– Қазақтың ұлттық аспабына деген құштарлық қашан пайда болды? Домбыра тартуды қайдан үйрендіңіз?
– Жалпы, музыкаға деген қызығушылығым бала кезімнен басталды. Түріктің баглама деген аспабын үйрену үшін музыка мектебіне бардым. Мектептен үйге келсем, әжем «домбыра тартып берші, балам» деп сұрайтын. Ол кезде домбыраның не екенінен бейхабармын. Ата-бабаларымыз Румыниядан Түркияға қоныс аударған татарлар екен(Арғы тегіміз Қырымның көшпелі қыпшақтары).
Лицейде оқып жүргенімде түркі дүниесі музыкаларын зерттейтін фольклорлық ансамбльге қатыстым. Мұстафа Бұйырған есімді түркиялық қазақ домбырашысымен осы ансамбльде таныстым. Беймәлім аспапқа қызығушылықпен қарап, Мұстафадан атын сұрағанымда, «қазақтың халық аспабы – домбыра» деді. «Әжемнің айта беретін домбырасы осы екен-ау», деп үйренуге бел будым. Оның қыр-сырын меңгерген сайын өзіне баурай түсті, қысқасы, ажырамас серігіме айналды.
– Домбыраны әуесқойлықпен үйрену бар да, оны кәсіби тұрғыдан шыңдау бар ғой. Кәсіби жағынан жетілуіңіз қалай қалыптасты?
– 2000 жылы Ыстанбұлдағы «Қазақ мәдениеті» қоғамына Құрманғазы атындағы мемлекеттік халық аспаптары оркестрінің өнерпазы Дәурен Әлім-бай келді. Мен ол кісіден Түркиядан аттанып кеткенінше бір елі ажырамадым десем де болады. Дәурен ағам менің ықыласымды аңғарып, жөн-жоба көрсетіп, домбыраның қыр-сырын меңгеруге баулыды. Дәурен ұстазымнан біраз күй үйрендім. Домбыраға деген шексіз сүйіспеншілік мені Қазақстанда білім алуға жетеледі. Сөйтіп, Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық Қазақ-түрік университетінің музыкалық білім бөліміне оқуға түстім. Халық әртісі Қажыбек Бекбосын, домбырадан сабақ берген Иманәлі Сайманов сияқты ұстаздарыма алғысым шексіз. Түркістанда қазақтың дәстүрі мен тіліне әбден қанықтым. Ал домбыра тек шертумен бойға сіңетін аспап емес, оның қадір-қасиетін түсіну үшін қазақтың тілін, салт-дәстүрін жақсы біліп, қазақ сияқты өмір сүру қажет.
– Түркияда соңғы кезде көпшіліктің домбыраға қызығушылығы жақсы дейді. Мұны түріктердің түпкі тегіне, төл мәдениетіне деген аңсары деп бағалауға бола ма? Қалай ойлайсыз?
– 2008 жылы Түркияда «Қазақ мәдениеті» қоғамының жанынан домбыра курсын ашып, бір жыл сабақ бердім. Телеарналарда домбыра сазына орай хабарлар жүргіземін. Расында да, соңғы кезде Түркияда домбыраға деген қызығушылық артып келеді.
2014 жылы Түркиядағы «Ақ партия» саяси ұйымы ноғай әншісі Арсыланбек Сұлтанбековтің «Домбыра» әнін өздеріне әнұран етіп алғантын. Партияның сайлауалды бейнероликтерінде домбыра сазы, күмбірлеген күй оларды рухтандырып, жігерлендіре түсті. Сол сайлау кезінде домбыра қазіргі президентіміз Реджеп Тайып Ердоған мырзаның да ең сүйікті музыкалық аспабы әрі жанына жақын дүниелерінің бірі болды. Осы сәттен бастап домбыра бүкіл түркі азаматтарының бағалайтын, қастерлейтін аспаптарының бірі болды десек қателеспейміз.
– Домбыра билікке ұмтылған партияның насихат құралына айналса, аспаптың да халық арасында кеңінен таралуына ықпал еткендігі де сөзсіз ғой...
– Ыстанбұлда домбыра дәрістеріне қатысушылар саны барған сайын артып келеді. Танымал әнші Уғыр Ышылақтың осыдан екі жыл бұрын шыққан жаңа альбомына домбыраға лайықталған екі әніміз енді. Атақты киногер, «Көкжалдар» сериалының музыкасын жазған композитор Гөкхан Кырдардың жаңа кино-сериалында қазақтың күйлері орындалады. Оның тағы бір альбомында бірнеше шығармада домбыраны қостық. Сондай-ақ, танымал композитор Уғыр Арсланның 2015 жылы шыққан ән альбомында да домбыраны қоса отырып ерекше бір саз тудырып, жаңаша бір стильде музыканы жаңғырту байқалды. Бұл альбомдар көп данамен Түрік еліне кеңінен тарап кетті. Қазақтың киелі қара домбырасын танытуда, насихаттауда осылайша еңбек етіп жатқан жайымыз бар. Алла бұйыртса, домбыра бұдан былай күллі түркі халықтарына ортақ аспап боларына сенемін. Себебі домбыра сазында күллі түркі баласын рухтандыратын, біріктіретін ерекше бір тылсым күш бар.
– Қазақстандық әріптестеріңізбен байланысыңыз қалай?
– Әрине, байланысымыз жақсы. Дәурен Әлімбай, Мақсат Мұхаметжан, Айгүл Үлкенбаева, т.б. өнерпаздармен тығыз байланыстамыз. Мақсат Мұхаметжан Қызылорда филармониясының оркестрінде қызмет етеді. Мықты домбырашы. Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясының профессоры Айгүл Үлкенбаева ханым да менің өнерімнің өрістеуіне сансыз көп еңбек сіңірді. Ардақты ұстазым («Күй-Ана» деп дәріптейміз ол кісіні). Өз басым осындай ғажап тұлғалармен таныс болғаныма, олардан сабақ алғаныма қуанамын. Биыл 21 наурызда Алматыдағы Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясының шақыртуымен профессор Қайырғазы Төленің басқаруындағы «Алатау» ансамблімен бірге концерттерге қатыстық.
– Жетістіктеріңізге тоқталып өтсеңіз...
2008 жылдан бастап «Қазақ мәдениеті» қоғамында домбыра үйірмелері тұрақты жұмыс істейді. Көп жастар осы үйірменің арқасында домбыраның қыр-сырын біршама танып білді. Шәкірттер даярладым. Солардың ішінде ең талантты деген үш шәкіртімді ерекше айтуға болады. Олар домбыраны кәсіби деңгейде меңгерді. Домбыра үйрену әдістемесін дайындадым. Менің 20 жылда жеткен ең үлкен жетістігім осы. Кәсіби тұрғыда домбыра үйренушілерге арналған әдістемелік еңбек. Бұл еңбек сараптамалық комиссия тарапынан жақсы бағасын алды. Бұйырса, Білім министрлігінің бекітуімен баспадан шығады деп үміттенемін.
Концерттерге, кештерге жиі шақырып тұрады. Домбырамды қолға алып, жетіп барамын. Қазақтың қара домбырасы мені Түркияға мәшһүр етті. Өнердің құдіретімен екі елдің арасында достықтың дәнекері болғаныма өзімді бақытты санаймын.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Әтіргүл ТӘШІМ,
журналист
