Шынында, біз қазақ киносын қалай насихаттап жүрміз? Оның көрінісін, нәтижесін қалай білуге болады? Соның бір айнасы – өңірлерден жазда оқуға түсуге келетін жастардың білім-білігі деп ойлаймын. Олардың жауаптарынан қазақ киносының жер-жердегі насихатталу деңгейін бажайлау қиын емес. Әрине, ең алдымен, үміткерлердің қазақ ұлттық кино өнерімен, әдебиетпен, жалпы өнер мен мәдениетпен қаншалықты таныстығы сарапқа салынады. Сондағы бір байқағанымыз – жастардың дені дәл сол жылы немесе үш-төрт жыл бұрын жан-жақты жарнамаланған заманауи фильмдер мен әртістерді телесериалдардағы рөлі, сұхбаттары, болмаса бағдарламаларға жиі шақырылуы арқылы ғана білетіндігі. Бірақ, қазақ киносы тек осы фильмдермен және актерлермен ғана шектелмесі белгілі ғой. Бұл – жыл сайын қайталанатын көрініс. Сол сияқты биыл да үміткерлердің қандай фильмдер мен әртістер жайында көсіле шабары бесенеден белгілі. Соңғы екі-үш жылда отандық кино дегенде, жастар тарапынан «Абайлаңыз, сиыр», «Сәбина келін», «Ауылдан қашу. Махаббат операциясы» сияқты тағы да басқа бірқатар коммерциялық фильмдер туралы өте көп естиміз. Әрине, олардың дені дерлік «Рэкетир», «Жаужүрек мың бала» мен «Шал» фильмдерін атайды. Мұндайда көрерменнің заманауи қазақ фильмдері жайындағы (онда да барлығымен емес) ой-пікірлері, отандық өнердің көпшілік назарынан тыс қалмауы қуантады. Бірақ, алаңдататын жайттар да аз емес. Мысалы, жастарымыз тек осы аталған бес-алты фильм мен сондағы танымал актерлерді, режиссерлерді білумен ғана шектеліп қалмаса екен дейсің. Тіпті кей жағдайда фильмдегі актерлерді танығанмен, режиссерлерінің атын атап, түсін түстеп бере алмай жататыны – қалыпты жағдай. Бұл да – ойланарлық мәселе. Кейінгі өскелең ұрпақ Фарида Шәріпова, Хадиша Бөкеева, Сәбира Майқанова, Әмина Өмірзақова тәрізді майталман шеберлерді көп біле бермеуі мүмкін. Бір жағы оларға бұл үшін кінә тағу да қиын. Тоқсаныншы жылғы ұрпақ олардан гөрі Баян Есентаева, Әсел Сағатованы жақсы таниды. Елубай Өмірзақов, Кененбай Қожабеков, Кәукен Кенжетаев, Ыдырыс Ноғайбаев, Әнуар Молдабеков, Жамбыл Құдайбергенов, Әнуар Боранбаев, Нұрмұхан Жантөрин есімдерімен етене таныс болмағанмен (кейде тіпті естімеген де болып шығады), есесіне Нұртас Адамбай, Нұрлан Қоянбаев, Әнуар Нұрпейісов, Фархат Әбдірайымовтың кейіпкерлерімен жете таныс десек, артық айтпаймыз. Жастардың кумирлері жас өнер иелерінің арасынан ғана табылады. Осыған қуану керек пе, әлде алаңдау қажет пе? Классиктерден әрине, Шәкен Аймановтың есімін (кейде Абдолла Қарсақбаев, Мәжит Бегалин, Сұлтан Қожықовтың есімі аталып қалуы мүмкін. Бірақ, мұндай жағдай өте сирек кездеседі), фильмдерден – «Қыз Жібекті», «Менің атым Қожаны», «Алдар көсені», «Тақиялы періштені», «Атаманның ақырын» атайды. Бірақ, «Қыз Жібекті» Шәкен Айманов түсірді», «Амангелді» фильмінің сценарийін Бердібек Соқпақбаев жазды, ал басты кейіпкердің рөлін Амангелді Имановтың өзі сомдады» деген жауаптарға жаныңыз жабырқамай тағы тұра алмайтыныңыз анық. Рас, мұндай таяздыққа сәл кешіріммен қарай салу біз үшін түк емес, бірақ өзінің ұлттық өнерінен бейхабар жан кейін маман болып жарыта ма? Қысқасы, бүгінгі жастарға қазақ ұлттық кино өнерінің айнасы іспетті қарауға тура келеді. Сондықтан не істемек керек? Басылымдарда, сондай-ақ, «Қазақстан», «Хабар» сияқты мемлекеттік телеарналар мен радиодан қазақ киносының өткені мен бүгіні туралы толығырақ мағлұматтар беріліп отыруы қажет. Мемлекеттік деуіміздің себебі, бұлар еліміздің көптеген өңірлері мен алыс ауылдарға тарайтын бірден-бір ақпарат айдынының көздері емес пе? Сол алыс ауылдарда ертең қазақ киносына келетін болашақ талантты кинематографистер өсіп келе жатуы әбден мүмкін ғой. Ал, әлгіндей насихат жүргізудің тәсілдері олардың адасып кетпей, киноға деген сүйіспеншілігі мен ынтасының артуына едәуір ықпал етер еді. Тым құрығанда, ұлттық өнердің өткені мен бүгінін қатар танып-білулеріне септігін тигізер деген үміттеміз. Сондықтан қазақ өнері, соның ішінде кино туралы жүргізілетін жүйелі, салмақты, байыпты насихат – ұлт руханиятының маңызды қадамдарының бірі екенін ешқашан ұмытпағанымыз абзал.
Нәзира РАХМАНҚЫЗЫ, кинотанушы, өнертану кандидаты
