Адам қашанда өзінің ақ пейілімен, таза маңдай терімен тапқан қаржысының қауіпсіздігіне алаңсыз сенетіні анық. Ондай қаржысына біреу «сенікі емес» деп қол сала қояр деп те ойламайды. Өйткені ол өз еңбегінің өнімі. «Еңбек етсең – емерсің» дегендей, бір түйір нан болса да адал еңбекпен табылғандықтан жаныңды жалғайды.
Сол айтқандай, осы жылдың сәуір айында бар жиған-тергенін буып-түйіп, қырық мың АҚШ долларын отбасымен бірге елге алып келе жатқан Гүлжан Мәуітханның да көңіл күйі көтеріңкі еді. Бірақ ол осы қаржыға байланысты алда келеңсіз оқиға күтіп тұрғанын білген жоқ. Өйткені сонау Қытай еліндегі үйді сатып, одан түскен қаржыға Қазақстанға отбасымен көшіп келген соң баспана сатып аламын деп ойлағандықтан да бейғам болатын.
Алайда «Майқапшағай» кеден бекетіне келгенде оның бұл сенімі тас-талқан болды. Әлгі сарымайдай сақтаған қырық мың АҚШ доллары бір сәтте тәркіленіп алынды. Неге десе, «40 мың доллар декларацияда көрсетілмеген» дейді. Бірақ бұл арада о бастағы ниеті оң Гүлжан Мәуітханның еш кінәсі жоқ еді. Сол тұста оған бар жағдайды анықтап жеткізуге, негізгі мақсат пен жауаптылықты сезінуге, бұған тағылған айыптың мағынасын түсінуіне мүмкіндік берілмеді. Өйткені Мәуітхан және оның қасына ерген туыстары қазақ тілінде сөйлейді, бірақ қазақша оқуды және жазуды игермеген-тұғын.
Сонымен, ресми деректерге қарағанда, «08.02.2017 жылы сағат 10-30 мөлшерінде ҚХР азаматшасы Г.Мәуітхан Мемлекеттік кірістер департаментінің «Майқапшағай» кеден бекеті бақылауынан 59 900 АҚШ долларын декларациялаусыз, ірі мөлшерде, яғни өзімен 19700 долларын, қалған 10500 долларын бауыры Мәуітхан Мұқиятқа, 9900 долларын таныстары Сайлан Мейрамбекке және 9900 долларын Күлжанат Солткенге бөліп беру арқылы өткізген. Содан сотқа дейінгі тергеу басталған. Ақыры Зайсан аудандық сотының 10.04.2017 жылғы үкімімен Г.Мәуітхан «Майқапшағай» кеден бекеті бақылауынан 40 000 АҚШ долларын декларациялаусыз, ірі мөлшерде өткізгені үшін кінәлі деп танылып, оған 30 АЕК көлемінде айыппұл салынған, аталған қаражаттар тәркіленген».
Әрине, біз жоғарыда Мәуітханның қазақша сөйлегенімен, осы тілде жазуды және оқуды меңгермегендігін бекер айтқан жоқпыз. Осыған байланысты кеденде келеңсіздік туындаған көрінеді. Нақты айтқанда, айыпталушының сот ісін жүргізу тілін таңдау құқығы бұзылған. Соған сәйкес Г. Мәуітхан Шығыс Қазақстан облыстық сотына шағым түсіреді. Оның осы шағымы негізінде 02.06.2017 жылғы апелляциялық сот алқасының қаулысымен аталған аудандық сот үкімі бұзылып, іс прокуратураға қайтарылды. Бұдан кейін Шығыс Қазақстан облысы прокурорының бірінші орынбасарының міндетін уақытша атқарушы аға әділет кеңесшісі Е.Мәбиев қылмыстық іс құжаттарын зерделеу кезінде, Г.Мәуітханның жоғарыда аталған қаражаттар, өзінің ҚХР-да орналасқан тұрғын үйінде тұрып келген үш отбасыға, яғни ұлы Әділбек екеуіне, бауыры Мәуітхан Мұқиятқа және жиен бауыры Сайлан Мейрамбекке тиесілі үлестері екендігіне көз жеткізеді. Соған орай, Қытай еліндегі тұрғын үйді қабылдап алу және өтемақы туралы шартына сәйкес Г.Мәуітханға тиесілі тұрғын үйі мемлекет пайдасына өткізіліп, оған 593 133 юань өтемақы бөлінген. Ал бұл тұрғын үй құжат жүзінде Мәуітханның атына тіркелгенімен, онда басқа отбасылар да тұрғаны жоққа шығарылмайды. Демек, туыстарынан табылған қаражаттар аталған үйге берілген өтемақыдан бөлінген олардың өз үлестері екен.
Кеден бақылауында оларға жеке тексеру жүргізіп, хаттамаларын толтыру және түсініктер алу барысында аудармашы қатыстырылмаған. Жоғарыда айтқанымыздай, айыптау актісі Мәуітхан білетін тілге аударылмаған, аудармасы ұсынылмаған, яғни ол айыптың мағынасын түсінбеген. Ендеше, Мәуітханның сотқа дейінгі тергеу әрекеттерінің құжаттарын түсінбедім деген уәждері орынды. Демек, мұның алдында оның өзін қорғау құқығының бұзылғаны да рас деген сөз. Осылайша түйіндей келгенде айтарымыз, бастапқы кеден бақылауында Мәуітхан Мұқияттан, Сайлан Мейрамбектен және Күлжанат Солткеннен алынған қаражаттардың барлығы Г.Мәуітханға тиесілі деген айып тек болжаммен жасалған. Ал ҚПК-нің 19-бабына сәйкес сотталушының кiнәлiлiгiне сейiлмеген күмән олардың пайдасына шешілуге тиіс.
Ендеше заңдарымызға сүйенген прокуратура өкілі: «Қазақстан Республикасы Қылмыстық процестік кодекстің 35-бабының 2-тармағына сәйкес, іс бойынша іс жүргізу қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасының немесе қылмыстық құқық бұзушылық құрамының жоқтығы дәлелденген кезде де, егер қосымша дәлелдемелер жинау үшiн барлық мүмкiндiктер қолданылса, олардың болуы дәлелденбеген кезде де осы баптың бiрiншi бөлiгiнiң 1) және 2) тармақтарында көзделген негiздер бойынша тоқтатылады. Сонымен қатар, Қылмыстық кодекстің 10-бабының 4-тармағына сәйкес, осы Кодекстiң ерекше бөлімінде көзделген, формальды түрде, қандай да бiр іс-әрекеттiң белгiлерi бар, бірақ маңызы жағынан болмашы болғандықтан, қоғамға қауiп төндірмейтін әрекет немесе әрекетсiздiк қылмыстық құқық бұзушылық болып табылмайды», дейді.
Сөйтіп, жоғарыда айтылғандарды саралай келгенде, Мәуітханның Қытай еліндегі тұрғын үйін сатып, оралман мәртебесін алып, отбасымен Қазақстан Республикасына көшіп келуді мақсат тұтқан әрекетін қоғамға қауіпті деуге болмайды. Өйткені оның елімізге ақшаны құпия түрде, яғни жасырын әкелу секілді теріс ниеті болған жоқ. Мұндай жағдайларда Мәуітханға қатысты қылмыстық іс оның іс-әрекетінде қылмыстық құқық бұзушылық құрамының жоқтығына байланысты қысқартылуға жатады деп түйіндеді прокуратура. Осылайша Шығыс Қазақстан облысының прокуратурасы аталған істі мұқият зерделеп, Гүлжан Мәуітханның әрекеттерінде қылмыстық құқық бұзушылықтың құрамы болмағанын толықтай анықтап, іске нүкте қойды. Тәркіленген қаражат иесіне толықтай қайтарылды. Әділдік тағы бір мәрте салтанат құрды.
Александр ТАСБОЛАТ,
«Егемен Қазақстан»
