Бала күнімізде дастарқанға жиналған әжелер өзара әзілдесіп, күлісіп жырғап отырушы еді. Сонда көбінің айтатын әзілдері, «анау Гүлсім байқамай қайынағасының атын айтып қойыпты, пәленнің келіні енесінің атын айтып қалыпты, сөзден сөз шығарып байқатпай аузына салып жіберген қайындары екен», деген секілді әңгімелер. Соған қарық болып күлетін. Тіпті мына бір оқиғаны біздің ауылда білмейтін адам жоқ. Құсайын деген ақсақалдың келіні автобуспен қалаға барыпты. Жолда бензиннің иісінен жүрегі айнып лоқсиды ғой. Аңғал келін сол оқиғаны айтып отырып, «жүрегім айнып, құсайын, құсайын десем құса алмаймын» деген екен. Айнала отырғандар ду күлгенде келіншектің беті памидордай қызарып кетіпті. Сол әңгіме тәмсіл боп елге тарап Құсекеңнің келіні Әймен бүкіл жұртқа танымал болып еді. Оны тіпті біздің ауылда апалар әлі айтып күліп отырады. Себебі өздері әлі күнге атасының, енесінің, қайынағасының аттарын атамайды. Тіпті кейбіреуі бір әрпі ғана өзге адамдардың аттарын да айтпайды. Мысалы, менің әжемнің аты – Жамбы. Анам сол кісінің аты айтылып кетеді деп жамбасты «шұңқыр жілік» дейді. Бір апайымның атасының аты – Тастақбай. Апайым және оның бүкіл абысындары «тас» деп айтпай, тас атаулыны «қайыршақ» дейді. Ол ауылдың тасты қайыршақ деп айтатынын бүкіл ауыл біледі. Қайындары қалжыңдағанда сондай сөздерді айтуға мәжбүр болатын әңгімеге тартып, байқамай айтып қалса мазақтап, әзілдеп жатады. Тіпті пысықтары сол айтып қалғаны үлкендерге жетпес үшін жеңгелерінен ауызбастырық алып та жатады.
Жақында Талдықорғандағы көші-қон бөлімінде істейтін бір кісіден осы тектес бір әңгіме естіп, көңілім алабөтен әсерге бөленіп еді. Талдықорғанның Қарабұлақ кентіне Қытайдан көшіп келген жас келіншек құжат шаруасымен қалалық көші-қон бөлімшесіне барыпты. Бір кезде күйеуінің фамилиясын айтуға тура келеді. Бірақ айтуға болмайды. Келіншек енді төрт жасар ұлына «атаңның атын айтып бере қойшы» дейді. Қырсыққанда ол да аузы үшкірейіп жар сүзетін бұқадай көзінің астымен (жатырқаса керек) полицияға қарап сызданып отырып алыпты. Жазып бере қойғанға өзі төте жазумен оқыған, Қазақстанға жаңа келген келіншек кирилше жаза алмаса керек. Кезегін соңындағыларға беріпті де кетіп қалыпты.
«Сізге өтірік, маған шын, зым-зия жоқ болып кеткен келіншек ертесі 7 жастағы баласын ертіп келіп тұр. «Атамның атын мына бала айтып береді», дейді. «Сонда сен атаң атын айтқызу үшін ауылыңа қайта барып, мына баланы алып кеп тұрсың ба?» деймін мен. «Иә, енді қайтем?» деп жымиып күледі. Ой, Алла! Не риза боларымды, не таңқаларымды білмей, мырс-мырс күліп басымды шайқай беріппін», дейді әлгі көші-қон полициясы...
Жаңа түскен келін сол әулеттің үлкендеріне ғана емес, кішілеріне де ат қоятын. Қайынсіңілерін «еркем» деп, кенже болса «кенжем», «ақкенже» деп шақыратын. Осы жәй ғана ат тергеумен, қайын-қайынсіңілерін еркелетіп шақырудан қанша әулеттің келіні келген жеріне тастай батып, судай сіңіп, берекесі артты екен деңізші!..
Өзгерген салтпен бірге қарым-қатынас, қарым-қатынаспен бірген болмыс, болмыспен бірге қалжыңдардың өзі «қайтыс» болады екен ғой. Әлдеқайдан құйындай ұйтқып соғып өтетін осындай бір ойлар келген кей сәттерде құсайын деп құса алмай қиналған Әйменге күлген әжелердің күлкісін сағынасың да қоясың...
Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
