іс» акциясы өріс алып, басшы азаматтар мен кәсіпкерлер, зиялы қауым өкілдері өздерінің туған ауылдарына барып, хал-қадерлерінше көмектерін тигізу үстінде. Мен болсам, ұлы Мағжанның Отаны – Сарытомар ауылына барып, өзімнің де кіндік қаным тамған атамекенімнің ажарын аша түсуге атсалыстым.
Осыдан 20 жыл бұрын ана тіліміздің жанашырларының ұйытқы болуының арқасында Петропавлдағы бір орыс мектебінің жанынан 15 баланың басын құраған алғашқы қазақ сыныбы әрең ашылған еді. Ал қазіргі таңда Қызылжар өңіріндегі қазақ мектептерінде ұлты басқа 312 оқушы өздерінің жүрек қалауымен мемлекеттік тілімізде білім алып жүр. Түрлері бөлек болғанымен, тілдері де, тілектері де бір болып өсіп келе жатқан жас ұрпақ өкілдері қазір әрқилы мәдени шаралар мен байқауларда Мағжан Жұмабаевтың «Мен жастарға сенемін!» атты өлеңін мәнерлеп жатқа оқуды ұнататындығы жиі байқалып жүр.
Елмен бірге жаңарған біздің Қызылжар өңірінде бүгінде ұлы Мағжан рухы, елдік пен бірлік рухы асқақтап тұр.
Серік БІЛӘЛОВ, Солтүстік Қазақстан облысының әкімі.
