Дамудың жаңа даңғылы
Расында да Елбасының осы болжамы көрегендік болғандығын бүгінгі уақыттың өзі дәлелдей бастады. Қазақстанға – Батыс пен Шығыстың ортасында орналасқан осынау байтақ өңірге тәуелсіздіктің келуі сан ғасыр бұрын үзіліп кеткен халықаралық сауда-экономикалық байланыстың үлкен арнасына қайта жан бітіргендігі өз алдына, сонымен қатар халықаралық транзит саласындағы еліміздің айшықты орнын белгілеуге де үлкен ықпал етуде. Біз шынымен де қазірдің өзінде Батыс пен Шығысты тиімді жалғайтын алтын көпір елге айнала бастадық.
Әрине, бұл сөзге біреу сенер, біреу сенбес. Бірақ мұны бүгінгі күннің фактілері дәлелдеуде. Сөзіміз жалған шықпас үшін солардың кейбіріне жүгіне кетейік. Әңгімені темір жол саласынан бастайық.
Қазақстанның экспорттық және транзиттік әлеуетін арттыру, өңірлер арасындағы байланысты күшейту үшін еліміздің аумағында ұзындығы 2550 шақырымнан астам жаңа темір жолдар іске қосылды. Бұл дегеніңіз тәуелсіздік алған 25 жыл ішінде Қазақстан бүкіл ТМД мемлекеттерін қосқандағыдан артық темір жол құрылысын жүргізді деген сөз.
Ал енді бұл жолдардың еліміздің дамуына, жеріміздің гүлденуіне тигізетін пайдасы қандай? Енді осы мәселеге келейік.
2001 жылы 187 шақырымдық «Ақсу – Дегелең» темір жолы салынды. Бұл жол Павлодар мен Семейдің арасын жалғаса, 2004 жылы салынған «Хромтау – Алтынсарин» темір жол желісі Қостанай мен Ақтөбені жалғап, өңіраралық байланыстардың нығаюына сенімді ықпал етті.
2008 жылы ұзындығы 150 шақырым болатын «Шар – Өскемен» темір жолы салынды. Бұл жол желісі шығыс өңірдің бірыңғай темір жол инфрақұрылымын қалыптастырды.
2012 жылы ұзындығы 293 шақырымдық «Жетіген – Қорғас» темір жол желісі іске қосылды. Бұл жол Қытай мен Қазақстанның оңтүстік өңірі және Орталық Азия елдері жол қатынасын 550 шақырымға қысқартып, еліміздің транзиттік әлеуетін арттыра түсті.
2014 жылы «Арқалық – Шұбаркөл» желісі салынды. Ұзындығы 214 шақырымдық бұл жаңа темір жол желісі Қазақстанның орталық бөлігі мен солтүстік өңірлерінің арасын 540 шақырымға жақындата түсті.
Ал 2014 жылы салынған ұзындығы 1036 шақырымдық «Жезқазған – Бейнеу» жаңа темір жол желісі біздің еліміздегі өңіраралық қарым-қатынасты ғана нығайтып қоймай, сонымен қатар Қытай мен Еуропа арасындағы жолды бүтіндей 1200 шақырымға жақындата түсті.
2015 жылы «Боржақты – Ерсай» темір жол желісі салынды. Бар болғаны 14 шақырым болатын бұл жолдың да маңызы зор еді. Өйткені ол еліміз үлкен үміт күтіп отырған Құрық портын темір жол магистралімен жалғады.
Тынық мұхиттан Парсы шығанағына дейін
Оның бер жағында 2014 жылдың 3 желтоқсаны күні Өзен-Қызылқия-Берекет-Этрек-Горган (Қазақстан-Түрікменстан-Иран) темір жол желісі ресми түрде ашылды. Сөйтіп, Қазақстаннан астық тиеп шыққан пойыз біздің ел тарихында тұңғыш рет Түрікменстан шекарасын басып өтіп Иран елінің аумағына, яғни экономикамыз үшін аса маңызды өңір болып табылатын Парсы шығанағына кірді. Бұл жол бізді Еуропаға 600 шақырымға жақындата түсті.
«Қазіргі істің тарихи мәні бар, – деп еді сол халықаралық жаңа темір жол желісінің ашылу салтанатында сөйлеген сөзінде Елбасы: «Біз Қазақстан, Түрікменстан, Иран елдері 900 шақырымдық осы жолды салып, Орталық Азия мен Парсы шығанағындағы елдердің басын қостық деп айтуға болады. Жалпы, жол, көпір салу дегеніміз өте рахымды іс. Бұл жайында Құранда айтылған. Біріншіден, үш елдің халқы үшін жолдың бойында неше түрлі елді мекендер пайда болып, халық жұмыспен қамтылады, қарым-қатынас жанданады. Екіншіден, үш мемлекеттің арасындағы сауда-саттық ұлғаяды. Биылғы жылдың басында біз Түрікменстан мен Қазақстан арасындағы жолды іске қосқанбыз. Осы аз уақыттың ішінде сауда-саттық 40 пайызға өсті», деді.
Сонымен қатар, Елбасы Қазақстанның Қытайдан Каспий теңізіне дейін тікелей темір жол салғанын атап өтті.
«Мына жол сол жолға қосылады. Демек енді бізде Қытайға ғана емес, Қытай арқылы Тынық мұхит елдеріне шығу мүмкіндігі бар», дей келе бұл жолдың ұзындығы бұрынғы жолдың ұзындығынан үш есе кеми түскендігін, осы арқылы жүк тасымалын жеделдетуге болатындығын атап көрсетті.
Сөйтіп Қазақстан елімізді Батыс пен Шығыстың басын қосатын алтын көпір елге айналдыру мақсатындағы өзінің көкейкесті мұраттарының біріне қол жеткізді. Біз аса маңызды стратегиялық өңір Парсы шығанағына шықтық. Еліміздің темір жол инфрақұрылымын жетілдіру бағытында міне, осындай ірі-ірі жұмыстар жүзеге асырылды. Бұлар – бір ғана темір жол саласындағы жетістіктер. Мұның сыртында қаншама автокөлік жолдары салынуда.
Бұл – шынымен де нұрлы жол
«Нұрлы жол» инфрақұрылымдық дамудың мемлекеттік бағдарламасы аясында 2015-2019 жылдар ішінде жалпы көлемі 7 мың шақырымнан асатын 11 автокөлік жолының жобалары жүзеге асырылмақ. Соның ішінде еліміздің аумағындағы ғасыр жобасы аталып отырған ең ірі халықаралық автокөлік дәлізі «Батыс Қытай – Батыс Еуропа» жолының құрылысы да бар.
Егер бұл жолдың жағдайына сәл кеңірек тоқталар болсақ, жолдың Қазақстан аумағындағы жалпы ұзақтығы 2 787 шақырымды құрайды. Жобаның құны – 825 миллиард теңге. Оған Халықаралық қайта құру және даму банкінің, Еуропа қайта құру және даму банкінің, Азия даму банкінің, Ислам даму банкінің, Жапония халықаралық әріптестік агенттігінің займдары мен еліміздің өз қаражаты жұмсалуда. Өткен жылдың соңында жолдың 2028 шақырымында құрылыс және жөндеу жұмыстары аяқталып, Шымкент қаласынан бастап Ресей шекарасына дейінгі аралықта және Алматы мен Тараз аралығында жол қозғалысы ашылған болатын. Сондай-ақ, Алматы мен Қорғас аралығындағы 304 шақырым жол, Шымкент пен Ташкент аралығындағы 100 шақырым жол және Шымкент пен Тараз аралығындағы 81 шақырым жолдың құрылыс жұмыстары қорытынды кезеңінде.
Қазірдің өзінде халықаралық автокөлік дәлізі бойында көлік нөпірі көбейіп, тіршілік қайнай бастады. Енді үлкен жолдың бойынан халықаралық талаптарға сай келетін қонақ үйлер мен автокөліктерге техникалық қызмет көрсету орталықтарын, тамақтанатын орындар және тағы басқа да көптеген нысандар салу жұмыстары да басталып кетті.
Бұл жолдың болашақта Қазақстанға қандай пайда беруі мүмкін екендігін болжамдау үшін мына бір тарихи деректерге жүгіне кетсек, артық болмас. Біздің мың жылдық тарихымыздың әр кезеңінде кең-байтақ даламызға келіп-кеткен тарихшылар қалдырған деректер бойынша Көне Қытайдан басталып, еліміздің оңтүстік өңірлерін көктей өтетін Жібек жолының жандануы Жетісу мен Сырдария бойында қала құрылыстарының дамуына үлкен серпін берген. Өйткені керуен жолының бойында шағын бекеттер пайда болып, олар бірте-бірте сауда-саттық жүргізіп, тауарлар алмастыратын қалалар деңгейіне көтеріліп отырған. Отырар, Сығанақ, Сауран, Жент, Анкет, Тараз, Созақ, Құмкент, Төрткөл, Ақтөбе, Құлан қалалары міне, осылайша салынып, өркендеді. Ал Х ғасырда өмір сүрген ғалым-географ әл-Мақдиси өзінің «Әл-бәд ва-тарих» («Дүниенің басталуы мен тарихы жөніндегі кітап») атты еңбегінде сол кездегі Қазақстан аумағында орналасқан 50-ге тарта қаланы атаған.
Демек жаңадан салынып отырған «Батыс Қытай – Батыс Еуропа» көлік дәлізінің бойында болашақта жаңа қалалардың пайда болмасына кім кепіл. Еліміз тәуелсіз мемлекет ретінде ес жинап, дамыған сайын біз байтақ даламыздың үстіндегі талай кереметтердің куәсі болармыз деген үмітімді жасырмаймын.
Бүгінгі күні Қазақстан халықаралық автокөлік тасымалы саласында өз әріптестерімен 40-тан астам екіжақты үкіметаралық келісімдер жасаған. Осының нәтижесінде 16 мыңнан астам автокөлік құралдары бар 3 800 компания республикамызда халықаралық жүк тасымалын жүзеге асырады. Ал көлік қызметінің халықаралық нарығындағы отандық тасымалдаушылардың үлесі 2015 жылдың өзінде 39 пайызға дейін өсе түсті.
Қозғалыс ағыны ортасындағы ел
Премьер-Министр Бақытжан Сағынтаевтың төрағалымен жуықта болып өткен Үкімет отырысында елімізде транзитті, логистиканы және жол бойында көрсетілетін қызметтерді дамыту мәселесі қаралған еді. Осы мәселе жөнінде баяндама жасаған Инвестициялар және даму министрі Жеңіс Қасымбектің айтуынша, көліктік ұйымдардың транзиттік тасымалдан түсетін кірістері 2016 жылы 267 млрд теңгені құраса, бұл көрсеткіш 2020 жылға қарай 1,3 трлн теңгеге жетпек. Сонда таяудағы үш-төрт жылдың өзінде ғана 5 есе өсе түспек.
Мұның сыртында, Boston Consulting Group сарапшылары 2020 жылы транзиттік тасымалдың өсімінен еліміздің ІЖӨ-сіне 5,2 млрд АҚШ доллары мөлшерінде табыс кіретіндігін айтып отыр. Ал мұндай қаржыға «Батыс Қытай – Батыс Еуропа» көлік дәлізі мен ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесінің ғимараттарын қоса алғанда, оларды қайтадан тағы бір рет салып тастауға болады. Керемет көрсеткіш емес пе?!
Еліміздің транзиттік жол-көлік саласында неліктен мұндай ғажайып құбылыс етек алып отыр? Бүгінгі күннің өзінде Еуропаға жүктер Қытайдан Қазақстан арқылы шамамен 12-15 күнде жеткізіледі. Ал осы жүктердің Оңтүстік теңіз жолымен 45-60 күнде, Солтүстік теңіз жолымен 33-35 күнде және Транссібір магистралі бойынша 18-20 күнде жеткізілетіндігін ескерсек, Қазақстанның транзиттік жүктерді тартуда қатаң халықаралық бәсекеге түсе отырып, дәстүрлі халықаралық маршруттарға (Оңтүстік және Солтүстік теңіз жолдары, Транссібір магистралі) қарсы бәсекеге қабілетті құрылықтық маршрутты құра білгендігін қазірдің өзінде анық аңғаруға болады.
Соның нәтижесінде 2016 жылы Қытай-Еуропа-Қытай бағытында контейнерлік тасымалдардың көлемі 2015 жылмен салыстырғанда 2 есе өссе, 2017 жылдың 5 айында осы бағыттағы тасымалдар 2016 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда тағы да 2,2 есеге өсті.
2017 жылғы 5 айда біздің еліміздің аумағынан Қытай-Еуропа-Қытай бағытында 681 контейнерлік жүк пойыздары өтті. Бұл – 2016 жылдың осы кезеңіндегі көрсеткіштен 2 есе көп.
Бұл фактілер мен цифрлардың барлығы біздің Қазақстанымыздың Батыс пен Шығыстың арасындағы алтын көпір елге айнала бастағанын дәлелдейді.
Түйін
Біздің экономикамыздың дамуы осы уақытқа дейін мұнай факторына тікелей тәуелді еді. Әлі де солай болып келеді. Енді Қазақстанның транзиттік ел ретіндегі дамуы осы қарқынын сақтай беретін болса, жуық уақыттың өзінде ол тәуелділіктен құтылатын боламыз. Қазіргі күні Қазақстанның жаңа индустрияландыру бағдарламасы осы мақсатта жұмыс істеуде.
Бұл саясаттағы біздің басты артықшылығымыз – Қазақстанның дамыған Батыс пен күрт дамып келе жатқан Шығыстың арасында қолайлы географиялық орналасуы. Әрине, біз сауда қатынасында үлкен рөл ойнайтын ашық теңіздерден көп алыс-
та жатқан еліміз. Керсінше, біздің бір жағымызда – Қытай, бір жағымызда – Ресей, сәл әрірек Үндістан тұр. Біз – қозғалыстар ағыны ортасындағы елміз. Қазіргі салынып жатқан жолдар бізді осы елдерге және Ресей мен Парсы шығанағы арқылы Еуропаға, араб әлеміне қарай бастайды.
Адамзаттың қазіргі даму кезеңінде инфрақұрылымдары дамымаған елдер аяғына тұсау салынған ат секілді кібіртіктеп алысқа бара алмайды. Инфрақұрылымы дамыған елдер ондай елдің қасынан желе жүйткіп өте шығады. Осы жағдайды ерте болжаған Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев еліміздің инфрақұрылымдық дамуын алға қойып, сол үшін темір жолдар мен автожолдарды салдыруға, халықаралық ұшақ байланысын нығайтуға баса мән берді. Енді біз көп өтпей-ақ осы саясаттың жемісін көретін боламыз.
Сұңғат ӘЛІПБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
