Бірыңғай ақпараттық жүйе әлеуметтік қорғау және еңбек саласының қызметін жақсартады

Халыққа ұсынылатын әлеуметтік қызмет­тердің сапасы бүгінгі таңда ақпараттық қол­дау­мен тығыз байланысты. Халықтың хабардар болуы, мемлекеттік әлеуметтік қызметтер­дің қолжетімділігін және қызмет көрсетудің ашықтығын қамтамасыз ету, қағазбастылықты азайту және бюрократизмнің алдын алу, әлеуметтік жәрдемақыларды тағайындау және төлеу үдерісін жеделдету, әлеуметтік саланың дамуына мониторинг жүргізу мен болжауды жақсарту, әлеуметтік қатерлерді басқару тиімділігін оңтайландыру және арттыру – осының барлығы ақпараттық қолдаудың арқасында қол жеткізуге болатын мүмкіндіктер. Әлеуметтік қорғау және еңбек саласында ақпараттық-коммуникациялық техноло­гиялар­ды қолдану және оларды дамыту сала­ны реформалаумен қатар жүзеге асырылды. Халықты әлеуметтік қорғаудың жаңа үл­гісін жасау кезеңінде (зейнетақы жүйесін реформалау, жеңілдіктерді монетизациялау және халықтың 20 санатына арнаулы мемлекеттік жәрдемақыны енгізу) арнайы дерекқорларды құрып, жинақтаушы зейнетақы жүйесі мен міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін қоса алғанда, зейнетақылар мен мемлекеттік әлеу­меттік жәрдемақыларды тағайындау мен төлеу үдерісін автоматтандыру қажет болды. Осы орайда, Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне қарасты «Зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталық» РМҚК аясында зейнетақы жинақтарын алушылар мен салымшылардың, мүгедектердің, оралмандардың орталықтан­дырылған дерекқорлары, әлеуметтік сақтан­дыру жүйесінен төлемдерді тағайындаудың автоматтандырылған жүйесі құрылды. Зей­нетақы мен жәрдемақы алушылардың элек­трон­дық мұрағаты қалыптастырыла бастады. Ақпараттық қолдаудағы келесі қадам атаулы әлеуметтік көмек, балалар жәрдемақы­сы, тұрғын үй көмегі және жергілікті атқа­рушы органдардың шешімі бойынша көрсеті­летін әлеуметтік төлемдердің басқа да түрле­рін төлеу процесін ақпараттық қолдау жүйесін құру болды. Осы мақсатта бағдарламалық кешен әзір­леніп, жергілікті атқарушы органдарға берілді. Алайда бұл кешен жергілікті дерекқорларда ғана қолданылды. Әлеуметтік көмек алушы­лардың жергілікті дерекқорларының бытыраң­қылығы, ведомстволық жүйелердің жекелігі мен тұйықтығы қажетті деректерді орталық­тан жинақтауға бөгет болды. Мысалы, атаулы әлеуметтік көмек алуға өті­ніш берген адамның табысының динами­касы туралы деректерді кедергісіз алмасу жағ­дайында төлемдерді тағайындауды жаңартып отыру үшін тоқсан сайын әр түрлі ұйымдар­дан қажетті деректерді қағаз күйінде жинақ­тау, олар­ды куәландыру және уәкілетті орган­ға ұсы­­ну қажет болды. Бұған қосымша уақыт керек. Осыған орай министрлік әлеуметтік қорғау және еңбек саласының бірыңғай ақпараттық жүйесін (бұдан әрі – ӘҚЕСБАЖ) құру туралы шешім қабылдады. Сол арқылы әлеуметтік қорғау және еңбек саласындағы барлық ав­томатты ақпараттық жүйелердің өзара бай­ланыстыруы тиіс және олардың арасында жылдам ақпарат алмасу мүмкіндігін қамта­масыз етуі тиіс болды. Қазіргі уақытта еліміздің барлық өңірле­рінде ӘҚЕСБАЖ-дың мынадай ақпараттық кіші жүйелері енгізіліп, нақты уақыт режімінде қолданылып келеді: «Еңбек нарығы» ААЖ – еңбек нарығы мен жұмыспен қамтудың жай-күйі туралы жалпы­ұлттық дерекқор. Оған жұмыс берушілер мен салалық министрліктерден жекелеген өңірлер мен жалпы республика бойынша бос жұмыс орындары туралы, бұл бос орындарға орналасу үшін қажетті білім мен біліктілік талаптары жөніндегі ақпарат шоғырланады. Дерекқорда біліктілікті арттыру мүмкіндіктері мен шарт­тары, жұмысқа орналасуға көмек алу туралы мәліметтер де қамтылған. Бұл дерекқор Жұмыспен қамту 2020 бағ­дарламасын ақпараттық қолдауда және оның іске асырылуына мониторинг жүргізгенде маңызды құрал болмақ. «Шетелдік жұмыс күші» ААЖ – респуб­ликаның кәсіпорындарына шетелдік қызмет­керлерді тартатын жеке және заңды тұлғалар туралы, тартылатын қызметкерлердің білім деңгейі мен біліктілігі туралы, сондай-ақ жұмыс берушілерге рұқсат берудің ерекше шарттарының орындалуы туралы соңғы және нақты ақпаратты қамтитын дерекқор; «Е-собес» ААЖ – жергілікті деңгейде алушылар құрылымына мониторинг жүргізуді, талдау мен бағалауды қоса алғанда, атаулы әлеуметтік көмек пен арнаулы әлеуметтік қыз­меттерді көрсетумен байланысты іс-шара­ларды жоспарлау (болжау) және іске асыру бойынша жергілікті атқарушы органдардың функцияларын автоматтандыруға мүмкіндік беретін дерекқор; «Әлеуметтік көмек: АӘК, МБЖ» ААЖ әлеуметтік төлемдерді алушының әрқайсы­сын, оның отбасы құрамын, тұрғылықты жері мен жұмыс орнын, табысы мен отбасының қолындағы активтерді дер­бес есепке алуды қам­тамасыз етеді. Аталған жүйе Зей­нет­ақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталықтың ақ­па­раттық жүйесімен кіріктірілген, бұл әр түр­лі ұйым­дар мен мекемелерден қағаз жинап, тап­сыру машақатын ЗТМО-ның ақ­параттық жүйе­лерінен ақ­парат алумен алмасты­руға мүмкіндік берді. Оператор қандай да бір адам туралы деректерді енгізсе болғаны, 2-3 минут шамасында жәр­дем­ақының қандай түрін алу құқығы бар екенін анық­тауға бо­лады. Бұл ретте, ЗТМО-ның ақпа­рат­тық жүйелерімен байланыс арналары бойын­­ша бірнеше секунд ішінде өтініш беруші ұсынған ақпараттың дұрыстығы анық­талады; «Еңбекті қорғау және еңбек қауіпсіздігі» ААЖ нақты уақыт жағдайында еңбек жағ­дайларын, өндірістік жарақаттану динамика­сын, еңбек қатынастары мен еңбекті қорғау саласындағы заң бұзушылықтарды және оларды жоюды, еңбекті қорғау және еңбек қауіпсіздігінің заманауи стандарттарын енгізуді есепке алу мен мониторинг жүргізуге мүм­кіндік береді. Аталған автоматтандырылған жүйені пайдалану мемлекеттік еңбек инспек­торларының жұмысының анағұрлым ашық бо­луын қамтамасыз етеді және сыбайлас жем­қор­лық құқық бұзушылықтарының алдын алуға мүмкіндік береді. «Контакт-орталық» ақпараттық-анық­тама­­лық орталығы. Ол арқылы азаматтар телефон арқылы, ұялы байланыс, SMS және элек­тронды пошта, ресми сайт пен WEB, WАP пор­талдары арқылы әлеуметтік мәселелер бойынша ақпараттық қызметтерді тегін ала алады. Халықты жұмыспен қамту, жинақтаушы зей­нетақы жүйесін қоса алғанда, зейнет­ақы­мен және әлеуметтік қамсыздандыру, міндетті әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік көмек көрсету саласындағы мемлекеттік қызметтер­мен елімізде 6 млн.-нан астам адам немесе жалпы халық санының 40 пайызы қамтылды. Әлеуметтік қорғау және еңбек саласында­ғы ақпарат­тық қолдауды да­мытудың келесі кезеңінде қыз­меттерді Элек­трондық Үкі­мет порталы ар­қылы көр­сету жоспар­лан­ған. Салалық министрліктер үлгі дерекқорларын – жеке тұл­ғалардың дерекқорын, АХАЖ, денсаулық сақтау ақ­параттық жүйелерін үнемі жаңартып отырады. Бұл ақпараттық жүйелер­дің әлеуметтік қорғау және еңбек саласының дамуына тигізер әсері ұшан-теңіз. Пилоттық жобаларды енгізу кезеңінің өзінде әлеуметтік қызметкерлер ақпараттық технологияларды дамыту және таратудың қаншалықты маңызды екенін аң­ғарып отыр. Бұл ақпараттық техноло­гия­лар­дың дамып, жетілуіне ықпал етеді. Мұндай жүйе мемлекеттік қызметтерді алу үшін қажетті ақпараттар мен құжат­тарды жинақтауға кететін уақытты қыс­қарту­ға; осыған байланысты шығындарды азайтуға, қызметтерді халықтың тұрғы­лықты жерінде көрсетуге, әлеуметтік қызмет көрсетудің тиімділігін тұтастай арттыруға мол мүмкіндік береді. Тамара ДҮЙСЕНОВА, Еңбек және халықты әлеуметтік  қорғау министрлігінің жауапты хатшысы.