Етті мал өсірудің өңірлік әлеуеті зор

Облыста  егіншілікпен қатар мал шаруашылығы да қарқынды дамып келеді. Былтыр  ет өндіру – 100,7 мың, сүт – 586,9 мың тоннаны құрады. Алдағы  асулар бұдан да ауқымды. Биыл мал шаруашылығы өнімдері өсімін 10 пайызға, оның ішінде сүтті – 7, етті – 12,  жүнді – 4,2 пайызға арттыру көзделген. 26 мал фермалары іске қосылып, асыл­тұқымды малдардың саны 9,2 пайызға көбейтілмек. Осылайша Елбасының   тапсырмалары солтүстікқазақстандықтарға да  жауапты міндеттер жүктеп, іргелі істерге ұмтылдырып отыр. Біз Солтүстік Қазақстан облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы  бастығының бірінші орынбасары Жанар МҰСАҚҰЛОВАМЕН  мал шаруашылығы, оның ішінде еттік  бағыттағы мал өндірісін дамытудың өңірлік әлеуеті жөнінде әңгімелескен едік. - Жанар Поселкеқызы,  өңірде мал шаруашылығы қалай өркендеп келеді? - Соңғы жылдары  мемлекет  мал шаруа­шылығы саласына үлкен көңіл бөліп,  зор қаржылық көрсетіп отыр. Іргелі бетбұрыстың нақты мысалдарын Қы­зылжар өңірінен көптеп келтіруге болады.   «Облыстың 2006-2010 жылдар­ға арналған  мал шаруашылығын дамы­тудың  кешенді бағдарламасы» аясында көп іс тынды­рылды. Салаға заманауи технологияларды кеңінен енгізудің арқа­сында өнімдердің сапасы да, бәсекеге қа­білеттігі де едәуір жақсарды. «Зенченко және К» командиттік серіктестігі, «Та­йынша – Астық» ЖШС Канададан 800-1000 бас сиыр әкеліп, жоғары өнімді мал фермаларын құрды. Тайынша ауданында жылына 10 мың тонна ет өңдейтін  комбинат мен құрамажем зауыты іске қо­сылды.  «Якорь СҚ»  серіктестігі 320 бас­қа арналған мал фермасын түбегейлі жаңартып,  әйгілі «Де-Лаваль» фирма­сы­ның қондырғыларын орнатты.  «Леонов» шаруа қожалығында 320 басқа шақталған сүт фермасы іске қосылды. Былтыр индустриялық-инновациялық мемлекеттік даму және ауыл шаруашылығын одан әрі әртараптандыру бағдарламасы ая­сында 7,9 миллиард теңгенің 4 инвес­тициялық жоба­сы  бой көтерді. Сөйтіп 330 жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік берді. Ал, 2014 жылдарға дейін арналған бағдарламаға 5 жоба енсе, 3-уі биыл пайдалануға берілді. Ақжар ауданында 2500 бас малға арналған  ет кешенінің, Аққайың ауданында  мал фермасының құрылысы басталды. – Облыс басшылығы етті бағыт­тағы асыл тұқымды мал өсіруге белсене кіріскен сыңайлы.  2011-2015 жыл­дарға арналған жергілікті бағдар­ла­маның қабылдануы осыны айғақ­тайды. – Жасыратыны жоқ, елімізде мал шаруашылығының  біраз уақытқа дейін кенжелеп қалғаны рас. Оның себептерін газет оқырмандары жақсы білетіндіктен тоқталмай-ақ қояйын. Бүгінде Президентіміз агроөнеркәсіп кешені алдына биік талаптар қойды. Еңбек өнімділігін арт­тырудың, азық-түлік қауіпсіздігін қамта­масыз етудің, экспорттық әлеуетті жүзеге асырудың тың арналарын іздестіру, сөз жоқ, сапаға, бәсекеге  жол ашады. Қол­дағы резервтер мен ішкі мүмкіндіктерді тиімді пайдалана білсек, 2014 жылдарға таман өнімділік екі есе артып,  азық-түлік та­уарлары ішкі рыногының 80 пайыздан астамын отандық тағам өнімдері құрары анық. Біз қазірден бастап мал шаруа­шы­лығы өнімдерін өндіруде маусымдық кезең­дерге тәуелділіктен арылып, жыл бойы үзіліссіз өндірудің жолдарын қарастырып жатырмыз. Оның бір жолы – мал шаруа­шылығын өнеркәсіптік негізге көшіру, елді мекендерде өңдеу, қайта өңдеу құрылым­дарын көбейту. Төрт түлік малдың дерлігі жеке адамдардың иелігінде шоғыр­ланған. Сондықтан  етті, сүтті бағыттағы серіктестіктер мен шаруа қожалықтарын молайту да басты бағыттардың бірі саналады. Ал, сіз атап өткен бағдарламаға тоқ­талатын болсақ, оның ауқымы өте кең. 5 жылдың ішінде 10000 басты борда­қы­лайтын алаңдар, 6400 басқа  арналған репродуктор-шаруашылықтар, 15600 басқа лайықталған фермерлік шаруашылықтар ұйымдастыру межесі тұр. Бұл ауылдық жерлерде 1500-дей жұмыс орындарын құрып, тұрақты кіріс көзін ұлғайтуға мүмкіндік береді.  Осы орайда ірі қара малының тұқымын асылдандыру, жергілікті  жерге бейімделген  тұқымдарын өсіру, табынды өз төлі есебінен көбейту,  құнарлы азық-түлік қорын жасау шаруаларын  бір-бірімен ұштастыра  жүргізудің маңызы зор. Әйтпесе, белгілі нәтижеге жету қиын. Жобада репродуктор-шаруашылықтар, отба­сы­лық  фермалар құру, мал семірту алаң­дарын ашу  жан-жақты  ойластырылған.  Мал өсірумен шұғылданушы жеке, заңды тұлғаларға  қаржылық, басқадай да ынта­ландыру шаралары  қарастырылған. Жан-жақты сараланған бағдарламаның қабыл­дануына Елбасының Жолдауы қозғау салғаны анық. Сөйтіп аграрлық секторда етті мал шаруашылығын дамытудың бұ­рын-соңды болып көрмеген жобасы қолға алынды. Бұл мақсат үшін мемлекет орасан қаржылық ресурстар бөліп, малдың барлық түрінің асыл түліктері мен тұқымдарының санын көбейтуге барынша мүдделілік танытып отырғаны қуантады. Облыста 30 асыл тұқымды ша­руа­шылық субъектісі болса,  оларда 9,3 мың сүтті, 8,6 мың етті бағыттағы ірі қара малдары шоғырланған. Бұл қолдағы тү­ліктің 10,3 пайызы ғана асыл тұқымға жатады деген сөз. Биыл  табындардың тұ­қымдық және өнім­ділік сапасын жақсарту бағытында ауқымды жұмыстар атқарыла бастады. Қазірдің өзінде еліміздің облыс­тарынан 4000-ға жуық  ірі қара малы сатып алынып, табындар нығайтылды. Жергілікті ауа райына төзімді, онша күй талғамайтын қазақтың ақбас сиыры, герефорд тұқым­дары көптеп әкелінді. «Алабота» серіктестігі  асыл тұқымды малдарды екі есеге дейін ұлғайтпақ. «Заградовка», Астраханка», «Сто­лыпин» агроқұры­лымдары  ірі ауқым­ды селекциялық жұмыс­тарды бастап кетті. «Вишневка» ЖШС де  етті бағыттағы мал тұқымын асылдандырумен айналысып келеді. Бағдарлама аясында асыл тұқымды қой отарлары мен жылқы  үйірлері де ұйым­дастырылатын болады. Қазақтың құйрықты қылшық жүнді қойларын өсірумен айна­лысатын «Бесқұдық» ЖШС асыл тұқымды зауыт мәртебесіне ие болды. Селекциялық-асылдандыру жұмыстар бойынша да  бірқыдыру мәселелер өз шешімін тапты.  Бұл орайда, қолдан ұрықтан­дырудың орны ерекше екенін бөле-жара айтқымыз келеді. – Үкімет тарапынан бөлінген қара­жат­ты игеру жайы қалай? – «ҚазАгро» АҚ-тың ірі қара етінің экспорттық әлеуетін дамыту» жобасы негізінде 2011-2015 жылдарды қамтитын жергілікті бағдарлама бірнеше қаржылық көздер арқылы қаржыландырылады. Со­лар­дың бірі –  «Аграрлық несие корпо­ра­циясы» облыстық  филиалының қарауына  421,9 миллион теңгенің 24 жобасы ұсы­нылып, 11-і қолдау тапты. Нәтижесінде 1185 бас  мал сатып  алынды. «Сыбаға» бағдарламасы бойынша 185 миллион тең­генің 32 жобасы қабылданып, бір мыңға жуық мал әкелінді. Берілген қаржыны ұқсатып, шаруашылықтарын ұршықша үйіріп әкеткен қожалықтар ондап сана­лады. Мысалы, «Жанбай» шаруа қожалығы  Шығыс Қазақстан облысынан 104 бас қазақтың ақбас  сиырын жеткізді.  «Ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау қоры» АҚ-тың жергілікті бөлімшесі  2005 жылдан бері  шағын несие бөлумен  айналысады. Қазір 8 бағдарлама шеңберінде қызмет көрсетеді. Бұдан тысқары  жергілікті жерлерде 51 шағын несие ұйымдары жұмыс істейді. Жыл басынан бері 400 миллион теңгенің несиесін  үлестірді.  Демеуқар­жы­ны игеруде кідіріс жоқ. – Тағы  қандай мәселелерді шешуді қолға алып жатырсыздар? – Елбасымыз экономикасы барынша дамыған мемлекеттерге теңелуге үнемі жетелеп келеді. Шетелдік сарапшылар Қазақ­станның сыртқы  нарыққа шығу әлеуетін де жоғары бағалайды. Бірыңғай кеден одағына кіргелі экспорттық  мүмкіндігіміз кеңейе түсті. Біз – ішкі қажетімізді негізгі азық-түлік түрлерімен толық қамтамасыз етіп отырған облыстардың біріміз. Өзімізден артылғанын басқа өңірлерге жөнелтеміз. Көршілес Ресеймен де   қарым-қатына­сымыз нығайып келеді. Бұрындары рынок көзі шектеулі болса, енді есік ашық. Облыс экспортқа  астық, ұн және майлы дақылдар шығарады.  Десек те, мал шаруашылығы саласында ойласатын жайлар жоқ емес. Ең бастысы, мал өнімдерін халықаралық  стандарттарға теңестіру басым бағыт­тардың бірі ретінде қала берері анық. Сонда  сапа да жақсарады әрі өтімді келеді, бағасы да лайықты болады.  «Ветеринария» туралы Заң қабылданғалы мал сою жұмыстары бір ретке келтірілді. Бүгінде мал сою пункттері мен алаң­шалары 130-ға жетіп, қажеттілікті толық өтейтін дәрежеде. Малдәрігерлік-сани­тарлық талапты күшейтудің өзге жол­дары да қарастырылуда. Бізде мал мамандары әлі де жетіспейді. Осы олқылықтың орнын толтыру мақсатымен  Есіл  ауыл шаруашылығы колледжінде мал дәрігері мамандығы ашылып,  студенттер қабылданды. 2012 жылдан бастап  ауылдық жерлерде жұмыс істейтін мал мамандарына әлеуметтік-тұрмыстық көмектер көрсетілетін болады. «Бизнестің жол картасы–2020» жә­не индустриялық-иновациялық даму жөніндегі мемлекеттік бағдарлама  ая­сында  экспортқа бағдарланған өндірісті қолдау бағытында да көп жұмыстар атқарылды. Солтүстікқазақстандық ұқса­ту  кәсіпорындарының өнімдері  үлкен сұранысқа ие. Олар жылына 20-30 мың тонна сүт,  2-3 мың тонна шұжық шыға­рады.  Бұған әсте қанағаттануға бол­майды.  Алдағы уақытта өндіріс орын­дарының толық қуатында жұмыс істеп, сыртқа сатылатын өнім түрлерін молаюына ықпал жасайтын боламыз. – Айтпақшы, шетелден әкелініп жатқан малдарға қатысты көзқарас әрқилы. Кейбіреулер бұл бастаманы қолдаса, мол қаржыны отандық мал шаруашылығын өркендетуге неге жұм­самасқа деушілер де табылады. Бұған не айтар едіңіз? – Жоғарыда сөз еткен  шаруашы­лық­тардың бірі – «Зенченко және К» командиттік серіктестігі жергілікті сиырлардан жылына  әрі кетсе 3500-4000 литр сүт сауатын. Фермалар шетелдік асыл тұ­қымды  малдармен толыққалы өнімділік екі есеге артты. «Тайынша-Астық» агро­құрылымында да өнімділік жоғары. «Петерфельд Агро» және Сби Агро Ташкентка»  серіктестіктерінің  әрқайсысы Германиядан 400 бас симментал тұқы­мын әкеліп, репредуктор шаруашылық құрмақ ойлары бар. Сондықтан  үзілді-кесілді бас тартуға болмайды. Алайда,отандық асыл тұқымды мал шаруашылығын өркендету бірінші кезекте тұр. «Алабота» асыл тұқымды мал зауыты көп жылғы ғылыми ізденістердің нәтижесінде қазақтың ақбас  мұқыл сиырын өсіріп шығарды. Ал Қазақ­станның әр қиырынан өңірімізге асыл тұқымды ірі қара малдары көптеп жеткізіліп жатқанын жоғарыда айттық. Етті бағыттағы мал шаруашылығы өндірісін жолға қою арқылы  экспорт әлеуетін қамтамасыз ете алатынымыз ешқандай дәлелдеуді қажет етпейді. Ол күннің ауылы да алыс емес. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Өмір ЕСҚАЛИ, Петропавл.