Мәңгілік елдің өркениеттік мұраттары

Өз кезегінде аталмыш құ­бы­лыс­тардың геосаясатқа да, мем­ле­кетаралық қарым-қаты­нас­тар мен әлемдік нарықтарға да, сол сия­қты азаматтық қоғамның жа­ңаша қалыптасып, адамзат ой-санасының жаңаша дамуына да тікелей әсер ете бастағаны кү­мән тудырмайды. Өйткені, бү­кіл­әлем­дік мегаөзгерістер толқыны қа­зір­дің өзінде-ақ айқын сыр беріп, пла­нета тынысының бо­ла­шақ бол­­мысын болжайтын әйгілі фу­ту­рист-философтарды да, физ­ик­­терді де, экологтар мен био­лог­­­тарды да, макроэкономистер мен микроэкономистерді де, тіп­­ті, мемлекет тізгінін ұстаған сая­­саткерлерді де  жаппай ойлан­ды­­ра бастағаны шындықтан алыс емес және мұның дәлелдері жет­кі­лікті. 
Мәселен, Елбасының «Қазақ­стан-2050» стратегиясы – қалып­тас­қан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты  2012 жылы ха­лық­қа жариялаған Жолдауы − Елі­міздің ХХІ ғасырдың бірінші жар­тысының соңына дейінгі тұ­рақты дамуына бағытталған алып жобалардың бірегейі. Ен­ді міне, сол стратегиялық, сая­си-экономикалық және әлеу­мет­­тік мәні зор ұзақ мерзімді жос­­пардың аясында қыруар ша­­­ра­лар толассыз іске асырылып жатыр. Олардың ішіндегі өзек­­­­тілері − елімізді жаппай ин­дус­­трияландыруға бағыт­тал­ған мем­­лекеттік үдемелі инно­ва­ция­лық бағдарламаның екін­ші бес­жыл­ды­ғы мен сол бес­жыл­дық­тың өзе­гіне өрілген Ас­та­на­да өтетін  әлем­нің болашақ энер­ге­ти­калық тех­нологияларына бағышталған ЭКСПО-2017 көрмесі. 
Жоғарыда айтылғандардың бұл­тартпас дәлелдерінің енді бір айқын мысалы − Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты биыл­ғы Жолдауы мен сол құжатпен өзек­тес әрі сабақтас, әрі жуырда ғана ақпарат құралдарында жар­ық көрген «Болашаққа бағдар: ру­хани жаңғыру» атты заманауи мақаласы. 
Бұлай деуге толық негіз бар. Өйткені, өзге мемлекеттер секіл­ді дамудың тұрақты жолын таң­да­ған біздің төл мемлекетіміз де гео­саяси, геоэкономикалық және геотехнологиялық мегаөзгерістер ағын­ынан тыс қалып отырған жоқ. Кезінде қол жетпестей болып көрінген қиял-ғажайып дү­ниелер бүгінгі таңда еліміздің күн­делікті болмысына қалай тез еніп кеткенін байқамай да қал­дық. Тастан сарай да салды­рып, айшылық алыс жерлерден жылдам хабар да алдырып, сәй­гүлік тұлпарларды заманауи авто­кө­лік­тер мен ұшақтар, хат пен хабар­ды SMS, телефон стансалары мен пошта қызметтерін ұялы телефондар, сия мен қаламды компьютерлер, кітапханаларды интернет-порталдар, баспаханаларды принтерлер, кинотеатр­ларды телевизор мен видеотекалар алмастырып отырғанына да етіміз әлдеқашан үйреніп кет­ті. Оны былай қойғанда, бү­гін­де тұтынушылардың қолында жүр­ген алақандай ғана айфондар мен планшеттер бүкіл ақ­па­раттық-коммуникация тех­но­ло­гияларының көмегімен іске асы­рылатын заманауи қызмет түр­ле­рін түгел дерлік қамтамасыз етет­ін әмбебап құралға айналып кет­к­ені де үйреншікті жай  болып қалды.
Демек, бүгінгі таңда қа­лып­та­сып отырған технологиялық жаң­­ғыру мен әлемдік геосаясат кар­­тасынан біздің еліміз шет қа­лып отыр деуге ешбір негіз жоқ, се­бебі Интернет арқылы бү­кіл­әлемдік ақпарат мұхитынан ер­кін сусындау өз еліміздің де шек­сіз игілігіне айналып кеткені күмәнсіз. 
Тәуелсіздік тізгініне ие болған ши­рек ғасыр ішінде Қазақстан әуел баста қолбайлау болған эко­но­микалық қиындықтарды арт­қа тастап, дамудың тұрақты жо­лына түсіп қана қоймай, бұл күн­де бүкіл планетаға танылып, әлем­де­гі экономикасы тез дамып келе жат­қан санаулы мем­ле­кеттердің са­натына қосы­лып үлгерді. 
Дәл осы тұста және бір шын­дық­т­ың басын ашып айту парыз. Бү­гінгі таңда әлемде өзге мемлекеттермен терезесі тең болуды армандамайтын, сондай-ақ, геосаяси, экономикалық, əлеуметтік, технологиялық,  демографиялық, мəдени, əскери жəне қауіпсіздік тұр­ғысынан өз əлеуетінің зор бо­луын аңсамайтын, сол сияқты, өз халқының ауқатты  және тұрақ­ты дамуын көздемейтін немесе өз қатарының арасынан суыры­лып шығып, арындап алға кеткен мықтылардың ортасына қо­сы­луды көксемейтін бірде-бір ел жоқ десек, артық айтқандық емес. 
Сосын, мұның дəлелін алыс­тан іздеудің де қажеті жоқ, се­бебі, ал­дына стратегиялық мега­мақ­сат­тар қойып, Мəңгілік ел болуға бел буған Қазақ елінің өзі де дәл бүгін жоғарыда айтылғандардың нақты дəлелі. Алайда, асқақ армандарды іске асыру кез келген субъектінің қолынан оп-оңай келе бермейтіні де шындық. Себебі, геосаяси мүдделер неғұрлым ау­қ­ымды жəне көздеген нысана­лар неғұрлым биік болған сайын, оларға қол жеткізудің де со­ғұр­лым күрделі болатыны хақ. Содан соң, биік мұратқа қа­жыр­лы еңбек етпей, ащы тер төк­пей қол жеткізу әсте мүмкін емес екені де айдан анық. Демек, бұ­ра­ла­ңы мен соқпақтары көп бұл жол­да тұйыққа тіреліп қалуға бол­майды. Керісінше, кез келген субъект, мейлі ол мемлекет болсын, мейлі ірілі-ұсақты компания бол­сын, тіпті, қатардағы кəсіпкер немесе жеке тұлға болсын қайрат пен жігерін жанып, жақсыдан үйрене, жаманнан жирене жүріп, көздеген мақсатқа жеткізетін жол табуға толассыз тырысуы шарт.
Міне, дəл осы тұрғыдан келгенде, еліміз жаңа тарихи кезеңге аяқ басқан үстіміздегі – 2017 жы­­лы Елбасы өз Жолдауында Қаза­қ­станның үшінші жаңғыруы бас­талғанын жариялап, қайта тү­леу­дің айрықша маңызды екі ірі бағытын, атап айтқанда, саяси жаңғыру мен экономикалық жаң­ғыруға ерекше басымдық бер­ген болатын. Аталған саяси жә­не экономикалық жаңғыру про­цес­­терін іске асыруда Елбасы, ең алдымен, біздің санамыздың ісі­­мізден озып жүруі керектігін, яғ­­ни рухани жаңғырудың қажет еке­­нін және мұны аталған ал­дың­­ғы екі реформаның өзегіне ай­налдыру керектігін міндеттеп, ол міндетті қалай іске асырудың нақты алғышарттарын да ай­қын­дап берді. Сондықтан да болар, аталмыш мақалада ерек­­ше мән берілген  бәсекеге қа­­бі­лет­тілік, прагматизм, бі­лім­­нің салтанат құруы, Қазақ­стан­­ның революциялық емес, эво­люциялық жолмен дамуы, ұлт­­тық сана, ұлттық мәдени­ге­не­­тикалық код, туған жер қа­си­­еті, латын әліпбиіне кө­шу мә­­селелеріне қатысты Ел­ба­сы­ның инно­вациялық ой­тол­ғам­да­ры мен ұсыныс-­пікірлері ел аза­мат­тарының көкейіне ұялап, ерек­­­ше үндестік табуда және ол құн­­­дылықтардың бүгінгі қоғамда  белсенді талқыланып жатқаны жайдан-жай емес. 
Түптеп келгенде, Елбасы Жол­­­дауы мен жоғарыда сіл­те­ме жасалған заманауи мақа­л­а­­с­ында ерекше мән беріл­ген құн­дылықтар түгелдей − Қазақ­стан­­ның мәңгі ел болуы мен өр­кениеттің  биік сатыларына кө­терілу жолындағы рухани мұ­раттары және олардың бар­лы­ғы да бір-бірімен өте тығыз бай­ланысты нысаналар. 
Айтса, айтқандай-ақ, бәсекеге қабілетті мемлекеттің экономикасы ғана емес, білім саласы да, ден­саулық саласы да, ғылымы да, озық технологияға негізделген өн­діргіш күштері мен еңбек өнім­ді­лігі де, жекелеген азаматтары да бәсекеге өте қабілетті болуы шарт.
Қазақстанның эволюциялық жол­мен дамуды таңдауының да өз сыры бар. Өйткені, рево­лю­циялық жол таңдаған алыс-жа­қын елдердің бірде-бірінің мұ­рат­қа жеткені жоқ, қайта дағ­да­рыс­тан-дағдарысқа тап болып, ха­лықтары азып-тозып, босқын болып, бодандыққа ұшырап жатқанын өз көзімізбен көріп отыр­мыз. Сол сияқты, ұлт­тық сана­сы мен ұлттық ге­не­тикалық кодынан, дәлірек айт­қанда, тарихи санасы мен салт-дәс­түрінен, тілі мен ділінен, діні­нен айырылған халықтардың бол­ашағы қараң болатыны да күмән тудырмайды. Өйткені, тарих қойнауында бұған дәлел болатын мысалдар жетіп-артылады. Мәселен, келмеске кеткен, шумер, вавилон, аккад және ассирия өркениеттері жоғарыда ай­тылғандардың бұлтартпас дә­лелдері.
Президент көлденең тартып отырған прагматизмнің де астары терең құндылық. Қолда барда алтынның қадірін бағаламай, ысырапқа жол беріп, қолдан шы­ғарып алған кезде өкініп жататыны­мыз жалған емес. Сон­дықтан Елбасы кез келген шешім­ді жеті рет өлшеп, бір рет қана ке­су керектігін меңзеп отыр. Бұл тұрғыдан келгенде, егемен жыл­дары Президент ұсынған мега­жобалар мен стратегиялық жол­даулардың қай-қайсысы да салмақты прагматизмге негізделген. Сосын Елбасы қоз­ғап отырған ұлттық сана мен ұлт­тық мәдени-генетикалық код, ту­ған жер қасиеті – бір-біріне етене жақын құндылықтар әрі олардың іргетасы ұлтымыздың мақал-мәтелдері мен нақыл сөздерінде тұнып тұр. Елбасының әлгі құн­дылықтарға сілтеме жасау арқылы қоғамымыздың санасы түзелмей ісіміз түзеле қой­май­тынын және ұлтымыздың ге­нетикалық кодын құрайтын са­лт-дәстүрлеріміз бен ана тілі­міз, дініміз және ділімізден айы­рылатын болсақ немесе  ту­ған жер қасиеті мен киесін ұмы­т­атын болсақ, ел болудан қа­латынымызды өте нанымды ес­кертіп отыр. 
Президент көтеріп отырған латын әліпбиіне көшу мәселесі елімізді рухани егемендікке апаратын тура жол, өйткені, бұл – әлем өркениетінің басым көпшілігінің әліпбиі, одан да нақтырақ айтар болсақ, бұл әліпби – озық ғылым мен білімнің, заманауи технологиялар мен ақпараттық-коммуникация құралдарының, қаржы мен банк жүйелерінің, сауда-саттық пен туризмнің, бү­кі­л­әлемдік ғаламтор мен ин­тер­нет­тің  әліпбиі, демек, ең басты да тиімді құралы. 
Және бір айқын мысалды еске салудың реті келіп тұр. Жо­ғарыда айтып өткендей, бү­гін­гі таңда қарқынды мега­өз­ге­рістерге толы әлем динамикасы футурист-философтар мен ғалымдарды да бей-жай қал­дырып отырған жоқ. Мұның ай­қын дәлелі төмендегідей. Әлем қау­ымдастығына әйгілі әрі жарты ғасырдан астам тарихы бар «Эко­номист» деген айдарман ағыл­шын тілінде Ұлыбританияда апта сайын шығып тұратын ғылыми іргетасқа негізделген халық­аралық басылымның білік­ті сарапшыларының  «Ме­га­өз­ге­рістер: 2050 жылғы әлем» де­ген атпен 2012 жылы жарық көрген біртомдық туынды бүкіл әлем назарын өзіне бірден аударып алған болатын. Себебі, бі­лік­ті де кәсіби сарапшылар то­бының қаламынан шыққан әл­гі басылымда үсті­міз­дегі ХХІ ғасырдың алдағы 40 жылын­да әлемдік геосаясат пен халықаралық қатынастардың да, қаржы жүйелері мен эконо­ми­калық байланыстардың да, сол сияқты, ғылым мен мәд­е­ниеттің, қор­шаған орта мен әлем қау­іп­сіз­дігінің болашақ бол­мы­сы­ның да қалай өзгеретіні жайында сал­мақты да салиқалы пікірлер түйі­н­делген. Туындыда, сонымен қатар, қоршаған ортаның күй­реуі тоқтала ма, геномика мен денсаулық сақтау саласында революция бола ма, әлемнің дамыған елдеріндегі теңсіздіктің ұлғаюы жалғаса бере ме, осыдан 40 жылдан соң әлемнің қай елінің эко­номикасы басымдыққа ие болады? т.с.с. өзекті сауалдарға атал­мыш туындыны құрастырған 20 сарапшы дәйекті де дәлелді тал­дау жасай отырып, әлемнің 2050 жылдарға дейінгі болмысын өте нанымды суреттейді. 
Кітаптың өн бойынан құрас­ты­рушылардың бәріне ортақ бір сипат айқын байқалады. Өз жаз­баларында олардың қай-қай­сысы да болашаққа үңілмес бұ­рын, алдымен, өткен тарихқа көз  жүгіртеді. Бұл әдіс оларға бү­гінгі өркениет болмысында орын алып отырған сан-қилы ме­га­өзгерістер мен үдерістердің мә­ні мен ауқымын дәл бағамдап, олар­дың динамикасын терең түй­сінуге мүмкіндік берген.   
Кәсіби сарапшылардың пікі­рін­ше, әлем экономикасының та­яу
болашақтағы қозғаушы күші, бі­рін­шіден, әлемдік жаһандану үде­рістері болса, екіншіден, Азия эко­номикасының әуел бастағы та­рихи басымдықтарына қайта ие бола бастауы болып табыла­ды. Бұл тұрғыдан келгенде, «жа­һан­дану» деген ұғым әлемдік на­рықтардағы интеграциялық үдерістердің екінші атауы деуге лайық. Ол үдерістердің негізгі басымдықтары, біріншіден, тран­спорт пен коммуникация жүйелерін дамыта түсуге мүм­кін­дік беретін технологиялық инно­вациялар болса, екіншіден,  ер­кін сауда мен инвестициялық кли­матты және миграциялық про­цестерді жеңілдететін саяси ше­шімдер.
Бір сөзбен айтқанда, бүгін­гі таңдағы «жаһандану» деге­ні­міз – әлемдік нарықтардың мем­ле­кет­тік шекараларды аттап өтіп, сыртқа қарай кең қанат жаюы. Бұл үдеріс, сонымен қатар, тек эко­номикалық қатынастармен ға­на шектелмейді. Бұдан былайғы жер­де «ұлттық шекаралар» мен «географиялық кеңістіктер» деген ұғымдар әлсіреп, керісінше, халықаралық қатынастар деген ұғымның аясына жұмыс қолы мен тауарлардың да, капи­тал мен технологиялардың да, тіпті, идея­лар мен мәдени-рухани құн­ды­лықтардың да сыйып кететіні жә­не олардың емін-еркін айналуына ешнәрсе бөгет бола алмайтыны көзге ұрып тұр.
Мұның айқын дәлелі ретін­де кеше ғана Қытай астанасы Бейжіңде әлемнің 29 елінің бас­шы­лары мен жүзден аса мем­ле­кет­тердің өкілдері мен ең ірі халықаралық саяси жә­не қар­жы ұйымдарының жетек­ші­ле­рі бас қосқан «Белдеу және жол» ын­ты­мақтастық форумы. Бұл форум – жаһанданған ХХІ ғасырдағы мүд­делер тоғысының ең айқын кө­рі­нісі. Дәл осы халықаралық мега­форум мен оның арнайы сессияларында сөз сөйлеген Қазақстан Президентінің пікірі мен ұсыныстары Қытай Халық Рес­пуб­ликасының төрағасы Син Цзиньпин тарапынан өте жо­ға­ры бағаланып, біздің еліміз транс­құрылықтық транзиттік та­сы­мал­даудың «чемпионы» деген шы­найы мадаққа ие болды. 
Бұл айтылғандардан шығатын қо­рытынды төмендегідей болмақ. Елі­міз осылайша, эволюциялық жол­мен дами берсе, халқымыз көз­деген мақсат-мұраттарына мін­детті түрде  қол жеткізеді.

Әділ АХМЕТОВ, 
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері