Ресми мәліметке сүйенсек, шағын және орта бизнес кәсіпорындары өткен жылы жалпы сомасы 17 трлн теңгеге тауар өндірген. Бұл мұнай өндіру көрсеткіштерінен де біршама асып түседі. Ал еліміз ІЖӨ-дегі шағын және орта бизнес үлесі 23,1 пайызды құрады. Сондай-ақ, шағын және орта кәсіпорындарда 3 млн адам жұмыс істейді екен. Ұлттық экономика министрлігінің мәліметінше, шағын және орта кәсіпкерлік өнімін шығару халықтың жан басына шаққанда әр адамға 1 млн теңгені құраған. Кәсіпорындардың көбісі Алматы мен Оңтүстік Қазақстан облыстарында шоғырланыпты. Жалпы, 2016 жылы еліміздің ІЖӨ-сі 46 трлн теңгені құрады. Ал халықтың жан басына шаққанда ІЖӨ 2,6 млн теңге болды. ІЖӨ-нің 25 пайыздан астамы өнеркәсіпке тиесілі. Әрине, бұл көрсеткіштерге қол жеткізуде кәсіпкерлікті қолдау бағдарламаларының үлесі зор.
Шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту халық шаруашылығын дамытуға, әлеуметтік проблемаларды шешуге, жұмыспен қамтылған қызметкерлер санын ұлғайтуға айтарлықтай әсер ететіні анық. Сондықтан да болар кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау әрдайым өте өзекті мәселе. Осы мақсаттағы «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасы Елбасының «Жаңа онжылдық – Жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауын және Қазақстанның 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарын іске асыру үшін әзірленген болатын. Бағдарлама екі кезеңге жоспарланды. Бірінші кезең 2010-2014 жылдар аралығында өтті. Мұндағы алғашқы 2010 жыл бағдарлама міндеттемелерінің шешілуі, яғни жаңа бизнес-бастамаларды қолдау, кәсіпкерлік секторды сауықтыру, шетелге тауар шығарушыларды қолдау сияқты үш бағыт бойынша іске асырылған қанатқақты жыл болды. 2011-2014 жылдары міндеттемелердің шешілуі жаңа бағдарламаларды қолдау, шетелге тауар шығарушыларды қолдау сияқты екі бағытты қамтыды. Ал 2015 жылы басталған екінші кезең 2020 жылға дейін жалғасады. Бұл жаңа бағдарламаларды қолдау, шетелге тауар шығарушыларды қолдау сияқты екі бағытты көздейді.
Кәсіпкерліктің көкжиегі кеңейіп келе жатқаны жайлы мәліметті «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қорының деректері де дәйектей түсетіндей. «Даму» қорының төрағасы Абай Сарқұловтың айтуынша, 2016 жылдың өзінде ғана «Даму» қорының қолдауын көрген кәсіпорындар 4 трлн теңгенің өнімін шығарған. Кәсіпорындардан түскен салық көлемі жылына 253 млрд теңгені құрайды.
«Біздің шағын және орта кәсіпкерлік саласын қолдауға бағытталған бастамаларымызды «сапа» және «сан» деп сипаттауға болады. Болашақта қызметтерді автоматтандыру деңгейін көтеріп, ұсынатын өнімдер санын арттырып, шағын және орта кәсіпорындар үшін қаржы супермаркетін құрып, микроқаржыландыру көлемін арттырып, бейқаржылық қолдау көрсету аясында кәсіпкерлерді оқытуды жоспарлап отырмыз», – дейді басқарма төрағасы А.Сарқұлов. Жалпы, аталған қор арқылы 1997-2007 жылдар аралығында 2,6 мыңнан астам жобаға қолдау көрсетіліп, берілген несие сомасы 27,5 млрд теңге болған. Бұл кезеңде Қазақстандағы ішкі жалпы өнімдегі шағын және орта кәсіпкерлік үлесі 10,7 пайызды құраған. «Даму» қорының филиалдары да осы кездері құрыла бастаған еді. Ал 2008-2009 жылдар аралығында екінші деңгейлі банктерге шарттасып қаржы салу бағдарламасы енгізілді. Соның арқасында 10 мыңнан астам жоба қолдау алып, берілген несие сомасы 521 млрд теңгені құрады. Қазақстандағы ішкі жалпы өнімдегі шағын және орта кәсіпкерлік үлесі 17,7 пайыз болды. Сондай-ақ, 2010-2015 жылдар аралығында «Даму» қоры «Бизнестің жол картасы-2020» мемлекеттік бағдарламасында пайыздық мөлшерлемені субсидиялау және кепілзат жетіспеген жағдайда кепілдік беру құралдары бойынша оператор болды. «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында өңдеу өнеркәсібі саласындағы кәсіпорындарды 6 пайыздық жеңіл несиемен қамтамасыз ету қолға алынды. Осы уақыт аралығында 27 мыңнан астам жоба қолдау алып, берілген несие сомасы 2,1 трлн теңгені құраған.
Шамамен 3,2 млн адам шағын және орта кәсіпкерлік саласына келген екен. Елдің ішкі жалпы өніміндегі ШОБ үлесі артты. Барлық облыс орталықтарында «Кәсіпкерлерге қызмет көрсету орталықтары» ашылып, аудандарда кәсіпкерлерге қызмет көрсететін 14 мобильді орталық құрылды.
2015 жылы Үкімет «Бизнестің жол картасы-2020» бағдарламасын жетілдіріп, «Бизнестің жол картасы-2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірың-
ғай бағдарламасы» болып бекітілді. «Даму» қоры қаржылық агенті болса, «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасы мен әкімдіктер – операторлары. 2016 жылы «Даму» қоры өңір, ауыл, моно және шағын қалалардағы кәсіпкерлерді белсенді түрде қаржыландыра бастады. Бұл – Алматы мен Астана қаласы және басқа да облыс әкімшіліктерімен бірлесіп жылына 8,5 пайыздық жеңілдікпен несиелендіру бағдарламасы болатын. Микроқаржыландыру, факторинг, франчайзинг бағдарламалары да іске қосылды. Кәсіпкерлерге қызмет көрсетуде жаңа әдістер қолданыла бастады. Атап айтқанда, «Даму Блиц» технологиясы іске қосылып, кепілдік беру құралы бойынша өтінішті автоматтандыру іске қосылды. Осы уақыттан бастап 2017 жылдың шілде айына дейінгі аралықта 45 мыңнан астам жоба қолдау алды. Берілген несие құны 3,4 трлн теңгені құрады. Осылайша, 1997 жыл мен 2016 жыл аралығында «Даму» қоры активтері 4,2 млрд теңгеден 349,4 млрд теңгеге дейін өсті. Осы уақыт ішінде жеке капитал 119 млн теңгеден 98,7 млрд теңгеге дейін көтерілген.
Ал күні кеше ғана, Астанада «Ұлы дала елі» III форумы аясында 28-30 шілде аралығында ұйымдастырылған отандық тауар өндірушілердің республикалық көрмесіндегі сан алуан отандық тауарлардың өзі елдегі кәсіпкерліктің көркейіп, өркен жайып келе жатқанын тағы бір айғақтады. Онда қордан қолдау алған 350-ден астам кәсіпорын бас қосты. «Қазақстанда жасалған» деп аталған көрмеде тамақ өнеркәсібі, құрылыс саласы өнімдері, жиһаз шығару, киім-кешек, арнайы техника мен құрал жабдықтар, зергерлік бұйым, кәдесый мен полиграфиялық өнім дейсіз бе, бәрі бар. Бұл, әрине, кәсіпкерлікке жасалған қамқорлықтың шынайы көрінісі.
Динара БІТІК,
«Егемен Қазақстан»
