Міндет – тиімді жүзеге асыру

Біріншіден, бұл мәселе бойын­ша саяси шешім бұрыннан қабыл­дан­ған. Біздің «Қазақстан-2050» Стра­те­гия­мызда қазақ тілінің латыншаға өту мер­зі­мі 2025 жыл деп нақты жазылды. Енді біз­дің алдымызда тек оны қалай тиімді түрде іске асырамыз деген міндет тұр.

Екіншіден, біздің бұл ісіміз мүлде тыңға түрен салып тұрған жоқ. Өткен ға­сырдың 90-шы жылдарынан бері лин­гвист ғалымдар мен мамандар осы мә­селені көтеріп келеді. Оның үстіне түр­кі­тілдес елдердің бай тәжірибесі бар, олар біздің қателіктерге ұрынбауымызға кө­мек береді.

Үшіншіден, қазақтың жазба та­ри­хының дамуында бірнеше жазу­дың қол­да­ныл­ғанын ұмытпайық, со­ның ішін­де ла­тын әліпбиі де болған. Сон­дық­тан бұл мә­селе халық пен мемлекеттің мүд­де­сі тұр­ғысынан қаралып, саясиландырыл­ма­уы керек.

Елдің Президенті үстіміздегі жылдың ая­ғына дейін мемлекеттік тілдің латын әліп­биіне көшуінің біртекті стандартын қабылдау туралы міндет қойды. Қа­зақ­стан халқы бұл міндетті абыроймен ат­қарып шығатынына мен сенімдімін. Қа­зірдің өзінде біртекті стандарт дайын болып отыр, енді тек оны талдап жә­не қажетінше жетілдіру керек. Оны әзір­леу­шілер бүгін бізге, яғни Ассамблея мү­ше­леріне де таныстырды.

Осындай маңызды мә­се­ленің бүкілхалықтық тал­қылауға түсуінің өзі дұ­рыс шешім деп санаймын. Мұ­ның өзі тегін емес, өйт­ке­ні тіл – халықтың жаны. Біз­дің белгілі жазушымыз Герольд Бельгер қазақ тілі­нің ғажаптығына таң қа­ламын деп жазды. Өзінің бір сұхбатында ол мынадай қы­зық фактіні айтады: Қазақ тілінің ғы­лыми-зерттеу институтында 1937 жыл­дан бері 2 млн 400 мың қазақ сөздері жи­налыпты. Салыстыру үшін айтатын бол­сақ, ағылшын тілінің сөздігі 240 мың сөзден ғана тұрады екен. Маяковский 15 мың сөзбен ғана қанағаттанған, Шекспир де осынша сөзді қолданған. Ал «Абай жолы» эпопеясында Мұхтар Әуезов 16 983 сөзді қолданыпты. Осының өзі қазақ тілінің көп адам біле бермейтін байлығы мен қуаттылығы.

Әліпбиді реформалаудың өзегінде праг­матизм жатыр. Бұл қадам тілді жаң­ғы­р­туға серпін беріп, оны заман талабына сай көтереді. Заманауи ғылыми және іс­керлік кеңістікке интеграциялануды жең­ілдетеді.

Сонымен қатар біз бұл міндетті же­ңіл екен деп ойламауымыз керек. қа­зақ тілі дыбыстар гармониясының тілі, ал бұл үйлесімділік ғасырлар бойы қа­лып­тас­қан. Бұл халықтың рухани мұ­ра­сы. Кез келген тірі ағза сияқты ол да дамиды және өзінің өмірін сүреді. Сон­дық­тан оның өміріне өктемдікпен қол сұ­ғып, зор­лық жасауға болмайды. Мұны әліп­би­дің нұсқасын әзірлеушілер қатты ес­кер­гені жөн.

Халил МАСЛОВ,
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ-дің Қазақстан халқы Ассамблеясы кафедрасының доценті