Астананың азық-түлік белдеуі – аймақтағы өндірістің өрлеуі

Астананың азық-түлік белдеуін құру жөніндегі міндеттемеге сәйкес, қазір Ақмола облысында агроөнеркәсіп кешенін дамыту бойынша жұмыстар қарқынды жүргізілуде. Жазы шуақты бол­ға­ны­мен, қысы қытымыр ке­летін бұл өңір­де жерге дән сеу­іп, оны дер кезінде жинап алу да оңай­­­ға түс­пей­ді. Ауа райы­ның жағ­­­дайына қа­­рай өнім беретін егіс­­тік ал­қап­тарында еңбек ете­­тін ди­қан­дар кейде мол өнім­­нен қа­ғы­лып жататын кез­д­ер де аз емес. Төккен тер да­лаға кет­песін деп үсік ұрған ас­тық­тарын мал азығына жіберуіне де тура келген. Бірақ соған қарамай, Ақмола облысы Астана­ны тұрақты азық-тү­лік­пен қамтамасыз етіп келе жат­қан маңызды өңірдің бірі. Мә­селен, елордалықтарды ауыл­ша­руашылық өнімдерімен қам­тамасыз ету үшін азық-тү­лікпен қам­ту аймағына облыстың 17 ау­даны кіріп отырғандығын ерекше атай кеткен жөн. Тіпті, қы­тымыр қыс айларында кейбір жолд­ар жабылып жатса да, ау­дан­­­дар­дан тасылып жата­тын азық-түлік өнімдері қала тұрғындарын азықсыз қал­дырған емес. Оған нақты дә­лел­дер келтіре кеткен орынды. Атап көрсеткенде, 2016 жы­лы өңірде 94 мың тонна сүт өндірілген екен. Бұл ар­ғы жылмен салыстырғанда 7,2 мың тоннаға артық әрі ас­таналықтардың сүтке сұ­ра­ны­сы­­ның 48 пайызын қамтиды. Жә­не етпен қамтамасыз етуде де өсім бар. 2015 жылмен салыс­тыр­­ғанда 1,3 мың тонна етті артығымен Астанаға жө­нел­т­­кен көкшеліктер 22,2 мың тоннамен елордалық тұ­ты­ну­шылар сұ­ранысының 52 пайызын қам­та­масыз етіп отыр. Құнарлы азық-тү­лік­тің бірі жұмыртқа десек, оның 222,5 миллион данасы жет­к­ізілген. Яғни, соңғы кезде саны 5 миллион данаға артқан жұмыртқамен мегаполис толық 100 пайыз қам­тамасыз етілуде. Картоп та осылай. Сонымен қатар, же­міс­тер де жеткілікті көлемде же­ткізілуде. Әрине, аграрлы өңірдің та­бысы ауылшаруашылық өнім­­дерін өндірумен ті­келей бай­ланысты. 2016 жыл­дың қаң­тар-желтоқсан ай­лары ара­лы­ғындағы көрс­ет­кіш­ке көз жү­гір­тсек, ауыл­ша­руа­шылық өнімдерінің жалпы өн­дірісі 346952,4 млн теңгені құ­ра­ған. Бұның ішінде өсімдік өнім­дері 240662,1 млн теңге бол­са, мал шаруашылығынан 105120,6 миллион тең­ге­ өнім өндіріліпті. Ауыл ша­­руа­шы­лығы бас­қар­ма­сы­ның кел­тір­ген мә­лі­мет­те­рін тар­қа­тып айт­қанда, би­дай­дың жалпы кө­лемі 5 млн 723,2 мың тон­наны (орташа өнім 13,2 ц/га) құраған. Ақмола облысында мал ша­руа­шылығы да жолға қой­ыл­ған. Статистикалық де­рек­терге қарағанда, ірі қа­ра малдың басы 398,9 мың­ға жетсе, соның 205,8 мы­ңы сиыр. Қазіргі таңда асыл тұ­­қымды мал басын кө­бей­ту мақ­сатында қолдан ұрық­тан­дыру ерек­ше мәнге ие. Об­л­ыста 38,7 мың бас сиыр мен тананың осындай жолмен ұрықтандырылуы оған мы­сал бола алады. Сондай-ақ, өңірде 31 бордақылау ала­ңы болса, соның 7-еуі аса ірі­лер са­натында. Мұндай бор­дақылау алаң­да­рының қуаты 27,6 мың басты қам­туға же­теді екен. Сүт өндіру са­ла­сын дамытуға қатысты «Ырыс» бағдарламасы көп­те­ген мамандандырылған ша­руа­­шылық субъектілерінің жұ­мы­сын өрге бастыруға мүм­кін­дік бе­ріп отыр. Облыста осындай 33 шаруашылық субъектісі бар болса, олар 23 мың бас сиыр сауып, ел ырысын артты­рып келе жатыр. Тек 2015 жылдың өзінде 14 тауарлы-сүт фермасы құрылғандығын айта кету керек. Ең бастысы, жалпы сауылған сүттің 80 пайызы үй шаруашылығында өнді­рілетіндігін ескерсек, бұл ба­ғытта да біраз шаруалар ат­қа­­рылғаны мәлім. Сүт өңдеу қуа­тын арттыру мақсатында кә­сіп­орын­дар шикізатты қара­пай­ым тұр­ғын­дардан сатып алу­да. Облыс аудандарында сүт сатып алу үшін 145 бө­лім­ше ұйымдастырылса, соның 19-ы тұрақты өнім қабылдап ке­­леді. 2017 жылдың 1 қаң­та­рын­дағы көрсеткіш бо­йынша, тұр­ғындардан 119,4 мың тонна сүт өңдеуге жеткізілген. Ал «Сыбаға» бағдарламасы бой­ын­ша тауарлық мал басын көбейту қол­ға алынғанын айта кеткен орын­ды. Аталған бағ­дарлама басталған­нан бер­гі уақытта 369 шаруа қо­жа­лық­тары және фермерлік ша­руа­шылықтар 24,5 мың сиыр мен 790 бас асыл тұқымды өгіз сатып алған. Сонымен қа­тар, қой шаруашылығы да назар­дан тыс қалмаған. Өңірде 357 ма­ман­­дандырылған ша­руа­шылық 136,8 мың бас қой ұс­тайды екен. «Алтын асық» бағ­дар­ламасына сәйкес мал басын са­тып алу артып келеді. Астананың азық-түлік бел­деуін ұйымдастырып келе жат­қан Ақмола облысында 319 кәсіпорын болса, соның 15-і ет өңдеумен айналысады. Олардың жылдық өңдеу қуаты 19 мың тоннаны құрайтындығын айта кет­кен ләзім. Бұдан басқа, өңір­де жылына 132,6 мың тон­на сүт өңдей алатын 14 кә­сіп­орын жұмыс істесе, ұн тарту кәсіпорындарының өзі 55-ке жетіп жығылады. Жалпы, ста­тис­тикаға назар аударсақ, 2016 жы­лы тамақ өнімдері өндірісі 68,5 млрд теңгеге жетіпті. Әри­не, облыс осымен тоқтап қал­мақ емес. Астана қаласының азық-түлік белдеуін қамтамасыз ету мақ­сатында 2016 жылы құны 7,2 млрд теңгелік 9 жоба жүзеге асы­рылды. Аталған қаржыға 2 мал бордақылау алаңы, 1 мал өсі­ру кешені, 2 элеваторлық ке­шен, 4 бидай сақтау қоймасы са­лыныпты. Қорыта айтқанда, ендігі мін­дет ауылшаруашылық өнім­деріне деген сұранысты ай­қын­дай отырып, қажетті дақылдар егіс­тігін ұлғайту болып тұр. Ал мал шаруашылығында ірі қара мал­­дың саны мен салмағын арт­ты­руды асыл тұқымды мал­­дар есебінен жүзеге асыру көз­дел­ген. Демек, мал бор­да­қы­лау алаңдарының саны да арта түс­пек. Бұл өз кезегінде са­ла­ның инвес­тициялық тар­тым­ды­лы­ғы­на да серпін беруі тиіс. Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан» Ақмола облысы