Мойынтыны бекер тілге тиек етіп отырмаған болдық. Жуырда, сол Тәттекеңнің түгел мұрасын осы күнге ойсыратпай жеткізген қайраткер күйші Әбікен Хасеновті еске алды сол ауыл. Биыл таңғажайып та талантты, тағдырлы тұлғаның туғанына 125 жыл екенін бұған дейін де жазған болатынбыз. Арқаның шертпе күй дәстүрінің ерекше дамып, шырқау шегіне жеткен тұсы да осы Әбікеннің туған топырағымен тікелей байланысты.
Дөңгелек датаға орай Қарағанды облыстық «Күй керуен» шертпе күй орталығының өкілдері өңірлерді аралап, біраз шаралар атқаруда. Көш Мойынтыдан қозғалды. Күйшінің кіндік қаны тамған қасиетті мекендегі мерекелі іс-шара игілікке бастап, керуен ары қарай Киікті, Босаға, Ақадыр, С.Сейфуллин атындағы кентте «Әбікеннің қоңыры» деген атпен ән-күй кеші болып жалғасты.
«Күй керуеннің» ауыл-ауылдарды аралап концерт беруі тек Әбікен Хасенұлын ғана насихаттау емес, жалпы шертпе күйге деген жанашырлық деп ұққан жөн сияқты. Қыздарбек, Әбди, Сембек, Әбікен тағы басқа күйшілерді тудырған аталған ауылдардағы ағайындар ұлы өнерге сусап қалғаны бірден аңғарылады. Арындап алақан соққанда, кептер қанат шапалақтар шертпе күйді насихаттап жүрген шеберлерге шабыт бере түсті дерсің.
Иә, алдымен шертпе күйді шырылдап қорғап жүргендер жайлы сөз қозғайық. Бірінші, Қарағандыдағы «Күй керуен» орталығының жетекшісі болып жүрген белгілі күйші Қайролла Сәдуақасовты айтамыз. Тікелей идеясы осы азаматтыкі. Әрине, қолғабыс болған жігіттер баршылық. Осы шаралардың барлығын, қасиетті өнерді қастерлі мұра деп қарай білген Сенат депутаты, ел азаматы Рысқали Әбдікеровтің қолдауының өзі неге тұрады?
Сонымен қатар Мойынтыға мойын бұрған және бір жанашыр жан – ол Мұрат Әбуғазы. Бұл күнде Алматыдағы Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының доценті, күйші, зерттеуші Мұрат Әбікен атамыздың туған жылын нақтылаған қайраткер. Күйшінің Алматыдағы Ташкент көшесіндегі қорымға жерленген орнын тауып, құлпытасында 1892 жылы туып, 1958 жылы қайтқаны жайлы ақпарды жеткізді. Қаншама тарихи құжаттар мен ескі фотосуреттер де осы Мұрат мырза арқылы Арқаға бет алды.
– Биыл қазақтың дәулескер күйшісі Әбікен атамызды ұлықтайтын жыл. Бұл үлкен деңгейде, республика көлемінде аталып өтуі тиіс. Біз Алматыда да мерекелейтін боламыз. Әбікен атамыздың домбырасы Ықылас атындағы ұлт-аспаптар мұражайында сақтаулы тұр. Сол жерде күйшінің көне мұраларын көпшілікке паш етіп, аруақ алдындағы бір борышымызды өтесек дейміз. Әбікеннің орындаушылық стилі әлі күнге дейін біз үшін жұмбақ болып келеді. Күйді Тәттімбетше тартудың бірден-бір үлгісін болашаққа бұзбай жеткізген де осы – Әбікен ата болатын, – дейді Мұрат Әбуғазы.
Мұрат күйші Мойынтыда әдейі ырымдап Әбікеннің «Қоңырын» әуелетті... «Қоңыр» – көшпелілер мәдениетінің соңғы көшінде кетіп бара жатқан қазақ образын толық суреттейтін реквием. Көп қатпарлы ұлы сарында Әбікен әлемі де анық бейнеленген. Бір қатпары сері Сәкенге арналған. Мұрат «Қоңырды» тартып отырғанда осы суреттер көз алдыңызда кезек-кезек көлденеңдейді.
Сондай шақтарда Әбікеннің дыбыс алу мәнері қайталанбас құбылыс, «Қоңыр» классика дейсің тамсанып!
Кеш басталған бетте Сарыарқаның сазын шаппа шанақта сарнатқан Қалкен Қасымов болды. «Бес төрені» тартып, ұрпақ жалғастығы, дәстүр сабақтастығын ишаралады.
Одан әріде Жаңаарқаның жазығындағы тағы бір үлкен мектептің өкілі, Сайдалы Сарытоқа күйлерінің насихатшысы Ертай Жәнібеков «Төрт толғаудың» бір бөлігін ойнап, буын-буынды босатты. Әнет Сепбосынов болса «Сарыжайлауды» нақышты жырлады. Кештің келешекке мұра боларлық жері көп қой. Мойынты жұрты өздерінің балалары Сәтқозыға, Ораз әкенің үмітті күйшісіне еміренді. Нұрақ Бағдәулет те сондайлық күйші болып көпшіліктің көңілін Қаршыға Ахмедияровтың «Қосбасарымен» қосарлады.
Арагідік қобыз боздап өзекті ұлы сағынышпен өртеп-өртеп алады... Арасында Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері Абылай Шүленбаев орындаған лирикалық әндер де үлкендердің үдесінен бек шығып жатты.
Қырық буын қосбасардан қопсыған Қоңыр кеш мың сан қиялға жетелеп, желіктіріп әкетті.
Осындай есті дүниелер орындалатын күй концертіне жергілікті тұрғындарды тартып, шараның сәтті өтуіне мұрындық болған Шет ауданы әкімінің орынбасары Азамат Әбілдиннің де еңбегін атап өткен жөн.
Келген өнерпаздарға ауыл ақсақалдары бас болып, сый-сияпат үлестіріп, иықтарына шапан жапты.
Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламасы – осындай ордалы кештерге өте керемет қолдау болып отыр. Міне, рухани жаңғыру кешегі бабаларымыздың өшіп қалған дүниелерін қайта жарыққа шығаруға мол мүмкіндік туғызбақ.
Тәубе! Сонау Әбікен күйші қаншама тар жол, тайғақ кешуді артқа тастап, сан қырлы өнер иесі міне, бүгін сахнаға сарын болып оралды!
Тәубе! «Арқаның асқақ әуен, салқын сазы» деп Мұхтар Әуезов таңдай қаққан, «Елімнің сары самалы, сағыныш үні» деп Сәкен Сейфуллин тебіренген, «Ол бір ғана «Қоңыр» атты күйімен қазақ күй өнерінің тарихында құрметті орынды еншілей алды. «Қоңыр» Арқаның күйшілік мектебінің үлгісінде дүниеге келген құрылымы күрделі, әуен-сазы мейлінше терең күй. Күйдің эпикалық қарымдағы тегеурінді тебіренісі жеке бастың күйініш-сүйінішінен гөрі заманалық ахуалды көбірек зерделетеді» деп Ақселеу Сейдімбек табынған Әбікен Хасенов Мойынтыға «Қоңыр» болып қайта оралды!
Тәубе! Кеш соңында шараны ұйымдастырған Қайролла ағамыз да Әбдидің «Тәубе қосбасарын» сол үшін шертті.
Мирас АСАН,
«Егемен Қазақстан»
Қарағанды облысы,
Шет ауданы
