Тәңір таудың ән тәжі

Белгілі жазушы, сыншы, сазгер Тұрсынжан Шапайдың «Сәуле-ғұмыр» атты ән кешінде қаймағы бұзылмаған халықтық шығармалар өрнек төкті. Тұла бойды түгел жайлар тұма әннің құдіретіне еріксіз бас иіп, айшықты пернесіне сиқырланып кетесіз. Хан Тәңірінің етегінде сың­ғырлаған кәусар бұлақ сар­қыл­мапты. Мұқағалидың жыр-өзе­ні мұқым қа­зақ­тың кеудесін жыр жауһарға тол­тыр­са, бүгін міне, Тә­ңір таудың тағы бір перзенті ерке Есілдің бетіне аққу сазын қонды­рып, арқа-жарқа күй кештірді. Тұр­сынжан Шапай есімді қазақты оқырман бұ­рын «Ой түбінде жат­қан сөз», «Шын жүрек – бір жү­рек», «Қазақ­тың жаны» әдеби-сын кі­тап­тары ар­қылы ардақ тұтып келсе, Абай­дың қара сөздері ізімен бү­гінгі қазақ жанының жарасын жаза­тын белгілі жазушыңыздың ән өне­рін­дегі қол­таң­басы да әде­биетке қос­қан сол дүниелерден еш кем соқпас­тай көрінді. (Сазгер деген атауды ком­позиторлар қауымы өздеріне онша абырой әперетін ұғым деп есептемейді. Бірақ мәселе шығармашы­лық ада­мын сазгер не композитор деп атау­да емес қой. Сонда да қазақтың сазгер деген сөзі жанға әлдеқайда жақын тұрады – авт.) Сазгердің ел арасына тараған әндерінің саны 60-70-тен асып жығылған соң, оны му­зыкаға кездейсоқ келген деп ешкім айта алмайды. Бір адам болады жасаған еңбегін ешкімге міндетсінбейтін, басқаға мұны айтуға артық­сынатын, сөзі аз да, ісі көп. Енді біреу болады, тарыдай нәрсесін таудай етіп көрсетуге құмар. Қаламгер Т.Шапайды жұрт неге сонша жа­пы­рыла құрметтейді десеңіз, ол тау-тау еңбек жазған нағыз бейнеткеш, сана-сан­дыққа маржан сөз бен кәусар сазды қатар салған жанның өзі. Жазушы­ның бәрі бірдей ән жаза бермейді, сол сияқты сазгерлер де шетінен қа­ламгер болып кетпейді. Екі өнер­дің тізгінін тең ұстаған жандар некен-саяқ. Со­ның бірі – елор­да­ның төрінде алғаш рет өнер кешін өткізіп отырған осы азамат екенін жұрт жадына мықтап түйіп алды. Кештің өн бойында бір компо­зитордың ғана шығармасы орын­да­ла берсе, залдағы көрерменнің кейде ұйқысы келіп кетеді. Себебі, әуен, мақам қайталанып, бір әннің түрлі үлгісін тыңдағандай әсер көкейде қалып қояды. Кешегі ән кешіне келсек, уақыттың зуылдап қалай өте шыққанын бай­қамай қал­дық. Өйткені, сазгер Тұрсын­жан Шапайдың әндері ескі сарын­да қалып қоймай, өң­делуі, орын­далуы заман талабы­мен бірге өсе түскенін аңғардық. «Сәуле-ғұмыр» әнінің тұсауы түу Мәскеуде кесіліпті. Мұны музы­ка­лық қуаты жа­ғы­нан «ән полот­но­сы» деуге ла­йық шығарма дерсіз. Ең бастысы, әри­не, әнінің бәрі тыңдаушысын үйі­ріп, жас та, жасамыс та жанына жақын қа­был­дап жатса, сазгердің бақыты деген сол емес пе? «Да­риға дәу­рен», «Арман», «Бала ға­шық», «Ай сәу­лем», «Угай-арман», «Ой, жаным», «Қайран, Қа­расазым-ай», «Шол­паным», «Ақ көбелек», т.т. әндері­нің қай-қай­сы­сы болсын халықтан жоғары баға­сын алып қойған сондай тұма туындылар. Енді оның әндерін жұрт неге соншама сүйсіне тыңдайды дегенді біздің де білгіміз келетіні дау­сыз ғой. Асылы, тамыры үзіл­меген тал сияқ­ты нәрсе бұл да. Ба­тыс­тың, бас­қаның бал­дырына балағы был­ған­б­аған саз­гер­дің шығарма­ларын халықтың үз­діге тыңдау себебі, әндерінің бас­тауы халықтық, ұлт­тық та­мырда жатыр. Оларды Нұр­лан Өнербаев, Рамазан Стам­ғазиев, Ұлту Қабаева, Саят Медеуов, «Қо­ңыр» тобы сияқты өнердің таны­мал өкілдері орын­даса, одан сайын қазақтың жанымен біте қай­на­сып кетпей ме? Әр әннің қалық­тағаны көл бетіне аққу ұшып қон­ғандай сүй­кімді әсерге бөлейді. Қарашаш ТОҚСАНБАЙ, Суреттерді түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ.