Маңызды саяси оқиғаның бірі

Жаңа тарихи кезең жағ­дайына байланысты ау­қымды президенттік реформа­лар жүзеге асырылып жатқан кезде, еліміздегі саяси пар­тия­ларға сайлаушылар сенімінің жаңа мандатын алу қажет болды. Әрі дағдарысқа қарсы шараларды іске асыру мақсатында қоғамдық шоғырлану қажеттілігі туындады. Осыған байланысты кезектен тыс парламенттік сайлауды тағайындау және өткізу туралы шешім қабылданды. Парламенттік сайлау нау­қанының басталуына Қа­зақстан Республикасы Прези­дентінің «Бесінші шақырылған Қазақстан Республикасы Пар­ламентінің Мәжілісін тарату және Қазақстан Республикасы Пар­ламенті Мәжілісі депутат­тарының кезектен тыс сайлауын тағайындау туралы» 2016 жылғы 20 қаңтардағы Жарлығы негіз болды. Ал Қазақстан Республикасының Орталық сайлау комиссиясы өзінің 2016 жылғы 20 қаңтардағы қаулысымен Қазақстан Республикасы мәслихаттары депутаттарының кезекті сайлауын тағайындады. Сайлаудың экономикалық дағдарысқа байланысты мәселелерді шұғыл қоғамдық талқылау және шешу институты болуы тиістігінен туындаған кезектен тыс парламенттік сайлауды тағайындау қоғамда түсіністік пен қолдау тапты. Осылайша, саяси партиялардың тізімдері бойынша Мәжіліске және мәс­лихаттарға сайлау таға­йындалып, ол 2016 жылғы 20 наурызда өткізілді. Қазақстан халқы Ассамблеясынан кандидаттар 2016 жылғы 21 наурызда сайланды. Бұл сайлауды әкімшілік­тен­дірумен барлық 13 399 сайлау комиссиясы, оның ішінде 9 840 учаскелік комиссия Орталық сайлау комиссиясының бас­шылығымен елдің сайлау органдарының бүкіл жүйесі жүзеге асырды. 1995 жылдан бері қарай алғанда, алтын­шы сайлау науқаны болған парламенттік сайлау – Қазақ­станның демократиялық мемлекет бейнесінде дамуының тағы бір айғағы болып табылады. Осы сайлау бо­йынша Қазақстан азаматтары сайланған өкілдері арқылы мемлекетті басқаруға белсене қатысты. Таратып айтар болсақ, қаң­тарда және ақпанда өткен сая­си партиялардың съездерінде олардың тиісті сайлауалды бағдарламалары қабылданып, Мәжіліс депутаттығына кандидаттардың тізімдері бекітілді. Бұл науқан барысында елдің 6 саяси партиясы – «Нұр Отан», «Ақ жол», ЖСДП, Қазақстанның Коммунистік халық партиясы, «Ауыл» және «Бірлік» 234 кандидат көрсетілген тізімдерді ұсынып, Орталық сайлау комиссиясына енгізді. Жұмылдыру факторын күшейту мақсатында сайлау үдерісіне барлық қатысушыларға ОСК желісі бойынша ақпараттық, оқыту, жұмылдыру бейнероликтері, бейнероликтердің интернет-нұсқалары, жаднамалар, әдістемелер, жинақтар және басқа да баспа өнімдері әзірленіп, ол жұмыс барысында қолданылды, өңірлерден түскен барлық сұрақтарға толық жауаптар берілді. Ашықтық пен жеделдікті қамтамасыз ету үшін ОСК жанында баспасөз орталығы тұрақты түрде жұмыс і­с­теді. Сонымен қатар, сайлау науқаны барысында Орт­сайлауком жұмысының жаңа ұйымдастыру нысандарының бірі – барлық мүдделі бұқаралық ақпарат құралдары үшін сайлау үдерісінің әр саты­сында брифингтер өткі­зу енгізілді. Материал ұсынудың бұл нысаны жұмыс тиімділігін айтарлықтай арттырды. Осылайша, бұқаралық ақ­парат құралдарының бар­лығы дерлік электораттық нау­қанның кезекті сатысының ерекшеліктері жөнінде егжей-тегжейлі хабарланып отырды. Брифингті жүргізген Ортсайлауком мүшесі брифинг тақырыбы бойынша журналистердің барлық сұрақтарына жауап берді. Сөйтіп, жұртшылық сайлау үдерісі туралы дәйекті түрде хабардар етілді. Биылғы жылғы 16 нау­рызда ОСК «Хабар» телеарнасында парламенттік сайлауға қатысқан барлық 6 саяси партияның пікірталасын ұйымдастырды. Оған әр сая­си партиядан бір өкілден қатысты. Пікірталас жал­пыға бірдей әдеп нормаларын сақтай отырып, жоғары ұйымдастырушылық және саяси деңгейде өткізілді. Пікірталас сайлаушылар ортасында үлкен қызығушылыққа ие болғанын атап өткен жөн. Ал сайлау барысын жария ету мониторингін Ортсайлауком республикалық және өңірлік 222 газетке, 15 журналға, 47 республикалық және өңірлік телеарнаға, 12 радиоарнаға, сондай-ақ, 162 танымал қоғамдық-саяси интернет-ресурстарға қатысты жүргізді. Осы жылдың 25 ақпаны мен 26 сәуірі аралығында бұқаралық ақпарат құралдары аталған сайлау науқанына арналған 30 мыңнан аса материал жариялады. «Сайлау күнделігі» бағдарламасының шығуын күн сайын және апта сайын ұйымдастырған, өздерінің сайлау туралы айдарлары аясында мамандардың қызықты түсініктемелерін, сұхбаттарды, мақалаларды жария еткен және басып шығарған «Егемен Қазақ­стан», «Казахстанская правда» газеттерін, «Хабар», «Қазақ­стан» телеарналарын және Қа­зақ радиосын атап өтуге болады. Сайлау күні 7 миллион 561 мың 150 адам дауыс берді. Бұл сайлаушылардың жалпы санының 77,12 пайызын құрады. Азаматтардың жаппай келуі 80 пайызға жуық болғаны қазақстандықтардың осы сайлауда белсенді да­уыс бере отырып, өзінің сая­си болашағына жауап­кер­шілікпен қарағанын көрсетеді. Осылайша, еліміздің азаматтары өздерінің дауыс берулері арқылы таңдау жасап, қолдау көрсетті. Мәжіліс депутаттығына кандидаттар тек саяси пар­тия­лардан ғана емес, сондай-ақ Қазақстан халқы Ассамб­леясынан да ұсынылған­дықтан, 2016 жылғы 29 ақпанда Ассамблея Кеңесі ұсынған Парламент Мәжілісінің депутаттығына кандидаттар Орталық сайлау комиссия- сына тіркеу үшін қажетті құжаттарды ұсынды. Өзінің 2 наурыздағы отырысында Ортсайлауком Қазақстан халқы Ассамблеясынан сай­ланатын Парламент Мәжі­лісінің депутаттығына 9 кан­дидатты тіркеді, олар үшін республикалық бюджет қара­жатынан бөлінетін тиісті шы­ғыстар мөлшерін айқындады. Қазақстан халқы Ассамблеясы ұсынған Парламент Мәжі­лісінің депутаттығына канди­даттарды тіркеу аяқталған соң, 6 наурыздан Қазақстан хал­қы Ассамблеясы сайлайтын Парламент Мәжілі­сінің депутаттығына кандидат­тардың сайлауалды үгіті басталып, ол 19 наурызда аяқталды. Сайлау күні – 20 наурызда 6 саяси партиядан 7 пайыздық кедергіні еңсерген «Нұр Отан» партиясы, «Ақ жол» партиясы, Қазақстанның Коммунистік халық партиясы Мәжілісте 98 депутаттық орынға ие болды. Ал Қазақстан халқы Ас­самблеясы 21 наурызда өз өкіл­деріне дауыс бере отырып, олардың Мәжілісте 9 де­путаттық орынды иеленуіне мүм­кіндік берді. Сайлаудың де­мократиялылығының елеу­лі аспектісі Қазақстанның конс­титуциялық-заңнамалық нор­малар арқылы аз эт­ностардың саяси құқықтарын бекітуі және нығайтуы болды. Алты саяси партияның үшеуінің Парламентке өтуі көп партиялы Парламенттің түрлі көзқарасты, түрлі идеология­ны білдіретінін және түрлі әлеуметтік топтан өкілдік ететінін айғақтайды. Бұл Парламентті неғұрлым кәсіби етеді. Сайлаудың нәтижесінде, Мәжіліске бел­сенді заң шығарушылық қызметпен айналысып отыр­ған 107 депутат сайланды. Отандық, шетелдік жә­не халықаралық байқаушы­лардың сайлаудың барлық кезеңі бойында сайлау рәсімдерінің іске асырылуын, сайлау күні дауыс беру барысын байқауы сайлау үдерісінің беделін арттырып, оған ашықтық, транспаренттілік, әділдік мүмкіндіктерін бере­ді, бір-бірімен белсенді элек­тораттық тәжірибелер алма­суына жәрдемдеседі. Осыған байланысты елдің барлық сайлау учаскелерінде 40 мыңнан астам отандық байқаушы мониторингті қамтамасыз етті. Әлемдік қоғамдастықтың мүшесі ретінде ЕҚЫҰ-ның 1990 жылғы Копенгаген құ­жа­­тының 8-параграфын бас­­­шылыққа алып, Қазақ­стан өзінің сайлауларын халық­а­ралық байқаушыларды көп­теп шақыру арқылы жариялы, ашық және транспарентті түрде өткізіп келеді. Сондықтан Ортсайлауком Сыртқы істер министрлігінің ұсынуы бо­йынша шет мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардан 817 байқаушыны аккредиттеді. Біздің СІМ сол кезеңде 30 елден шетелдік бұқаралық ақпарат құралдарының қазақ­стандық сайлауды байқау құқы­ғы берілген 150 өкілін де аккредиттеді. Сөйтіп, пар­ламенттік сайлаудың бары­сын барлығы 967 ха­лық­а­ралық байқаушы бай­қады. Бай­қаушылардың осын­дай қо­мақты саны халық­аралық қоғам­дастықтың рес­пуб­лика­ның кезектен тыс парла­мент­тік сайлауын қолдай­тынының тағы бір көрінісі болды. Халықаралық ұйымдардың байқаушылар миссиялары, оның ішінде ЕҚЫҰ мен ТМД парламенттік сайлауға жалпы баға берді және сайлау үдерісінің қырлары мен дауыс беру барысын да жеке ба­­ға­лады. Жалпы, сай­лау­ға бе­­рілген бағалар оң бол­ды, ес­­кертулер де бар еке­нін жа­­сыра алмаймыз. Олар ЕҚЫҰ/ДИАҚБ миссия­сы­ның қорытынды есебін­де кел­­тірілді, өз кезегін­де Орт­сай­лауком осы халық­ара­лық ұйымның басшы­лы­­ғына жет­кізілген қарсы дәлел­дермен түсініктеме де әзір­леді. Парламент Мәжілісі мен жергілікті өкілді мемлекеттік органдар – мәслихаттарға өткізілген 2016 жылғы сайлау аяқталып келе жатқан жыл­дың елеулі саяси оқи­ғасы болды. Біз сол элек­то­раттық іс-шараны осылай деп бағалаймыз. Өйткені, оған іс жүзінде барша ел қа­тысты. Сондықтан да, бұл сай­лау сайлаудың жалпыға бір­дей­лігінің халықаралық мойын­далған қағидатын, оның бала­малылығын сақтауымен бірге, дауыс беру құпиясын, сай­лау­дың ашықтығы мен транс­паренттілігін қамтамасыз ете отырып өткізілді деп айта аламыз. Марат СӘРСЕМБАЕВ, Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының мүшесі