Қауіпсіздік кеңесіне кіруге дайындық жұмыстары 2016 жылдан бұрын басталып кеткен болатын. Дауыс беру барысында біздің басты бәсекелесіміз – Тайланд еді. Тиімді жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде Қазақстанның тұрақты емес мүшелікке лайық екенін дәлелдей алдық. БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі 15 мүшеден тұратыны белгілі. Солардың бесеуі тұрақты – олар АҚШ, Ресей, Қытай, Ұлыбритания мен Франция. Қалғаны тұрақты емес мүшелер. Олар екі жылда бір рет сайланады. Яғни, жыл сайын құрамның жартысы жаңарып отырады. Қазақстанмен бір қатарда Қауіпсіздік кеңеске Италия, Боливия, Эфиопия мен Швеция мемлекеттері де сайланды.
Қауіпсіздік кеңесіндегі тұрақты емес мүшелер вето құқығына ие болады. Сонымен қатар, «тұрақты бестік» секілді Кеңес отырыстарының күн тәртібіндегі мәселелерін талқылауға және барлық сұрақтар бойынша дауыс беруге құқығы бар. Қауіпсіздік кеңесінің шешімі он бес мүшенің тоғызының дауысымен қабылданатынын ескерсек, әр мемлекеттің көзқарасы шиеленіс жағдайындағы саяси және өзекті мәселелер жөнінде шешім қабылдауда маңызы ерекше. Қазақстан қауіпсіздік кеңеске тұрақты емес мүше болу кандидатурасын 2013 жылы ұсынды. Содан бері үлкен жұмыстар атқарылды. Осы мақсатта БҰҰ Бас Ассамблеясының мүшелеріне негізгі халықаралық және аймақтық мәселелер бойынша еліміздің басымдықтарының өзектілігін жеткіздік. Соның нәтижесінде, Қазақстан кандидатурасын 193 мемлекеттің 138-і қолдады.
Елбасы атап өткендей, еліміздің мақсаты – жаһандық мәселелерді шешуге сүбелі үлесімізді қосу. Нақты айтқанда, Қазақстан алдын алу дипломатиясын Қауіпсіздік кеңестегі негізгі бағдарламалық бағытына айналдырды. Сондай-ақ, сенімді күшейту, дағдарыстың алдын алу және шиеленістен кейінгі жағдайды реттеуге Қазақстан күш салады. Еліміз басымдық беретін мәселелерге бітімгершілік қызметін әрі қарай дамыту мен бейбітшілікті сақтау, ядролық қарусыздандыру мен оны таратпау, трансұлттық қауіппен күрес, антитеррористік бастамаларды қолдау мен үгіттеу кіреді. Сонымен қатар, әлемдік азық-түлік, су, энергетикалық және ядролық қауіпсіздік секілді мәселелерге көңіл бөлінбек.
Қазақстан кандидатурасын әлем елдерінің қолдауының бірнеше факторы бар. Әуелі, мемлекетіміздің халықаралық қауымдастық мүшесі ретінде ұстанған сыртқы саясаты. Оған қоса, Мемлекет басшысының бейбітшілікті, жаһандық және аймақтық тұрақтылықты нығайтуға бағытталған сыртқы саяси қадамдары мен бастамаларының маңыздылығы шешім қабылдауға оң әсер етті. Мәселен, Семей ядролық сынақ полигонын жабу, ядролық қауіпсіздік саласындағы заманауи қадамдар, Азиядағы өзара ықпалдастық пен сенім шараларының Кеңесін нығайту мен жылжыту, әлемдік және дәстүрлі дін лидерлерінің Съезін өткізу мен дағдарысқа қарсы бастамаларды атап өтуге болады.
Қазақстанның халықаралық беделі мен танымалдығының артуына еліміздің Ирандағы ядролық бағдарлама мәселесін реттеу жөнінде келіссөздер өткізуі де түрткі болды. Көп жылға созылған үдеріс табысты аяқталып, Астана бұл мәселеде маңызды рөл ойнады. Қазақстан экономикасының қарқынды дамып келе жатқандығы, тұрақты саяси жүйесінің болуы, нарықтық түрлендіруді жүргізуде өз аймағында лидер атануы бұл іске айтарлықтай септігін тигізді. Сонымен қатар, БҰҰ ұмтылатын ұлтаралық және конфессияаралық консенсусі Қазақстанда іске асты. Осының бәрі әлем елдері мәселелерін оңтайлы шешу жолында Қазақстанның ұлттық және халықаралық ауқымды тәжірибеге ие екендігін көрсетеді. Қазақстан кандидатурасы бекітілгеннен бері бірқатар ірі халықаралық дағдарысты шешуде өзінің беделін дәлелдеп үлгерді. Мәселен, Ресей, Түркия мен Иранның делдал болуы арқылы Дамаск пен қарулы сириялық оппозиция арасында ресми келіссөз алаңын ұйымдастырды. Бұл ұзаққа созылған сириялық шиеленісті реттеуге сүбелі үлес қосты. Астанада рәсімделген Сирия дағдарысы жөніндегі келісім маңыздылығы жөнінен Женева келіссөздерден кем емес.
БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі бүгінгі таңда әлемдік геосаясатта шешім қабылдайтын заңды орталық. Оның жұмысына қатысу Қазақстанның жеке сыртқы саяси бастамаларын жылжытуға, мемлекетіміздің мүддесін тікелей және жанама түрде қозғайтын талқылау мен шешім қабылдау үдерісіне ықпал жасауға мүмкіндік береді. Тағы бір өзекті мәселе – Қазақстанның БҰҰ ҚК күн тәртібіне ұсынған терроризм мен экстремизмге қарсы күрестің жаһандық мақсаты. Мұндай қадам сөзсіз Астананың аймақтағы негізгі фактор ретіндегі позициясын күшейтеді. Ауғанстанмен шектесетін, қауіпсіздік сын тегеуріндеріне жауап беру қажеттілігіне орай ерекше мәселе.
Сонымен қатар, Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік кеңесіне мүше болуы аймақтағы бірқатар мәселелердің шешімін табуына серпін береді. Еліміз БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің тұрақты емес мүшесі атанған Орталық Азиядағы бірінші мемлекет. Қауіпсіздік кеңесінің назарын Орталық Азияға, оның шешілмей жатқан мәселелері мен тұрақты дамуына аудару да ақылға қонымды қадам. Әсіресе, Қазақстанның басымдықтары саналатын су, энергетика және азық-түлік қауіпсіздігі мәселелері Орталық Азияға тікелей қатысты.
Қазақстанның Қауіпсіздік кеңесі жұмысына қатысуын екі түрлі көзқараспен қарастыру керек. Бір жағынан, бұл еліміздің осындай үлкен сенімге ие екендігін көрсетіп, халықаралық қауымдастықтағы беделі мен абыройын асқақтатады. Сонымен қатар, БҰҰ Бас Ассамблеясы мүшелерінің халықаралық мәселелерді шешудегі Қазақстан ұстанған тәсілдің өміршең екендігін айғақтайды.
Ержан Салтыбаев,
Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Қоры жанындағы
Әлемдік экономика және саясат институтының директоры