Әлемдік қоғамдастық: орын мен бедел

Тәуелсіз мемлекет ретінде 1992 жыл­ғы 2 наурызда БҰҰ-ға мүше бо­ла салысымен Қазақстан әлемдік қо­ғам­дас­тыққа өзінің бейбітшіл саясаты­мен ен­у­ге кірісті. Елдің ішкі өмірі эво­лю­­циялық сипаттағы экономикалық ре­ф­о­рмалармен ерекшеленді. Сыртқы сая­сатта Қазақстан барлық мемлекет­термен тең, әділ, өзара пайдалы, пр­агматистік көпвекторлық қағидатты таң­дады. Ұдайы жаңару, реформалау жү­зеге асырылғанымен, елде қауіпті ау­ыт­қулар мен күрмеуі қиын қай­шы­лықтар орын алған жоқ. 

Қазақстан әлемдегі екі алып держа­ва – Ресей мен Қытайдың ортасында тұрғанына қарамастан, әлемдік бас­қа тартылыс нүктелерімен де жақ­сы қатынастар орната алды. АҚШ, Жа­пония, Канада, Оңтүстік Корея, Еуро­одақ мемлекеттері Қазақстанды ст­ра­тегиялық әріптесі, сенімді эко­но­ми­калық және сауда серіктесі ретінде қа­былдай бастады. Себебі, Қазақстан 1997 жылдан бастап әлемдегі даму қар­­қыны жақсы елдердің қатарына ен­­ді. Дүниежүзілік банк мәліметтері бой­­ынша, Қазақстан экономикасы 25 жыл­да 7,4 есеге өсті. Осы уақыт ара­лы­ғын­да сауда тауар айналымы 52 млрд тең­геден 7,3 трлн теңгеге дейін, яғни 141 есеге артты. 

Қазір Қазақстан әлемнің 118 еліне 970 түрлі тауар экспорттайды. Негізгі сау­­да әріптестері Еуроодақ, Ресей, Қы­тай, Азия елдері болып отыр. Сауда, эко­номикалық, мәдени қатынастардың жақ­саруы арқасында Қазақстан 26 шет мемлекетпен әуе байланысын 88 ха­лық­аралық маршрут бойынша орнатып отыр.

Алайда, әлемдік экономикалық тәр­тіптердің ой-шұқырлары көп. Қар­жылық үрдістер де қайшылықтарға то­л­ы. Күрделі құбылыстарды дөп бас­паған мемлекеттер опық жеп жа­тады. АҚШ, Қытай, Жапония, ЕО ел­дері сияқты экономикалық қуат­ты дер­жавалардың өз мүдделерін қор­ғау үшін жүргізіп жатқан түрлі әдіс-әре­кеттерінің де әлемдік қай­шы­лық­тар­ды қиындата түсетіні ақиқат. Басым дер­жавалардың эгоистік мүдделері әлем­дік экономикалық-қаржылық дағ­дар­ыс­т­ар циклының ХХІ ғасыр басында 3 мәрте қайталануына себеп бол­ды. Қазақстан Үкіметі осы қиын ла­­биринттер­ден ел экономикасын аман алып шығуға тырысып бағуда. 

Сарапшылар Қазақстанның мұнай, газ, түсті металл экспорттауы саяс­а­тын біржақты, жеткіліксіз деп ба­ға­лап отыр. Мәселе, экономиканы әр­та­раптандыруға келіп тірелді. Ел­басы Нұр­сұлтан Назарбаевтың табанды тап­сыр­маларының арқасында экономиканы әртараптандыру шаралары белсенді жүргізіле бастады. Соңғы 10 жылда 800 жаңа кәсіпорын салынып, бұрын өндірілмеген 500 жаңа тауар мен өнім шығарылуда. Индустрияның өндіруші сек­торындағы еңбек өнімділігі 60 пайызға өскен. Қарап отырсақ, елдің ішкі экономикалық дамуына әлемдік экономикалық ахуалдағы өзгерістер тікелей әсер ететінін байқаймыз.

Қазақстан осындай әлемдік қау­іп­тер мен қатерлерге жауап беруге қа­б­і­леттілік көрсетуінің арқасында әле­м­­­дік қоғамдастық алдындағы өзі­нің абы­­ройлы орнын ала бастады. Бәсе­ке­лестік әлемдік қатынастардың негізгі үрдістерінің біріне айналды. Оған жауап беру үшін елдің ішкі экономикалық және әлеуметтік қуаттары үнемі артып отыруы керек. Ал ішкі дамудың тиімділігі мемлекеттің әлемдік озық үлгілерді қоғамның барлық салаларында қабылдауға ашық болуына бай­ланысты. Төртінші индустриалық ре­во­люция әлемдік экономикалық тәр­тіптерге қандай өзгерістер әкеледі. Де­мек, дамыған елдерде болуға тиіс­ті жаңалықтарды Қазақстан білуі, қа­бы­л-
дауы және өмірге, өндіріске енгізуі маңызды. 

Әрине, төртінші индустриалық рево­люция енді басталды. Жаңа даму ке­зеңі туралы алғаш рет 2011 жылы Ганно­вердегі өндірістік көрмеде ай­тылған болатын. Әлемнің бәсекеге қа­бі­л­етті елдері өндірістің, техниканың, ғы­лым­ның және ақпараттың дамуындағы жа­­ңа кезеңге сәйкес келетін экон­о­ми­ка­лық құрылымдарды жасауда жа­ңа дү­ниетаным қалыптастыруда. Қа­зақ­стан халқы осы үрдістерден қалып қой­мауы тиіс. 

Сайын Борбасов, 
саяси ғылымдар 
докторы, 
профессор