Тау басындағы қоңыр құлжа

Тарихи ескерткіштерге бай аймақтың жолымен сыр­ғытып бара жатқан жолаушы маңқиып жатқан сар далаға көзін салып қана өтер еді. Бұл бір көргенге ғана.

Бәйдібек би кесенесі жанынан басталған жол Қостұраға қарай өт­кенде даланың реңі өзгеріп сала береді. Қайқаң жол, тау өзе­нін сағалаған ауылдар. Қостұра бау­райындағы Ақбастау ауылынан шыққанда биік төбе басындағы арқар көзге шалынады. Садақтай иілген қос мүйізін желкелігіне тіреп маң далаға маңғаздана қарап тұрған құлжа – тұғырдағы ескерткіш.

Мұндайда бала кезіміз еске түседі. Бір күні таңертең ұйқыдан тұрсақ, ауылдың шығыс жағы кіл­кіген тұман, бақылдаған киік, құралайдың маңыраған әлсіз дауысы талып естіледі. Велосипедке қарғып мініп бір топ бала ауыл сыртына сытылдық. Ауылдың шығыс жағы өрттей қызарып жатыр. Маңы­раған дауыстан құлақ тұнады. Құралайдың салқыны. Киі­ктер жаппай туып жатыр. Ша­ранасы әлі кеппеген құралай әлсіз маңырап әлтек-тәлтек басып ана киіктің бауырына жабысады. Ол мекіреніп үстін жалайды.

Адам тағыдан жаман ғой. Құра­лайды ұстап алмаққа тұс-тұс­тан ат қойдық.

Жаңа ғана аяғын апыл-тапыл басып тұрған құралайлар екі өкпесін қолына алып зымы­рағанда, жалт-жалт бұрылғанда жүрегің аузыңа тығылып, бол­дырып барып тоқ­тайсың. Мың­ғырған құра­лайдың біреуін ұстай алмадық.

Бір өкініші, Қарынбайдың малы деп кім көрінген мыл­ты­ғының қарауылына ілік­тіре бе­ретін сол жезкиіктер бү­гін­де «Қы­зыл кітапқа» кіріп, шық­пай қалды.

Оны неге айттық. Осы Қара­тау сілемдері, алдымыздағы Қос­тұрада осы арқарлар мекен­деді ғой. Аң-құстың көптеген түр­­лері өсті. Бүгін­де бәрінен жұр­­дай болдық. Ең өкініштісі, бала-шағамыз даланың ерке тағы­ларын зоопарктегі темір қор­шаудағы құса күйінен ғана көріп жүр.

Ел ағасыз, тон жағасыз емес. Осы Ақтас, Қошқарата ауылының перзенті, кәсіпкер әрі ақын Шал­қар Әбішев ағамыз «дала же­тімсі­ремесін, өткен-кеткен осы жер­де арқар барын білсін», деп қалқайтып ескерткішін орнаттырыпты.

Жалғыз арқарды ғана емес Шыбықбел асуына барыс пен Адамтас асуына құлжаның мү­сін­дерін жасаттырған. Ақтас ауылында қыран бүркіт қазір тас тұғырдан ұшып кетердей қанатын қомдайды.

Осы мүсіндерді жасаған ше­берлердің аты-жөні – Аман­гелді Тұрсынұлы мен Батай Қош­тайұлы.

Бүгінде жұрт хайуанаттар бағынан ғана көретін аң-құстар ауыл мен асуда тас тұғырда отыр.

Тас мүсіндер бір көрмеге кө­ңілге қуаныш ұялатқанымен мұң­дандырады да. Азат елдің ұр­пағы енді оларды тастұғырдан емес, асқақ тау баурайынан, биі­гінен көрсе екен. Көбейсе екен. Адам­дар қиянатқа бармаса екен, деп ойладық.

Бақтияр ТАЙЖАН,
«Егемен Қазақстан»
Оңтүстік Қазақстан облысы