Еңбек инспекторларының айтуынша, бұл жыл басынан бері өндірісте болған үшінші өлім оқиғасы. Сондай-ақ, 48 адам жұмыс басында жарақат алыпты. Осыдан бір жыл бұрын облыс орталығындағы «Нефтехим ЛТД» кәсіпорнының полипропилен сақтайтын цехында өрт болып, екі жұмысшы қаза тапқан-ды.
Осы жуырда тағы бір жұмысшы мұнай-химия зауыты аумағында биіктен құлап, мерт болды. Еңбек инспекторы Абылай Сабыровтың айтуынша, зауыт аумағындағы жөндеу жұмыстары кезінде 1984 жылы туған азамат 20 метр биіктіктен құлап кеткен. Мәселенің мән-жайы тексеру жұмыстарынан соң анықталады. Қазір екі күннің бірінде осындай қайғылы жайлар естіледі. Өңірде өндірісте жарақаттанудың жалпы еліміз бойынша жоғары деңгейде болуына себеп, кен-металлургиялық, энергетикалық, басқа да ірі өндірістік кәсіпорындардың негізгі үлесі облысымызда орналасқанынан да болар. Бірақ, мәселенің мәнісі басқада, яғни кәсіпорындарда еңбек қауіпсіздігінің сақталмауында болып тұр. Тіпті өндірісте жарақаттану соңы өлімге апарып соғатын жағдайлар соңғы кезде бірді-екілі оқиға емес, бірнеше адам зардап шеккен топтық түрдегі жазатайым оқиғаларға айналып, жиі қайталануда.
Еңбек басқармасы басшысының міндетін атқарушы Марат Қабжамитовтің айтуынша, басқармада облыс бойынша өндірістік жарақаттанушылық жағдайына орай уақытында кәсіпорындардың еңбек қауіпсіздігін сақтау жұмысына талдаулар жүргізіледі. Құқық қорғау органдарына жазатайым оқиғалардың қалай орын алғаны жайлы арнайы тексерулердің құжаттары жіберіледі. Жұмысшылары өндірістік жарақаттану қауіп-қатерлеріне жиі ұшырайтын кәсіпорындар тізімі жасалады. Осылайша, 2016 жылы облыстағы «Қазақстан Алюминийі» АҚ, «Майқайыңалтын» АҚ, «Кастинг» ПФ ЖШС, «Майкөбен-Вест» ЖШС, «ЕЭК» АҚ, «Каустик» АҚ, «Богатырь Көмір» ЖШС, «Компания Нефтехим LTD» ЖШС, «KSP Steel» ПФ ЖШС, «Казхром» ТҰК» АҚ филиалының Ақсу ферроқорытпа зауыты анықталды. Өндірістік жарақаттанушылық мәселелері «Әлеуметтік әріптестік пен әлеуметтік және еңбек қатынастарын реттеу» жөніндегі облыстық комиссия отырыстарында да бірнеше рет қаралды. Отырыста «Каустик» АҚ, «Компания Нефтехим LTD» ЖШС, «Казхром» ТҰК» АҚ филиалының Ақсу ферроқорытпа зауыты, «Майкөбен-Вест» ЖШС, «Қазақстан Алюминийі» АҚ, «Павлодарэнерго» АҚ және «САЭМ-Павлодар» ЖШС басшыларының баяндамалары тыңдалды. 2014-2016 жылдары осы кәсіпорындарда 56 рет жоспардан тыс тексерістер де жүргізілді. Алдын алу шаралары шеңберінде жазатайым оқиғаларды ескерту мақсатында, еңбек қауіпсіздігі мәселелерінде қателіктерді анықтау 2016 жылда бекітілген кестеге сәйкес кәсіпорындарды аралау тәжірибеге енгізілген. 2016 жылда Еңбек кодексінің нормасын түсіндіру бойынша 121 оқыту семинар-кеңестер өткізілді. Басқарманың ресми электронды сайты «Сұрақ-жауап» айдарынан 2015 жылы 143 адам жауап алды, ал 2016 жылда 215 жүгінушілерге түсініктеме берілді.
Ал облыстық прокуратураның мәліметінше, соңғы бес жылда өңірде 87 адам өндірісте көз жұмған. Өткен жылы 27 жұмысшы мерт болыпты. Облысымыз өндірістегі жарақат алу көрсеткіші бойынша елімізде алдыңғы орында тұрған көрінеді. Бірақ, жазатайым оқиғалардың себеп-салдарын анықтауда салғырттыққа жол берілген. Осындай жайларға орай түскен сотқа дейінгі 162 тергеу ісінің тек 4-і ғана сотқа жіберіліпті. Яғни, кінәлілер жауапкершілікке тартылмаған. Осыдан 4 айдай уақыт бұрын облыстық еңбек басқармасы бастығының пара алу үстінде ұсталуы бұл салада талап пен тәртіптің әлсіздігін, өндірістегі адам факторына дұрыс назар аударылмайтынын байқатып қалды. Облыс прокуроры Серік Қараманов облыстық прокуратураның кәсіпорындардағы еңбек қауіпсіздігінің сақталмау жайлары, жұмысшылардың өндірістік жарақат алуының себеп-салдары, кінәлілердің жауапкершілігі жайында өткізілген алқа мәжілісінде жоғарыдағы деректерді мысалға келтірді. 2015 жылмен салыстырғанда былтыр зардап шегушілер саны 164-тен 191-ге дейін артқан.
– Зардап шеккендер Ақсу ферроқорытпа зауыты, Қазақстан алюминий зауыты, «KSP Steel», «Кастинг», «Богатырь Көмір», Еуразиялық энергетикалық корпорация секілді ірі кәсіпорындарда тіркелді. Алайда бірнеше жыл бойы аталған кәсіпорындарда облыстағы еңбек басқармасы тарапынан кешенді тексерулер жүргізілмеген. Сондықтан, өткен жылдың желтоқсан айында прокуратура уәкілетті мемлекеттік орган қызметіне талдау жүргізді. Талдау нәтижелері көрсеткендей, мемлекеттік еңбек инспекторлары өндірістік жарақат алу деңгейін азайту үшін шара қолданбайды. Ал еңбек басқармасы басшысының парамен ұсталуы да осы салада қалыптасқан жағдайлардың шынайы себептерінің жасырылуын дәлелдейді, – деді С.Қараманов.
Еңбек инспекторлары болса жазатайым оқиғалардың орын алуына зардап шегушінің абайсыздығы, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау ережелерін бұзу, жұмыс жүргізудің дұрыс ұйымдастырылмауы, еңбек қауіпсіздігі тәсілдерін оқытудағы, үйретудегі кемшіліктер, зардап шеккен жұмысшы мен жұмыс беруші тараптың еңбек қауіпсіздігі жағдайларына немқұрайды қараулары басты себеп, дейді. Сонымен бірге, еліміздің еңбек заңнамасының сақталуын және мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру бо-йынша жүктелген міндеттерді орындау үшін, әсіресе еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сай мемлекеттік еңбек инспекторларының санын көбейту қажет деп санайды.
Өйткені, облыстағы 13303 кәсіпорындағы еңбек қауіпсіздігінің сақталуын бақылайтын мемлекеттік еңбек инспекторларының саны бар-жоғы 5-ақ адамды құрайды екен. Ал барлық тексерістерді жүзеге асыратын еңбек инспекторларының саны 12, сонда 5 инспекторға жүктелетін жұмыстың аз емес екенін көріп отырмыз. Басқа облыстармен салыстырып қарағанда да біздің еңбек инспекторларының жүктемесі көп. Жауапкершілікті анықтау көп уақытты алатын, өзін ешкім кінәлі санамайтын өте күрделі процесс.
Осыған байланысты, соңғы кезде шағымдар мен өтініштердің де саны көбеюде. Шағымдар зардап шегушілер тарапынан олардың туыстарынан, сондай-ақ жұмыс берушілерден және олардың өкілдерінен түседі.Бұл бір. Екіншіден, тіпті прокурорлардың айтуынша, өндірістегі жазатайым жағдайлар туралы денсаулық сақтау орындарының еңбек инспекциясына хабарламаған 200-ден астам факті анықталған. Сотқа дейінгі 162 тергеудің басым бөлігін қылмыс құрамының болмауына байланысты тергеушілер тоқтатқан. Тексеру барысында прокуратура қылмыстық істі тоқтату туралы осындай 8 шешімнің күшін жойды.
Жұмыс берушілердің еңбек жағдайын жақсартуға ниет білдірмеуі, жұмыскерлердің құқықтық және техникалық сауатсыздығы жазатайым оқиғалардың негізгі себептері болып отыр. Кәсіпорындардағы жарақат алу статистикасы да аз емес. Прокурорлар бұл еңбек басқармасы шенеуніктерінің өз міндетін дұрыс атқара алмауының салдары деп санайды. Бұдан бөлек, жұмыс берушінің өндірістік орындардағы төтенше жағдайларға жауапкершілігі заңнамада жетілдірілмеген. Прокуратура мамандары бұл мәселе жайында бұрыннан бері дабыл қағуда.
Облыстық прокуратураның бірінші басқармасының прокуроры Ермағамбет Сағындықтың айтуынша, елімізде кәсіпорындарда мерт болып, жараланғандардың саны 2307-ден 1683 адамға дейін төмендеп отыр. Ал біздің облыста керісінше, 2015 жылы 164 адам жапа шексе, 2016 жылы бұл сан 191-ді құраған.
Жалпы, тексерулер барысында еңбек басқармасында заңдылықтың бұзылғаны анықталды. Мемлекеттік органдар, денсаулық сақтау мекемелері, ішкі істер департаменті мамандары мен еңбек инспекциясы қызметкерлерінің арасында өзара байланыс, әрекеттестік жоқ. Қылмыстық істер сапасыз тергелуде. Мәселен, 314 қылмыстық істің төртеуі ғана сотқа жолданған, дейді прокурорлар.
Екіншіден, жұмыс берушілердің өндіріс орындарындағы төтенше жағдайлар кезінде жауапкершіліктен шеттеп қалуы да үлкен мәселе. Бұл жұмысшылардың, адамның өмірі қорғалмайды деген сөз. Жергілікті прокурорлар өңірде еңбекті қорғау мемлекет, жұмыс беруші және жұмыскер тарапынан өзіне тұрақты назарды талап ететін аса маңызды әлеуметтік-экономикалық проблемаға айналып барады деп дабыл қағуда.
Фарида БЫҚАЙ,
«Егемен Қазақстан»
Павлодар облысы
