Жеке кітапхана жемісі

БАСТАПҚЫ БЕТ. Жиналған кітабы жоқ үйді көз алдыңызға елестетіп көріңізші. Оны жаны жоқ денеге теңеген екен бір дуалы ауыз. Ал аузы-мұрны қымбат жиһазға толы, бірақ бір кітабы жоқ үйден қандай әсер алар едіңіз? Шіріген жұмыртқаның иісі мүңкіп, кекірік атқызатынын байқапты тағы бір тұлға. Ал төрт қабырғасына түгелімен кітаптар сықай жиналған шаңырақтан имандылық жылуы мен жан шуағы төгіліп, көңіл марқайып, рух асқақтап, сабырлылық салтанат құрумен бірге ішкі дүниең саф таза ауамен жаңғырып, бейкүнә әлемге ұшып кеткендей әсерге бөленетінін жасырмапты. Бұл түйсіктің жай бір әсіре сөзбен шыланбағанын аңғарасыз. Шынында да кітабы көп үй өзгеше сәнімен көз қызықтырмай ма? Жаныңды нұрға бөлемей ме? Әрбіріне көз тоқтатқан сайын мысыңды басып, қайсысын қаларыңды білмей сасқалақтап, сүйіністі күйгелектікке салынатыныңды сезесің. Кітап әлемі – ой әлемі. Демек жеке кітапханасы бар үй ормандай ойымен бай әрі базарлы да назарлы, қызулы да қынулы, дәп бір білім теңізіндей көлкіп жатқан көк айдын. Желкенін керген қайығың білім жағалауына шыққанша беліңді талдырмас, лезде сырын алдырмас. Ең кереметі – тұмасынан тұнығына қанып білімнің, қол созым жердегі ләззатына күнде батарсың ілімнің... Әлқисса, жеке кітапхана жөніндегі әңгіменің бастапқы бетін ашайық... КІТАП ҚАЛАЙ ЖИНАЛАДЫ? Жан тілеуі қандай әрекетке де барғызады. Ықы­ласты іске тосқауыл жоқ. Кітап жинауды хобби етіп алғандар бар. Жаңа кітап көрсе, дегбірі қалмайды. Қашан таңсығы қолына түскенше тамақ ішуін ұмытады. Халық жазушысы Әзілхан Нұршайықов сөйткен. Он мыңнан астам кітап қоры бар жазу кабинетінде талай болғанбыз. Төрт қабырғасы сықап тұр. «Төлбасы» Жорж Сандтың екі томдық «Консуэло» кітабы болыпты. Ол кезде таңдаулы кітаптарға тек жазылым арқылы ғана қол жетеді. Халима жеңгей екеуі сағат 9-да ашылатын дүкен алдындағы кезекке таңғы 5-те тұратын көрінеді. Осы тәсілмен барлық классиктердің шығармаларын жи­нап­ты. Әзағаңның артында бай кітап мұрасы қалды. Әзірге сол күйінде иесіз, құлазып тұр. Түбі не болады? Балалары сақтай алса жақсы. Бір мәдени мекемеге, не жоғары оқу орнының иелігіне құнттап тапсырса рухани мұра сақталып, көптің ырыздығына айналар еді-ау. Мұндай мысалды көріп жүрміз. Көрнекті ғалым Мырзатай Жолдасбековтің жеке кітапханасы өзі басқаратын Президенттік мәдени орталықтың бір кең бөлмесіне жайғастырылған. Оқырман игілігіне айнал­ған. Осындай үлгі көбейсе дейсің. Сәбит Мұқанов та кітап жинауға аса сергек қараған. Мәскеуде, Ленинградта оқыған жылдары Алматыдағы үйіне әлденеше жә­шік кітап жіберіп тұрған. Ел аралай қалған­да алдымен кітап дүкендеріне соғып, мау­қын басады екен. Кітапханасының ажарын көне кітаптар, алаш арыстарының еңбектері ашып тұрғанынан хабардармыз. Қазақтың Қадыр Мырза-Әлісі әр апта­ның екі-үш күнінде кітап дүкендерін аралау­ды машық қылған. Мәскеуден шығатын «Книжное обозрение» газеті арқылы жаңа кітаптар тізімін жасап алып, қуып іздеп, қолына түсіретін болған. «Адамдардан ал­мағанымды кітаптан таптым», деп кітапты өмірлік рухани серігі етіп өткен Сағат Әшім­баев студент кезінен-ақ тірнектеп жинастыра бастаған. Соның нәтижесінде аса бай кітапхана қорын түзген. Сағаттың кітап жинау құпиясы да қызық. «Қара базарға» барып, қымбат болса да екі-үш данасын сатып алады екен. Ақселеу Сейдімбек болса көркем шығар­малардан гөрі тарихи, филологиялық кітап­тарды басым жинаған. Ғылыми жұмыстарын жазғанда академиялық орындарға сирек барып-ақ қол созымдағы сөреден барлық керегін тауып отырғанын айтушы еді. Және бір ерекшелігі, оның кітаптары бос қаланып тұрмапты. Сапырыстырып қотара отырып, қажетіне жаратқан. Көзқанықтығы сондай, он мыңнан аса кітабының әрқайсысы қай жерде тұрғанын жазбай тани алыпты. Демек күнделікті ас-суындай қажеттілігіне кірігіп кеткен ғой. Букинист дүкендерінен сөмке толтырып қайтуды әдетке айналдырған жазушылар не сан. Сондай жанкешті кітап жинаушының бірі Өтежан Нұрғалиев болған. Марқұм ала дорбасын ұстап, әйелін қолтықтап алып букинист дүкендерін аралаудан жалықпайды екен. Ақын-философ Әубәкір Нәлібаев та жеке кітапханасын осындай жерден толық­тыра біліпті. Лермонтовтың 1932-1940 жыл­дары жарық көрген 6 томдық шығармалар жинағын букинистен болмаса қайдан сатып алар еді? Осы жерде бір пікірдің шеті қылтияды. Шетелдерде букинист дүкендерінің жүйесі қатты дамыған. Сондай-ақ кітапқұмарлар ұйымының жұмыстары жолға қойылған. Соған орай оқылым деңгейі жоғарылап отыр. Тіпті жеке кітапханалардың қорын үс­те­мелеумен айналысатын көмек қызметтері де бар болып шықты. Осы тектес үрдісті өзімізде қалыптастырудың жолдарын іздестіріп көрсе қайтеді? Кітапханасын кәдімгідей құмартып, са­палы жинағанның бірі – айтулы ақын Темірхан Медетбек. Жүрдім-бардым емес, талғам­мен жинапты. Бүгінде соның игілігін өзімен қатар өзгелер де көруде. Мұндай жарқын мысалдарды көптеп келтіруге болады. Әр нәрсенің тиімді тетігі болады. Соның қыбын таба білгеннің ұпайы түгел. Айталық, кітап насихатының қайтарымына үміттенген абзал. Жаңа кітап оқырмандар назарына жедел іліксін деңіз. Жазушылармен кездесудің соңы кітаппен табысудың дәнекеріне айна­лып жатады. Авторлармен бетпе-бет жүз­де­су кітапқа деген құмарлық отын маздатады. Студент, сен, кітап жинауды қолға алдың ба? Жас маман, өзіңдегі кітап қоры қор­даланып келе ме? Баяғыда қырдағы қойшы­ның үйінен көп кітап көретінбіз. Бүгін ше? Майдан өтінде кітабын жүрегіне қысып мерт болғандардың ардақты сезіміндей сергектік, кітапқа деген сүйіспеншілік сұйылып кеткен жоқ па? Ойласайықшы. Мұхтар Мағауин жаңа пәтерге көше қалса, соның ең үлкен бөлмесін жеке кітап­ханасына сайлап алады екен. «Үйімді де осы кітаптарым үшін кеңейттім, әйтпесе, бәй­бішеміз екеумізге бәрібір емес пе?» деп сыр ашыпты Қалтай Мұхамеджанов. КІТАП ҚАЛАЙ ОҚЫЛАДЫ? Құранда да кітап оқуға міндеттейтін сүре бар. Оқу – бір парызың, имандылыққа келуіңнің кепілі іспетті. Оқымыстылар оқымаса ой тоқырай­тынын айтқан. Оқымаған санада сапалық өзгерістер кемшін со­ғады екен. Ақпаған су­дың бор­сы­ғаны секілді татым­сыз­дықпен тұйық­талады. Ендеше, кел, оқылық! Кімдер қалай оқыған? Әрине, әрқалай. Дайын тәсіл жүктелмеген. Әр­кім­нің парқына орай, қа­лауымен. Бала жастан кі­тапқа баулынса, есейгенде де сол үйірсектігінен ажырамас еді-ау. Өкі­нішке қарай, қолына кітап ұстамайтын ата-ана жас жеткіншегіне бос уа­ғыз айтады. Қайдан нә­ти­же болсын. Қазір кітап оқуға үн­дей­тін тиімді шаралар ұйым­дастырыла бастады. Соның бірі – «Бір ел – бір кітап» жобасы. Бұл жобаның идеясы АҚШ-тағы белгілі кі­тапханалық акцияның нәтижесінде пайда болған. Бізде Абайдың «Қара сөздерінен» бас­талды. Келесі жылы Мұхтар Әуезовтің «Қилы заманы» оқылды. Сөйтіп жалғасып жатыр. Бұған да шүкір. Бір жағы міндеттеліп, бір жағы ықылас-ынта ояттырып дегендей, кітап оқуға жаппай кіріскендейміз. Әйт­се де «шыбыртқысыз» оқығанға не жетуші еді? Қайталап оқудың берері мол. «Үстелдік кітап» деген ұғым қалыптасқан. Соның үлгі­сі ретінде Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың үсте­лін­де әрдайым Абай кітабы жататындығын айтсақ та жеткілікті. Талай жазушылардың да мұндай әуес, жүрек түкпірінен әсте ажы­ратпайтын ғадеттерін жіктесек, ұзаққа кетеміз. Шығарма жазамын деп отырып, «Абай жолының» жүз бетін оқып тастағанын аңғар­майтын «аңғал» классиктеріміз де болған. Сонымен, кім қалай оқыған? Бауыржан Мо­мыш­ұлы кітапты салыстыра оқыпты. Мәсе­лен, Лермонтовтың, Гетенің, Абайдың өлеңдерін қатаң сараптан өткізіп,ой елегімен салысты­ра­тын болған. Сөйтіп өзі үкімін шы­ғарады екен. «Қараңғы түнде тау қал­ғып» өлеңінің тұсына – Абайдың аудармасын бестен жоғары бағалапты. Кітаптың шетіне өз ойларын ірікпей жазып қоятындар қаншама? Тіпті сала құлаш ескертпелерін де сыйғыза білген. Ал кітап бетіне еш сызат түсірмей, бүк­те­мей, мәпелеп оқитан­дар­дың өз тәсіл­дері бар екен. Жеке дәптерге конспекті жа­сай­ды. Жазуды қиямет-қайымға те­ңей­міз ғой, ал оқудың жауапкершілігін әсте төмен­дете алмайтынымыз тағы белгілі. Оған жа­зып та, оқи да білген классиктеріміз Мұхтар Әуезов, Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Ғабиден Мұстафин және басқалардың өне­ге­сі куә. Және де олар өз жеке кітап­ха­наларын жинау­ға барлық ғұмырын құштар­лықпен арнап, мәңгілікке мұраға қалдырып кетті. Әлемде ең көп оқитын елдердің алдыңғы қатарындағы Жапонияда мемлекет тарапы­нан кітап дүкендеріне қамқорлық жасалуы­мен қатар (қосымша құн салығының төмен­детілуімен, т.б.), жеке кітапханалардың қор­лануына да мән беріліп отырады екен. Кейбір дүкендерде тұрақты тұтынушыларына кітап жеңіл бағамен сатылады. Кітабы көп және де оны өзі ғана оқымай, өзгелермен жиі бөлісіп отыратын кітапхана иелеріне ынталандыру сыйлықтары тапсырылып тұрады. Біздегі сияқты беті ашылмай, саусақ тимеген кітап­тарды ол жақта табу қиын соғады екен. Үй­леріндегі ақжем болып, мұқабасының тоз-тозы шыққан кітаптарды мақтан етсе керек. Жасыратын несі бар, қазір жас ұрпақ жеке кітапхана жинауға ықылассыз. Бір кітабы жоқ отауды көргенде, көңіл құлазиды. БАҚ-тардағы кітап насихатының кемшіндігінен баспалардан жарық көріп жатқан өнімдер дер кезінде тұтынушыларға жете бермейді. Телеарналардағы, радиодағы жаңа кітаптың таныстырылымы туралы хабарлар мардымсыз, бола қалғанның өзінде сапалық жағынан көңілден шыға бермейді. Ал балалар кітаптары жөнінде сирек айтылады. Осы­ның бәрі кітап оқылымының артуына, жеке кітапханалардың үнемі толықтырылып оты­руына белгілі бір дәрежеде кедергі келтіреді. Сөз реті келгенде айтайық, әзірге респуб­ликалық «Кітап жаршысы» газетінің жақсы талпынысы мен іргелі ізденісі құптарлық. Бірақ оны жаздыртып алатын белсенділердің аздығы қынжылтады. ... Қолда кітап болса, оқылмай қоймайды ғой. КІТАП ҚАЛАЙ «ҰРЛАНАДЫ»? Иә, жақсы кітап қолды болып, кәдімгі мағы­на­сында ұрланады екен. Сөйтіп иесіне қайтпай қалатындары да бар. Иесінің қаттылығынан көңілі ауған кітапты қалай да қыстырып кетіп, кейін оқып болған соң, ұрлығын өзі ашатындар көптеп кездеседі. Бұдан нені байқаймыз. Кітапқұмар жанның өзегін өртеп бара жатқан ынтызарлықты сеземіз. Сосын бұл қылығына кешіріммен қарайсыз. Қызық болсын, мына бір күлкілі жайтты, белгілі жазушы Дулат Исабековтің айтқаны­нан келтіріп көрелік: «... Қазіргі адамдарға бір кітапты «осыны оқып шыға ғой» деп ұсынған­ның өзінде, отырған жерінде қалды­рып кетеді-ау. Біздің кезімізде қолға түспей жүрген өте құнды дүниеге (құнды кітап, әрине) көзіміз түссе, жымқырып кетпеудің өзі «күнә» бо­латын... Тағы да сол Асқар Сү­лейменов екеу­міз. Төлеген Тоқбергеновтің жеке кітапхана­сын­дағы екі кітапқа көңіліміз кетті. Сұрап алып оқығанға бермейтінін білеміз. Бірі – Уильям Фолкнердің «Особняк» деген романы, екіншісі – Генрих Белльдің «Где ты был, Адам» романы. Осы екі кітапты Төкеңнің үйінен алып шығу үшін қаншама тер төктік де­сең­ші. Бірақ кейін оқып болған соң ұрлығы­мызды мойындап, иесіне қайтарғанбыз». Сыншы, марқұм Сайлаубек Жұма­беков­тің жеке кітапханасының аса бай болғанын айта келіп, белгілі жазушы Жұмабай Шаш­тайұлы оның кітапқа деген ниеті мүлде басқаша екендігін үлгі етіп жүреді. Сайлаубек жүз аттың ішінен Құлагерді таныған Күреңбай сыншыдан бетер сезгір, иесі аялап ұстаған кітапқа қолқа салып алып кетуден тайынбайтын табанды екен. ... «Ұрлықтың» да осындай ұлы мінезі бар екен ғой! КІТАП ҚАЛАЙ БӘСЕКЕЛЕСЕДІ? Не үшін бәсекелесуі тиіс? Әрине, өмір сүру үшін, оқыла беруі үшін, рухани жан азығына айналу үшін... Түсінікті. Кітаппен нендей керемет бәсекеге түсе алады екен, бәтір-ау?! Табылыпты. Ғаламтор деген дөкейің. Компьютерлік жүйедегі ғаламторсыз үйді көзге елестете алмайсыз. Мүмкін ауыл­дық жерде сиректеу болар. Ал қаланың кейбір үйіндегілерін саусақ бүгіп санамалауға тура келеді. Сонымен, ғаламторың қанатын жайып, дүниенің төрт бұрышындағы жаңа­лық атаулыны алақаныңа салып қояды. Құп делік. Заман ағымына балайық. Дұрыс. Өркениет көшіне ілесуіміз керек қой. Сол ғаламтордан әлем классиктерінен бастап, қалаған жазушылардың кітаптарын оқи беретін болдық. Кәдімгі жеке кітапха­наң­нан қалауыңды алып оқып отырған секілдісіз. Тіпті сөреден таппағаныңды таба­сың. Ыңғайлы. Тек экранға көз салудан тап­жыл­масаң, қажымасаң болды. Мемлекеттік ірі кітапханаларда да қажет десеңіз, осындай қызмет ұсынылады. Қазір сондай кітапхана қорларына түскен басылымдарды ғаламтор әдісіне бейімдеп ала қоятын өте күрделі технология іске қосылған. Демек Қазақстан баспаларынан шыққан туындылармен етене танысуға, оларды керегінше оқуға зор мүмкіндік туып тұр екен. Жараған! Бірақ ғалымдар ғаламтордан оқыған кітаптан гөрі қолыңа ұстап, беттерін парақтап, сүйсінген жеріңді сипалап дегендей тұшы­нып, ырзаланып, оқиғаға өзің араласып жүр­ген­дей қызынып, тарауларын аударыстырып қарап, мазмұнына әлсін-әлі үңіліп, бейне-бір кітап досыңмен құшақтасып, мұң-зарыңды төккен­дей немесе қуаныш-шаттыққа кенелгендей бо­лып балқығаның, жаныңды ләззат­танды­ра­ты­нын дәлелдеп айта бастады. Ең бастысы, ға­лам­торға қарағанда жадқа сақтау қабілеті әл­гін­дей кітап ұстап оқығанда өзгеше артады екен. Шіркін-ай, сонда көз қанып, ой ұшқыр­ланып, көңіл айдынданып, зерде жебеленіп кететін болғаны ғой... Мұн­дай пікірді құпта­масқа амалың жоқ. Соңғы бір дерек көз­дері­нен байқағанымыздай, компьютерлендірілген АҚШ-тың өзі кітап оқи бастапты. Бұрыннан оқып келген ғой. Енді назарды осы тәсілге кеңінен салғанға ұқсайды. Кәдімгі қарапайым кітаптың жолы болғалы тұрғандай екен. Парижге бір жолымыз түскенде, 1995 жылы ЮНЕСКО-да Әлемдік кітап мерекесін өткізу алғаш рет сөз болғанын, кейін бұл шараның ойдағыдай жүзеге асқанын естігенбіз. Сонда жеке кітапхананың негізін қа­ла­май, мемлекеттік жүйені терең дамы­тудың мүмкіндіктері шектеулі болары көкейкесті мәселе ретінде қозғалыпты. Орынды көте­ріл­ген екен. Қалай десек те үй жағдайында кітап көріп, соған көз үйретпеген балдыр­ғаннан келешекте керемет кітапқұмар адам шығады деп түйіндеу әбестік секілді. Қыс­қа­сы, ғаламтордан жерінбей отырып, қолың­нан да кітабыңды тастамау керек шығар. Қос тізгінді қатар ұстағанға не жетуші еді. «Кітапхана туралы» заң 130 мемлекетте бар екен. Бізде ше? Әлі күнге қабыл­дан­баған. Мұны қалай түсінеміз? Сөйте тұра оқырманы көп мемлекет атанғымыз келеді. Ештен кеш жақсы делік. Бәсекелі заманда кітап мерейін асыратын жобаларға кең мүмкіндік ашқан дұрыс. Кітап насихатталсын! Кітап құрметтелсін. Кі­тапты оқымауға болмайтындай дәрежеге кө­терілуіміз керек. Ықылас-ниет ояталық. Со­ның жолдары көп екен. Мысалы, Ақтөбе қа­ла­сында обыс әкімдігіне қарама-қарсы орна­лас­қан Мәдениет орталығының алдын­да көр­некті жазушы Әбдіжәміл Нұрпейісов­тің әйгілі «Қан мен тер» трилогиясының кейіпкерлеріне арналған ескерткіш бой көтер­генінен хабардармыз. Соны көргенде сол кі­тапты қайталап оқығысы келетінін жасы­р­маған еді бір қартымыз. Міне, насихат! КІТАП ҚАЛАЙ МҰРАЛАНАДЫ? Көз­дің жауын алып тұрған жеке кітапханаға қараған сайын, ертеңгі күні не болар екен деп ойланып, көңілімізді аяз қарып өтетінін несіне жасырамыз. Осы мол байлықтың иесі – классик жазушының кітапханасының тағдыры не боларын кім білген шынында да? Беймәлім? Бір мысал. Энциклопедиялық білім иесі, даңғайыр ақын Қайнекей Жар­мағамбетовтің кітапханасынан сол кездің әдебиет тарландарынан бастап, жасөскін та­ланттардың сусындамағаны кемде-кем бо­лыпты. Не іздесе сол табылыпты. Алаш арыс­тарының кітаптарын Мұқағали мен Кең­шілікке, тағы басқаларға тығып үлес­тіріп, жасырын қайтарып алып отырған ғой. Белгілі журналист Жақсылық Жүнісұлы Қайнекейдің жақын туысы болып келеді. Сол кітапхананың қызығын көргендердің бірі. Тамсанып айтады кітап жайлы. Лермон­тов­тың папирус қағазына жазылған кі­табының данасы бар екен. Чили ақыны Пабло Неру­да­ның өз қолтаңбасымен сыйланған кітабы сақ­талған. Ахаң, Жахаң, Мағжан­дар­дың араб­­ша шығармаларын жатқа айтқаны­ның куәсі болыпты. Ыбырай Алтынсариннің «Кел, балалар, оқылық!» өлеңінің: «Бір Аллаға сыйы­нып»,– деп басталатынын сол кітапханадан көріп, таң қалғаны әлі есінде екен... Сол кітапхана тағдыры аянышты болыпты. Ақын айық­пас дертке ұшырап, Торғайына келіп, демі үзілерде өзі Алматыдан түгелімен алдырт­қан кітапханасына жәудіреп қарай беріпті. Көзі жұмылған соң көп ұзамай қызыл кірпіштен өрілген аурухананың бір бөлмесіне жи­налған кітапханасы өртке оранған... Қалған-құтқаны қазір ел игілігіне айналып келеді... Иелері жоқ кітапханалар... Жанашыры­ның көз майын тауысып, жиналып еді-ау! Қазір кімге мұра болып қалды екен? Бүгінгі күнге сол толық күйінде шашаусыз жеткендері де бар, өкінішке қарай шашылып қал­ған­дары да кездеседі. Сырбай Мәуленовтің кітапханасын көргенбіз. Бүгін ше? Белгісіз? Ғафу Қайырбековтікін Бәдеш апамыз сол күйінде жаратып отыр. Балғабек Қыдыр­бек­ұлы мен Сапар Байжановтың бай мұрасы ұрпақтарының, одан қалды былайғы жұрт­тың игілігіне жарауда. Сафуан Шаймерденов пен Жұбан Молдағалиевтің, Қадыр Мырза-Әлі мен Өтежан Нұрғалиевтің, т.б. көрнекті тұлғалардың кітапханалары да сақталуымен ризашылық туғызады. Зейнолла Қабдолов­тың Алматы мен Атырау арасына қапшық­тап тасылып, қайыра түпкі қорына қосылған кітаптары да көңіл толтырады. Әлжаппар Әбішевтің кітапханасын күйеу баласы, мә­дениет жанашыры Жұмаш Қасымхан жазу­шыға өз атынан сыйланған сол Д.Қонаевтың үйінде, сөрелеріне Әлекеңнің «бойы жетпеген» күйінде мәпелеп ұстап отыр екен. Міне, жанашырлық! Қысылтаяңда жеке кітапхана күнкөріс өтеуі­не де жарап кеткен. Өтпей, қынжылыс та ту­дырған. Оған айғақты Н.Гогольдің 1838 жыл­ғы 1 (13) мамырда Римнен А.С.Да­ни­левскийге жазған хатынан аңғаруға болады: «... Прокопович пишет, что он моей библиотеки не продал, потому что никто не хотел купить, но что он занял для меня деньги – 1500 руб., и просит их возвратить ему по возможности скорее» («Переписка Н.В. Гоголя» в двух томах. І том). Кітап қорын сатпағанмен, Астанадағы «Отырар» кітапханасына ықыласпен өткізу­шілер қатары жиілеп келеді екен. Сапарғали Бегалин мұрасы түгелге жуық қабыл­да­ныпты. Ақселеу Сейдімбеков 1560 қазақ шежіресін аманаттап кетіпті. Тұрсынбек Кә­кішев 1600 кітабын сыйласа керек. Міне, бұл өркениет еліне тән мәрт мінезді құбы­лыс. Өркен жая берсін өнеге. Түрік әлемінің мақтанышы Қоңыр Мандо­ки­дің 25 мыңнан асатын кітап қоры тү­зіл­ген жеке кітапханасын Астанаға алдыр­ту жайы сөз болып еді, нәтижесінен әлі хабарсызбыз. Ал әдебиет сыншысы, жазушы Құлбек Ергөбектің киелі Түркістанда Тұр­ғыт Озал көшесінен «Түркі тілдес халықтар кітапханасын» ашып, оған жиырма мыңдай кітабын сыйға тартуы – нағыз зиялы азамат­тың абыройын әрдайым асыра берерінің кепілі. Немесе көрнекті сын­шы Зейнолла Се­рік­қалиев пен әдебиет зерт­теу­шісі Мырза­бай Кеңбейілдің өмірлік досты­ғы­ның жар­қын дәнекеріндей болған кітап алмасып, жи­наудағы тәжірибесін үлгі тұта білсек, ұтары­мыз мол болар еді-ау! Асылы, жеке кітап­ханаға қатысты өркенді істердің молыға түскені қуантады. ... Жеке кітапхана рухани мұра көзіне айналып жатыр екен! Масаттандырып, мар­қайтады! Қайсар ӘЛІМ.