Кейбір деректерге қарағанда, Ұйымға мүше мемлекеттер басшыларының саммитін өткізу бастамасын Ислам Ынтымақтастығы Ұйымының (ИЫҰ) Бас хатшысы көтерген. Осындай аса ауқымды жиынды ұйымдастыру және өткізу жұмыстары Пәкістан еліне жүктеліпті. Бірақ, Пәкістан халықаралық деңгейдегі мұндай іс-шараны өз міндеттеріне алуға қауқарсыз екенін алға тартып, одан бас тартқан. Қазақстан басшылығы жан-жақты ойластыра келіп, Ұйым саммитін біздің елімізде өткізу туралы шешім қабылдады және осындай жаһандық шараны ұйымдастырудың жұмыс жоспарын бекітті. Барлық іс-шараларды жүзеге асыру Сыртқы істер министрлігі мен Білім және ғылым министрлігіне жүктелді.
Ислам Ынтымақтастығы Ұйымы өз қатысушыларының саны, географиялық ауқымы мен мамандандырылған құрылымдары жағынан Біріккен Ұлттар Ұйымынан кейінгі 57 мемлекетті біріктірген ірі халықаралық ұйым болып табылады. Қазақстан 1995 жылы Ұйымның толық құқылы мүшесі болды. Міне, бұл еліміздің ИЫҰ-ға мүше мемлекеттермен байланыс орнатуға, ислам кеңістігіндегі саяси-экономикалық үдерістерге белсене қатысуға жол ашты. Ал Қазақстан Парламентінің «Ислам конференциясы ұйымына мүше елдер арасындағы экономикалық, техникалық және сауда ынтымақтастығы туралы бас келісімді» ратификациялауы маңызды мәселенің бірі саналады. Себебі, ол сауда-экономикалық ынтымақтастықты регламенттейтін ИЫҰ-ның басты негіздемелік құжаты ретінде ерекшеленеді. Сондай-ақ, бұл мұсылман елдерімен тығыз серіктестік қатынастардың дамуына серпін береді, ислам қаржы-экономикалық институттарымен байланысты жандандырады.
Осы жерде атап өтетін мәселе – қазақстандық тараптың Ұйымның бас келісіміне екі ескертпе енгізіп барып қол қойғандығы. Оның біріншісінде: «Қазақстан Үкіметі бас келісімнің 6-бабын осы келісімге қатысушыларға Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын басқа халықаралық шарттардан туындайтын міндеттемелерге залал келтірмей, кез келген өзге үшінші мемлекет үшін қолайлылығы кем емес режімді ұсыну міндеттемесі ретінде қолданатын болады» – деп көрсетілген. Бұл ескертпе не үшін қажет? Себебі бас келісімнің 6-бабы ИЫҰ-ға мүше елдердің жұмыс күшіне жеңілдіктер мен артықшылықтар беруді көздейді. Яғни бұл Ұйымға мүше елдер арасында жұмыс күші еркін қозғалады дегенді білдіреді. Ал Қазақстан бұған қазірше бара алмайды. Өйткені «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңға сәйкес, ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында еліміздің Үкіметі шетелден жұмыс күшін тартуға қатаң квота белгілеген. Ал екінші ескертпе Қазақстан мүше болып табылатын Еуразиялық экономикалық одақ аясында жүргізілетін сыртқы сауда саясатына байланысты.
Еліміздің Ұлттық экономика министрлігінің ақпараты бойынша, ИЫҰ-ға мүше мемлекеттердің басым бөлігі біздің басты сауда серіктестеріміз болып есептелмейді. Дегенмен, жыл өткен сайын Қазақстанның жалпы тауар айналымындағы Ұйымға қатысушы елдермен сауда көлемінің үлесі артып келе жатқаны қуантады. Мысалы, 2012 жылы еліміздің Ұйымға мүше мемлекеттермен сауда айналымындағы үлес салмағы 7,2 пайыз болса, 2016 жылдың қаңтары мен қазаны аралығында оның көлемі 10,2 пайызды құрады. Бұл мәселеде ИЫҰ елдерін біздің еліміздің ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу нарығы қызықтырады.
Осыдан алты жылдай уақыт бұрын, 2011 жылдың маусымында Астанада өткен ИЫҰ Сыртқы істер министрлері кеңесінің 38-сессиясында Қазақстан басшысы Н.Ә.Назарбаев Ұйымның жаңа институты – Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымын құру туралы бастама көтерген еді. Араға бірер жыл салып барып ол ұйым құрылды, оның штаб-пәтері Астана қаласында орын тепті. Бүгінде аталған құрылым Азық-түліктің өзара көмек қоры деп аталады. Сарапшы мамандардың пікірінше, аталған құрылым Қазақстанға азық-түлік экспортының әлеуетін арттыруға тікелей ықпал етеді. Жыл сайын кемінде 1 миллион тоннадан астам астықты экспорттауға мүмкіндік береді. Екіншіден, елімізде шамамен 180 миллион гектар жайылымдық жер бар. Төрт түлік мал саны да артып келеді. Бұл – мұсылман елдерін табиғи таза етпен және ет өнімдерімен қамтамасыз ету үшін қосымша мүмкіндік.
Жалпы, Қазақстанның Ислам даму банкімен ынтымақтастығы жоғары деңгейде деп айтуымызға болады. Аталған банктің Қазақстан экономикасына салған инвестициясы 1,3 миллиард долларға жуықтады. Бұл қаржыға автокөлік жолдары, ауыл шаруашылығы және энергетика салаларында экономикалық жағынан маңызды жобалар іске асырылды. Сонымен қатар, Алматы облысындағы бірқатар елді мекендерге ауыз су құбырлары тартылды және пайдалануға берілді. Оның игілігін бүгінде сол елді мекендердің тұрғындары көріп отыр. Мұсылман әлемінде ақпараттық, өнеркәсіптік және қаржылық салаларда технологияның озық үлгілерін, сондай-ақ, бәсекеге қабілеттіліктің жоғары деңгейін көрсетіп жүрген елдер де жеткілікті. Бұл да ислам әлемінің өткен замандарда ғана емес, болашақта да жедел қарқынмен дамудың нағыз үлгісін көрсете алатындығын дәлелдеп тұр.
Соңғы жылдары жетекші мұсылман елдері, оның ішінде мұнай экспорттаушы мемлекеттер өз экономикаларының шикізат экспортына негізделген даму моделін өзгертуге күш сала бастады. Соған байланысты олар экономикалық жаңғырту саясатын жүргізуді мықтап қолға алу арқылы ақпараттық-коммуникациялық технологияларға сүйенетін экономиканың озық секторларына мол қаражат бағыттап жатыр. Қазіргі кезде Қазақстан да осындай саясат ұстанып отыр. Олармен бірлесіп зерттеулер жүргізу, техникалық мүмкіндіктер бойынша тәжірибелер алмасу біздің ел үшін де ешқашан артық болмайды.
Қазақстан 2011-2012 жылдары Ислам Ынтымақтастығы Ұйымына төрағалық еткен еді. Төрағалық барысында еліміз бірқатар өміршең бастамаларға ұйытқы болды. Мысалы, ИЫҰ Сыртқы істер министрлері кеңесінің 38-сессиясында Қазақстанның ұсынысымен Ислам конференциясы ұйымы атауын Ислам Ынтымақтастығы Ұйымы деп өзгерту туралы шешім қабылданды және Ұйымның адам құқықтары жөніндегі тұрақты комиссиясы құрылды. Сонымен қатар, ИЫҰ тарихында алғаш рет Ұйымның Орталық Азиямен ынтымақтастық бойынша іс-қимыл жоспары да қабылданды. Тағы бір ерекше атап өтетін мәселе – Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың мұсылман үмбеті алдында сөйлеген бағдарламалық сөзі. Қазақстан Президентінің сөзін күллі жұртшылық жаңа ғасырдағы ислам әлемі дамуының негізі деп қабылдады және ол мазмұндылығы жағынан Ұйымның ең прогрессивті құжаты болды. Міне, осы бойынша Астана декларациясының негізі қаланды.
ИЫҰ Сыртқы істер министрлері кеңесінің сессиялары мен отырыстарында ислам әлеміне ғана емес, бүкіл әлем жұртшылығына ортақ көптеген қарарлар да қабылданды. Олардың ішінде қазақстандық тараптың бастамасымен ұсынылған Ауғанстандағы заңсыз есірткі заттарын өндіру және оның айналымымен күресу, бұрынғы Семей ядролық полигоны мен Арал теңізі өңірі экологиясын сауықтыру және басқа да құжаттар бар. Сыртқы істер министрлерінің Астанада өткен кеңесінде оған қатысушылар Ұйым қағидаттарын жақтайтынын қуаттап, оны жаңаша дамытудың жолдарын айқындады.
Еліміз ИЫҰ-ға төрағалығы кезінде 2011-2012 жылдарға арналған тұжырымдамасы мен бағдарламасында көрініс тапқан басымдықтарды жүйелі түрде жүзеге асырды. Қазақстан Ұйымның Бас хатшылығымен, оның институттарымен, ИЫҰ-ға қатысушы мемлекеттермен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істеді. Бас хатшылық пен мүше елдер еліміздің төрағалығы кезінде атқарған іс-шараларын, көтерген бастамаларын жоғары бағалауы сондықтан.
Жасыратыны жоқ, ислам әлеміндегі геосаяси жағдай күрделі. Төрағалық жылдары еліміз сол мәселелерге де назар аударды. Ұйымның Атқару комитеті Сирия мен Ливиядағы саяси дағдарысты реттеуге арналған төтенше отырыстар өткізді. Сондай-ақ, Сомалидегі гуманитарлық апатты еңсеру, исламофобиямен күрес және дінаралық қақтығыстардың алдын алу мәселелері Ұйым назарына алынды. Ал Астана саммитінде ғылым мен технологияны дамытумен қатар, әлем халықтарын толғандырып жүрген өзекті мәселелер де талқыланбақ.
Әлисұлтан ҚҰЛАНБАЙ,
«Егемен Қазақстан»