– Катсу мырза, еліміздегі бірден-бір дербес білім беру ұйымы мәртебесіне ие университеттің үшінші мәрте түлектерін шығарып салу қуанышымен құттықтаймыз! Алғашқы түлектермен салыстырғанда биылғы түлектердің ерекшелігі мен жетістіктері қандай? Бұл жылы қанша маман иесі өмірге қанат қағады?
– Әлбетте, құттықтауларыңызға ризашылығымды білдіремін. Біз биыл үшінші мәрте түлектерді ұшырып жатырмыз. Олардың алдыңғы екі жылғы бітірушілерден басты айырмашылығы – біз бұл уақытта белгілі дәрежеде оқу бағдарламалары мен іс-қимыл жоспарын түздік. Жыл сайын жаңа оқу жылымен бірге жаңартылған оқу үдерісі басталады, тәжірибе де жинақтала береді. Сондықтан, бұрынғыларға қарағанда биылғы түлектерге жеңіл. Өйткені, олардың алдында тәлім-тәрбие моделі болды. Бұл модель бұған дейінгі бітірушілер арқылы қалыптасты. Сонымен бірге, бұрынғы бітірушілер жаңа түлектермен өз тәжірибелерін бөліседі. Биыл Назарбаев университетінде 737 бітіруші жас, оның ішінде 9 PhD докторы дәрежесінің иегері бар. Бұл біздің оқу орны үшін қаншалықты маңызды асу екенін өздеріңіз де бағамдап отырған боларсыздар. Себебі, докторлар даярлай бастау – дамудың келесі кезеңіне жасалған қадам. Аталған үрдіс Назарбаев университетінің толығымен ғылыми-зерттеу кешені қалыптасқан жоғары білім орталығына айналғанын дәлелдейді.
– Еліміздегі бірегей университеттің түлектерінен не күтуге болады, олар елімізде жоғары технологияны, ғылым мен бизнесті дамытуға қандай үлес қосады деген ойдасыз?
– Әрине, түлектердің әлеуе-
ті жоғары. Олар, ең алдымен, Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуына университетте оқып-үйренген жүйе аясында үлес қосады. Бітірушілеріміздің негізгі мінездемесін оқу үдерісі барысында біздің сұрақты қалай қоюға үйреткенімізден көруге болады. Яғни, өз-өзіне сұрақты дұрыс қою нәтижесінде олар алдында тұрған мәселенің шешімін таба білуді үйренеді. Сондай-ақ, түлектеріміздің санасына о бастан іргетас іспетті өмірлік құндылықтарды құямыз. Неліктен? Бизнеспен шұғылдана ма, ғылыми зерттеуді жалғастыра ма, бізге маңыздысы бұл емес, маңыздысы – кез келген табысты маман, ең алдымен, өз-өзіне сұрақ қоя білетін, тығырықтан жол тауып шыға алатын адам. Білесіз бе, біз кейде әлеуетті жалдаушылармен (жұмыс берушілермен – ред.) кездесіп, студенттеріміздің өндірістік практикадан өту немесе интерн-маман ретінде жұмыс істеу мүмкіндігін талқылау кезінде, басым көпшілігі бізге студенттеріміздің белгілі бір пәннен терең білімі байқалмаса да кез келген мәселе бойынша өз-өзіне сұрақ қоя білетін қабілетін көре алатынын айтады. Осы арқылы олар өзінің алдына қойылған мәселені сәтімен шеше алады. Бүгінгі жаһандану дәуірінде адамдар түрлі күрделі жағдайларға, оқиғаларға тап болып жатады. Осындай сыни сәттерде студенттеріміз өзгеруге, бейімделуге бейіл болуы тиіс. Қарапайым тілмен айтқанда, біздің түлектер шашы ағарғанша оқиды. Яғни, технологиямен, ғылыммен, қай іспен шұғылданса да, 5-10 жылдан кейін университетте оқыған білімі олар үшін өзекті болмай қалуы мүмкін. Сондықтан, тез бейімделе білудің маңызы үлкен.
– Назарбаев университеті алғашқы PhD докторларын даярлап шығарғанын айттыңыз. Бұл түлектердің санаты туралы не айтасыз?
– Докторларымыздың барлығы – жоғары білім мектебінің түлектері. Алғашқы докторанттар легі туралы айта отырып, университет алдында маңызды міндеттер тұрғанын, соның бірі қазақстандық жоғары білім реформасына жәрдемдесу екенін айтқым келеді. Бұл ретте біздің университетіміз көшбасшылық рөлге ие. Біз бұған қуанамыз. Биылғы докторанттар жоғары білім мектебінің алғашқы түлектері. Олар Қазақстанның білім жүйесі үшін өте өзекті болып отырған салаларды алға сүйрейтін ғылыми ағартушылар мен зерттеушілер. Мәселен, докторанттарымыз ғылыми-зерттеу жұмыстарының тақырыптарына түрлі мәселелерді, атап айтқанда, университет тәмамдаған жасқа кәсіби машық ретінде қажеттілігі үлкен, яғни студенттерді оқыту барысында үш тілді бір уақытта үйренуді, оқытудың алғашқы жылын тиімді ұйымдастыруды және студенттің алған мамандығынан еңбек нарығына өтудің өзіндік пайдалы жақтарын зерттеуді нысана етіп алды. Мұның бәрі түлектің еңбек нарығындағы орнын айқындай түседі.
– Назарбаев университеті құрылымында әлемдік деңгейдегі жоғары оқу орындарымен әріптестікте жұмыс істейтін 8 ғылыми мектеп бар екен. Бұлардың қайсысы студенттер арасында танымал?
– Танымалдылығы тұрғысынан көпшілігі Ғылым мен технология мектебін таңдайды. Студенттер компьютерлік ғылымды меңгеруге құштар, химия мен биологияның да өзіндік орны бар. Сондай-ақ, Медицина, Гуманитарлық және әлеуметтік ғылымдар, Жоғары бизнес мектептерін таңдайды. Негізгі пән ретінде экономиканы таңдаған студенттеріміздің табысты кәсіпкер болатынына сенеміз. Инженерия мектебінде электрика, механика, химия бағытында да оқиды. Ал магистратураға келсек, Инженерия мектебі мен Жоғары бизнес мектебінің бірлескен бағдарламасы бар. Бұл «Инженерлік менеджмент магистрі» деп аталады. Аталған бағдарлама жұмыс істеп жүрген мамандардың да қызығушылығын туғызып отыр. Жоғары бизнес мектебінде магистрлік бағдарлама және жетекшілерге арналған магистрлік бағдарлама бойынша оқуға болады. Сонымен бірге, мемлекеттік басқару, мемлекеттік саясатты қалыптастыру бойынша мектеп бар. Оны тәмамдаған түлектеріміз де қоғамға өз үлестерін қоса алады. Мәселен, Сыртқы істер министрлігінде немесе Үкіметте өзін көрсеткісі келген жастар осы мектеп арқылы білім-білігін шыңдайды. Докторанттар арасында танымалдығы жағынан жетекшілерге арналған арнайы бағдарламалар басымдыққа ие, сондай-ақ, инклюзивті бағдарламалар аясында мүмкіндігі шектеулі студенттерге білім беру жолдарын қарастырамыз. Медицина мектебінде тек дәрігерлер ғана емес, денсаулық сақтау саласында қызмет етушілер де оқиды. Биыл күзде «молекулярлы медицина» атты жаңа бағдарлама енгізуді жоспарлап отырмыз. Сегізінші мектеп тау-кен ісі мен геоғылымға арналған. Бұл мектеп негізінен мұнай-газ саласына бағытталған.
– Жалпы, Назарбаев университеті келешекте қандай жаңа бағыттарды дамытпақ, жаңа мектеп ашу ойларыңызда бар ма?
– Биыл Назарбаев университетінің ашылғанына – 7 жыл. Біз 2010 жылы негізгі бағдарламаларды дайындаумен, 2011 жылы магистранттар мәселесімен шұғылданып, Инженерия, Ғылым және технологиялар, Гуманитарлық және әлеуметтік ғылымдар мектептерін аштық. 2013 жылы жоғары бизнес, білім беру және мемлекеттік басқару бойынша докторантуралық бағдарламаларға ден қойдық. 2015 жылы Медицина, Кен ісі және геоғылым мектептері ашылды. Сұраныс тумаса, әзір жаңа бастамалар жоспарлап отырғанымыз жоқ. Біз қысқа уақыт аралығында, 7 жыл ішінде айтарлықтай алға жылжыдық. Енді аздап тыныс алып, қолымызда барымызды шоғырландыруымыз, дамытуымыз қажет. Жалпы, Назарбаев университеті өзінің бай оқыту дәстүрімен белгілі. Біз бакалаврды бітіруші түлектердің бағытын, академиялық мансабын қадағалап отырамыз. Олардың басым бөлігі АҚШ, Ұлыбритания және Еуропа мен Азия елдерінің жетекші оқу орындарына магистратураға түсіп, бірқатары докторант атанды. Оқуларын тәмамдаған кезде өзіміздің университетке жұмысқа қуана қабылдаймыз. Яғни, түлектеріміз Назарбаев университетінің оқытушы-профессорлар құрамын толықтырып, академиялық мансабын төл универ-
ситетінде жалғастырады деген сенімдеміз. Сондай-ақ, еңбек нарығында жол тапқан түлектеріміздің жетекші консалтингтік, мұнай-газ, қаржы компанияларында жұмыс істейтініне кәміл сенеміз. Бүгінде түлектеріміздің алды азаматтық авиациялық компанияларда қызмет ете бастады.
Болашақта ғылыми-зерттеу жұмыстарын жетілдіруге күш саламыз. Университетте жүргізілген ғылыми-зерттеулер нәти-
жесінде ары қарай дамуға мүмкіндік беретін жаңа технологиялар мен инновация жасау жоспарланған. Қазір негізгі басымдық ғылыми жұмыстар мен зерттеулерді біріктіруге беріліп отыр. Ғылыми-зерттеу ісінде халықаралық мамандардың күш-жігері маңызды. Білім орталықтары мен ғылыми-зерттеу нысандарының сұранысына қарай үнемі үздік мамандарды іздестіру қажет. Қазақстан осы тұрғыда әлемнің өзге елдерімен бәсекелесіп келеді. Сондықтан, дарындарымыз бен таланттарымызды өз елімізде ұстап қалумен бірге халықаралық мамандарды да тарта білуіміз керек. Өйткені, ғылым мен инновацияға сүйенген озық дүниелер өзара байланыста дамиды. АҚШ-тағы Силикон алабы сияқты Ұлыбритания, Франция, Жапония, Қытай, Сингапурдағы ғылыми орталықтарды алыңыз, барлығында түрлі мемлекеттердің азаматтарынан құралған халықаралық команда жұмыс істейді. Осы орайда, Қазақстанның да бұл үдерістен тыс қалмай, жаһандануға ғылыми-зерттеулер мен инновациялық көзқарас тұрғысынан белсене қатысуы қажет.
Инженерия мектебінде жүзеге асырылып жатқан жұмыстар туралы айтар болсақ, мамандар біраз жылдар бойы энергиялық тиімділігі мол батарея жасаумен шұғылданып келеді. Қарап отырсаңыз, энергия саласындағы негізгі мақсат та энергия қуатын мейлінше шығындамай, сақтай отырып пайдалану. Батарея – энергия қуатын сақтау тәсілдерінің бірі. Қазір Назарбаев университеті қызметкерлері осы батареяның көлемі жағынан кіші, салмағы аз болуын және мол көлемде энергия қуатын сақтауын, сондай-ақ, қоршаған ортаға залал келтірмеуін ғылыми жұмыстармен дәйектеуде. Баршамыз «Тесла» сияқ-
ты электромобильдерді білеміз. Бұл көліктер батареясыз алысқа ұзай алмайды. Сондықтан, батарея қуаттайтын стансалар инфрақұрылымы және онда қажетті қуатты жинауға көп уақыт жұмсалмауы ескерілуі қажет. Осы орайда, аталған сұранысқа сай келетін аккумулятор мен батарея жасаудың маңызы өте жоғары. Бұл біздің университетке ғана емес, бүкіл әлем үшін өзекті мәселе. Яғни, басқа елдермен үнемі бәсекелестікте боламыз. Сондай-ақ, оптикалық сенсор туралы айталық. Біз жоғары технологиялар дәуірінде өмір сүріп отырғандықтан, сенсордың маңызы күннен-күнге артып келеді. Робот техникасы бойынша да үлкен жұмыстар жүргізіліп жатыр. Адам өміріне, денсаулығына қауіпті жұмыстарды атқаруда роботтарды пайдалану сияқты алгоритмдер көп. Сонымен бірге, медицинада оңалту жүйесінде роботтардың күш-қуатын пайдалану көзделуде. Яғни, адамның күш-қуатын арттыруға арналған экзоқаңқа құрылғыларын дамыту бойынша пациентті оңалтуға көмектесетін жобалар бар. Бұл туралы көптеп айта беруге болады.
– Назарбаев университетінің әлемдік үздік жоғары оқу орындарының желісіне енуге жұмсаған күш-жігері қаншалықты нәтиже берді?
– Кез келген университетті құру мен қалыптастыруға көп уақыт керек. Бұған келісетін шығарсыз? Біз жеті жылдан кейін университетіміздің осы үдеге лайық болатынын білдік. Менің ойымша, біз жүріп өтуге тиіс жолдың төрттен бір бөлігін ғана өттік. Қазір инновацияларды дамытуға ұмтылудамыз, жалпы, жоғары технология ғана емес, қоғамның дамуына да белсене атсалысатын боламыз. Бір қарағанда, Президент Н.Назарбаев бағдарлаған 2030 жыл алыс сияқты, 2050 жыл одан да ұзақ іспетті болғанын білесіздер. Ал бүгінде 2030 жылға дейін 13-14 жыл ғана қалыпты. Біз қазір 2030 жылдың көшбасшылары мен кәсіби мамандары қандай болуы керек деп ойлауымыз керек. Бұл бизнес, инновация, технология сынды барлық салаға қатысты. Бұрынғыдай емес, әлемді болжап білу мүмкін емес, күрделі жайтқа айналды. Сол себепті, біз үздіксіз білім беруге ден қойып отырмыз. Яғни, бакалавр, магистр мен докторанттарымыз оқуын тәмамдаса да ғылым әлеміне саяхатын ары қарай жалғастыра береді. Біз түлектеріміздің төл университетіне оралуына мүдделіміз.
Әңгімелескен
Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан»
