Резерват экологиялық қауіпсіздік үшін қажет

Алматы облысының Балқаш ауданындағы Іле өзені сағасында «Іле-Балқаш» мемлекеттік таби­ғат резерватын құру бүгінгі күнгі маңызды міндет. Іле өзенінің сағасы – Орталық Азиядағы ең үл­кен сағалардың бірі. Оның флорасы 427 түрден тұрады, 37-сі өсімдіктердің сирек кездесетін түрлеріне жатады. Ал 7-уі Қазақ­станның «Қызыл кітабына» енгізілген. Осында 53 мекендіге жататын 284 түрлі құс мекендейді. Оның да 33-і «Қызыл кітапта» тұр. Осы аймақтағы жануарлар әлемі де өзінің байлығымен дара­ланған. Мұнда қарақұйрық сияқты өте сирек кездесетін жануар да бар. Өткен ғасырдың ортасында Балқаштың сәні болған Тұран жолбарысы құрып кетті. Рамсар конвенциясы бойынша Іле өзені сағасының су-батпағында өсетін шалғындары жаһандық маңызы бар өсімдіктердің тізіміне енгізілген. Іле-Балқаш бассейнінде шаруашылық істер қызу жүргізіле бастаған сәттен экожүйенің табиғи режімі бұзылды. Соның ішінде Балқаш көлінің гидрологиялық режімі де бар. Егер Іле өзенінің сағасы табиғи реттегіш ретін­де тазартып тұрмағанда, көл­дің гидро­логиялық режімінің бұзы­луы қазіргіден де көп болатын еді. Балқашқа ағатын түрлі зиян­кес­терді ол сорғыш құсап өзі­нің бойына сіңіріп алады. Одан өз бойындағы экожүйені бүл­діріп отырғанымен, әйтеуір эколо­гия­лық және әлеуметтік-экономика­лық зардаптарды болдырмайды. Қазір Іле сағасындағы 16 көл­дің 5-уі ғана қалған. Осында мекен­дейтін жабайы аңдар мен құстар қорек­тенетін асыл шөптер құрып бара жатыр. Қыс­тың қарынан пайда болып, Қап­шағайдан құйылатын ағын судан құстардың ұялары мен басқа да су жануарлары­ның мекендері талқандалып қалған. Бұған қоса, браконьерлік аң­шылық пен балық­шы­лықтың кесірінен, сексеуілдерді заңсыз шабудан, жиі болып тұратын өрттерден, суда жүретін құс­тардың балықшылардың ауларына түсіп қырылу­ларынан, оның үстіне, адамдардың тәртіпсіз демалыс орындарын жасап, артынан қоқыс­тарын шашып кететіндігінен Іле сағасының экожүйесі мен био­логия­лық айрықша қалпы жылдан-жылға жұтап барады. Халықаралық және отандық тәжірибелерге қарағанда, ірі өзендердің сағалары бүкіл әлемде айрықша күзетпен қамтамасыз етілген. Мысал үшін алыс шетелдерге бармай-ақ, Ресей­дегі Волга өзені сағасындағы Астра­хань қорығын айтуға болады. Сон­дай-ақ, Лена өзені сағасындағы «Лена-Дельта» биосфералық резер­ватын айтуға болады. Тіп­ті, өзіміздің Жайық өзенінің саға­сын­дағы «Ақжайық» табиғи резер­ватын­дағы жағдай да Ілемен салыс­тырғанда айтарлықтай жақсы. Іле өзенінің сағасына «Іле-Балқаш» табиғи резерватын құру­ды бұрынғы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі «Жасыл даму» (2010-2014 жылдар) бағ­дар­ламасының шеңберінде қол­ға алған еді. 415 мың гектарды құрайтын «Іле-Балқаш» мем­лекет­тік резерватын құруға қажет­ті құжаттар толы­ғымен әзір­леніп, мемлекеттік эколо­гия­лық сараптаманың оң қоры­тын­ды­сын ал­ған. Алматы облыстық әкім­дігі оған қажетті жер аумағын бел­гіле­ген. Осы жұмыстарға бюд­жеттің 10 млн теңгесімен қоса, БҰҰ Даму бағдарламасының 417 млн тең­гелік гранттық қаражаты жұм­сал­ған. Осынша қаржы мен күш-жігер жұмсалған жобаны аяқсыз қалдырмау үшін мен жуырда Премьер-Министр Бақытжан Сағын­таевтың атына депутаттық сауал жолдап, осы мәселені шешуді Ауыл шаруашылығы ми­нистр­лігінің 2017 жылғы жұмыс жос­парына енгізуді өтіндім. Менің сауалымды бірнеше әріптесім қол­дап, өздерінің қолдарын қой­ды. Мәселенің оң шешілуінен үміттіміз. Аңсар МҰСАХАНОВ, Сенат депутаты